با کودکان لجباز چگونه رفتار کنیم؟

نمی خوام
نمی خوام
نمی خوام !
اگرچه والدین امروزی از نظر تحصیلات و اطلاعات در مقایسه با گذشته نمونه اند ولی هنوز پرسش های زیادی وجود دارد. وقتی بچه ای همیشه از سرویس مدرسه جامی ماند، یا هر چه دلش می خواهد می پوشد و گوشش به حرف كسی بدهكار نیست، شما به عنوان مادر یا پدر چه باید بكنید؟ راهكارهایی كه اینجا مطرح می شود در مورد بعضی از بچه ها جواب می دهد و در مورد بعضی ها هم نه. بعد از مطالعه مطلب از میان راهكارها یكی را انتخاب كنید و به مرحله عمل برسانید البته با صبر و حوصله، و انتظار نداشته باشید خیلی زود جواب بگیرید چه بسا روشهایی هستند كه در برابر آنها ابتدا كودك حالت تدافعی به خود می گیرد و بدتر می شود اما به مرور زمان به حالت عادی برمی گردد. مطمئن باشید فقط فرزند شما مشكل ندارد بلكه همه بچه ها با والدین در روشهای تربیتی مشكل دارند. با توجه به اینكه همه افراد یك جور نیستند و موقعیت ها نیز منحصر به فرد است پس برای حل مشكل یك راه حل قطعی و مستقل وجود نخواهد داشت. گاهی شما به عنوان مادر یا پدر راه حلی بهتر از كارشناسان پیدا می كنید. جلوی كودكی كه در خیابان گریه می كرد و مادرش دست او را می كشید و با خود می برد ایستادم و گفتم: «ببخشید، دخترتان چرا گریه می كند؟!»
«به خدا دیگر خسته شدم. هر چه را كه می بیند می گوید برایم بخر. من چطوری به او بفهمانم كه پول ندارم.» خانم دیگری كه خود را صبوری معرفی می كرد گفت: «من سعی می كنم با بچه هایم زیاد حرف بزنم و آنها هم خوب حرفهای مرا می فهمند و مشكل زیادی ندارم. البته هیچ بچه ای نیست كه مشكل نداشته باشد.» یادتان باشد مشكلات یك شبه حل نمی شود. اگر كودكی كاری را تا به حال انجام نمی داد اما حالا یك بار حتی از روی اكراه انجام می دهد او را خیلی تشویق كنید زیرا این نشانه یك پیشرفت واقعی است. به جای مأیوس شدن از دست نیافتن به انتظارات زیاد خود، از پیشرفت های كوچك و تدریجی كودكتان خوشحال باشید.
شما و همسرتان باید در مورد مشكلتان صحبت كنید و هر دو تصمیم به اصلاح اخلاق فرزندتان بگیرید. اگر حرفی می زنید هر دو با هم توافق داشته باشید، طبق تجربه، والدین خیلی زود خسته می شوند و بچه ها این را می دانند. اگر والدین مقاوم نباشند بچه ها به خواسته های آنها احترام نمی گذارند و خود را موظف به انجام وظایف محوله نمی دانند.
سعی كنید رفتار عمومی فرزندتان را با دید مثبت نگاه كنید. برخی رفتارهای او از دید شما آزاردهنده است. پس از همه رفتارهای او ناراضی نباشید. وقتی روی یك خصوصیت ناپسند او كار می كنید و در حال اصلاح آن هستید به او اطمینان دهید كه دوستش دارید. هرگز تحسین را در مورد كودكان، كم ارزش تلقی نكنید. كودك در هر مرحله سنی كه باشد تمایل شدیدی دارد كه والدینش او را بپسندند.
تربیت در نظر بعضی از والدین فقط تنبیه است ولی واژه تربیت درواقع به معنای تعلیم و پرورش، شامل مجموعه ای از روشهای مثبت و منفی است. تربیت صحیح آن است كه وقتی فرزند شما نیم نگاهی به شما می اندازد تا مطمئن شود عملی كه انجام داده درست است یا غلط، به او توجه كنید یا وقتی در حال تلفن زدن كودكتان می خواهد مكالمه شما را قطع كند و با شما صحبت كند. تربیت صحیح آن است كه به او توجه نكنید. اما اگر دیدید كه تصمیم گرفت منتظر تمام شدن مكالمه شما شود، بهتر است به او توجه كنید و نگاهی مهربان به او بیندازید.
وقتی كودكی روی موضوع خاصی پافشاری دارد به او بگویید كه قصد لجبازی دارد و شما به آن اهمیت نمی دهید. از آن دسته والدینی نباشیم كه وقتی از كودكمان عمل خوبی سر زد آن را به سادگی و بدیهی تلقی كنیم و هیچ واكنشی نشان ندهیم ولی برعكس هر وقت عمل بدی از او سر زد تمام اشتباهاتش را به رخ او بكشیم. انتقاد همراه با تشویق نتایج بهتری به بار می آورد. كودك می خواهد كه شما به او توجه كنید. اگر دیدگاه شما منفی باشد او از راه های منفی به هدفش می رسد اما اگر شما روی نكات مثبت تمركز كنید در مقابل، رفتارهای خوب بیشتری دریافت خواهید كرد زیرا در این حالت كودك با رفتارهای مثبت سعی در جلب توجه شما خواهد داشت.
رفتار كودك را تحسین كنید نه شخصیت او را. همچنان كه وقتی از او انتقاد می كنید شخصیت او را زیر سؤال نبرید. به جای این كه به او بگوییم خیلی بچه بدی هستی می توان گفت: «من از طرز حرف زدن تو خوشم نمی آید.»
مؤثرترین راه برای آموزش رفتار خوب ، شكل دادن رفتار با تحسین است. این روش تربیتی باید به طور مداوم استفاده شود تا رضایت شما را از رفتارهای جدید فرزندتان نشان دهد.
خیلی خوب است یادداشتی از كارهای روزانه كودك تهیه كنید و در انتهای روز این یادداشت را به او نشان دهید. این كار روش خوبی برای صحبت كردن در مورد وقایع هر روز است و با این كار هر دوی شما احساس خوبی خواهید داشت. هر چند وقت یك بار مخصوصاً در روزهایی كه یادداشت پر از كارهای خوب می شود او را تشویق كنید یا هر چه كه دوست دارد برایش تهیه كنید و عنوان كنید كه این جایزه كارهای خوب است. اگر دیدید تعریف های شما را نادیده می گیرد ولی بعداً در رفتار خود آن را تكرار می كند دریابید كه ستایش مؤثر بوده است.
همیشه از یك شیوه برای انتقاد استفاده نكنید مثلاً یك بار یادداشتی را در كیفش بگذارید و از یك رفتار بدش شكایت كنید.
یكی دیگر از راه های مؤثر در برطرف كردن رفتارهای آزاردهنده نادیده گرفتن آنهاست. در این روش احساس می كنید كه درواقع كاری برای بهبود وضعیت انجام نمی دهید اما بعداً درمی یابید كه با نادیده گرفتن، رفتار ناشایست ترك می شود. برخی از والدین، این روش را دوست دارند و می توانند به طور مؤثری از آن استفاده كنند اما برای برخی به علت پایین بودن ظرفیتشان، این روش فقط فشار روانی و تنش را زیاد می كند. اگر شما هم چنین احساسی داشتید از این راه صرفنظر كنید. اگر تصمیم گرفتید كه در مورد یك رفتار از روش نادیده گرفتن سنجیده استفاده كنید به هیچ وجه به آن واكنش نشان ندهید. چه زبانی و چه غیرزبانی. وقتی كودك همان رفتار را انجام می دهد با حركات صورت به او اشاره نكرده، حتی نگاهش نكنید. وانمود كنید كه متوجه او نیستید. می توانید اتاق را ترك كنید یا رویتان را به سمت دیگری برگردانید تا وقتی كه او به عملش ادامه می دهد شما نیز این روش را ادامه دهید.
این خود نوعی توجه است. به او لبخند نزنید. زیرا این عمل او را جسورتر می كند.فقط آن قدر به كارتان مشغول شوید كه به نظر آید به هیچ چیز در اطرافتان توجه ندارید.
گاهی می توانید در حضور كودك دیگر، از رفتار مثبت آن كودك ستایش كنید. این كار ممكن است به تقلید كودك شما از كودك خوش اخلاق بینجامد. سعی كنید عصبانی نشوید! زیرا عصبانیت به احساس بدی می انجامد .به علاوه هیچگاه تسلیم نشوید. اگر قبل از ناهار گفتید كه خوراكی نمی دهم باید صبر كنی موقع ناهار شود و اگر او گریه و زاری سرداد اصلاً به او اهمیت ندهید و محكم بگویید قبل از غذا خوراكی نمی دهم. هر چند كه او سماجت كند. اگر كوتاه بیایید كودك یاد می گیرد كه با گریه حرفش را به كرسی بنشاند و دیگر برای حرفهای شما اهمیتی قائل نیست. همیشه به قولتان عمل كنید. یك كودك مخصوصاً اگر خیلی كوچك باشد به تكمیل نشدن یا به تأخیر افتادن پاداش وعده داده شده بسیار حساس است. كاری را كه از عهده انجامش برنمی آیید تعهد نكنید. وقتی قول چیزی را دادید پای آن بایستید.
سعی كنید مشكلات فرزندتان را یكی یكی حل كنید نه اینكه همه را یك جا از او بخواهید. مثلاً اول مشكل مسواك زدن و بعد مشكل وقت خوابش را حل كنید. كودك را به تنبیهی كه آن را انجام نمی دهید تهدید نكنید. تهدید های پوچ و ناپایدار به رفتارهای نادرستی می انجامد كه تثبیت شده و در برابر تغییر مقاوم تر می شوند.
یكی از مشكلات بزرگ مادران مسواك زدن بچه هاست. اگر شما به طور مرتب دندان های خود را مسواك بزنید او نیز مشتاق خواهد شد تا چنین كند. مدت ها قبل از این كه كودك واقعاً بتواند دندانش را مسواك بزند، به او مسواك بدهید. بگذارید با مسواك و خمیردندان و دندانهایش بازی كند. اگر دیدید باز هم به طرف مسواك نمی رود با كلمات و جملات زیبا در موقع مسواك زدن این كار را برای او لذت بخش كنید. حتی می توانید با دندانپزشك برای انگیزه دادن به كودك مشاوره كنید.
همیشه به كودك بفهمانید كه دقیقاً چه انتظاری از او دارید و به جای اینكه شخصیتش را مورد انتقاد قرار دهید اعمالش را مورد انتقاد قرار دهید. به او نگویید «دست و پا جلفتی هستی» بگویید: «وقتی كه شلوار و لباست را روی زمین می بینم خیلی ناراحت می شوم.» به او برچسب نزنید. چون او زودباور می كند كه واقعاً این طور است. معمولاً در نظر والدین كارهای منزل كارهایی كوچك و تكراری هستند كه همیشه در خانه انجام می گیرند ولی در نظر بچه ها این كارها بسیار مشكل و ناخوشایندند. صرفنظر از این كه این كارها چقدر بی اهمیت اند، به ویژه در هنگامی كه انجام آنها مستلزم یادآوری های مكرر وبحث طولانی باشد می تواند آرامش منزل را برهم بریزد.
یكی از شكایات والدین، بی مسئولیت بودن كودكان است. كارهایی كه بردوش آنها گذاشته می شود انجام نمی دهند حتی با چند بار تذكر هم تن به انجام آن نمی دهند. خلاصه نافرمان و گستاخ می شوند. سعی كنید مسئولیت دادن را در كودكان زود شروع كنید و با افزایش سن وظایف او را تغییر دهید و وقتی از وظایفش سرباز زد از تدابیر منفی استفاده كنید. مثلاً او را از اسباب بازی مورد علاقه اش محروم كنید یا پول توجیبی اش را كم كنید یا مثلاً وقتی لباسش را در سبد لباسهای كثیف نمی گذارد لباسهایش را نشویید و بگویید: «چون لباسهایت در سبد نبود، من آنها را ندیدم.»
دیگر از مشكلات مادران شب اداری كودكان است. اكثر كودكان در حدود ۲ تا ۳ سالگی رختخواب خود را خیس نمی كنند.
قطع شب ادراری یك روند پیشرفت طبیعی است كه نشان دهنده تكامل مثانه كودك در نگه داشتن ادرار و ایجاد تحریكات ادراری است. خیس كردن اتفاقی در كودكان بزرگتر انتظار می رود و نباید آن را جدی تلقی كرد. هرگز به علت شب ادراری كودك را مسخره و شرم زده نكنید.
این كار نه تنها به او كمكی نمی كند به ایجاد مشكلات جدی احساسی و روانی می انجامد. در حدود ۷۵ درصد از كودكان ۴ ساله و ۸۵ درصد از كوكان ۵ ساله رختخوابشان را خیس نمی كنند مگر گاه و بیگاه، ولی عده بسیار كمی تا زمان بلوغ یا حتی بزرگسالی هم شب ادراری دارند. اگرچه نباید كودك را به خاطر شب ادراری مسخره كرد اما نباید آن را نادیده گرفت.
اگر پزشك دلایل عفونت ادراری و ... را رد كرد بهتر است قبل از این كه به درمان های غیرپزشكی بپردازیم با یك متخصص مجاری ادراری مشورت كنیم. اگر مشكل پزشكی باشد مطمئن باشید كودك تحت نظر پزشك مشكلش حل می شود اما اگر كودك پس از یك دوره چند هفته ای یا طولانی تر دوباره شروع به شب ادراری كرد شاید علت، هیجان و مشكلات عاطفی باشد.
سعی كنید تشنج را در خانه كم كنید. جلوی كودك با همسرتان بگومگو نكنید. در هنگام خواب موزیك آرام بگذارید یا او را به طور ملایم ماساژ دهید، قصه مورد علاقه اش را تعریف كنید تا با آرامش بخوابد. ساعت های پایانی روز به او آب ندهید یا كمتر آب بدهید. كودكی را كه پزشكان گفته اند مثانه كوچكی دارد تشویق كنید مایعات زیادی در طول روز بنوشد تا حجم مثانه اش بزرگ شود. از مشكلات مهم دیگر بددهنی و ناسزا گفتن كودكان است. توجه بیش از حد به این رفتارها باعث ترغیب كودك به این اعمال زشت می شود. در این مورد، بیش از حد واكنش نشان ندهید. به كودكتان به طور جدی بگویید كه اصلاً دوست ندارید او چنین كلماتی را كه مناسب شخصیت او نیست به كار ببرد. ولی اگر واكنش شدید نشان دهید چه با ترساندن چه با خندیدن به این حرف ها، ممكن است انگیزه او را برای دشنام دادن بیشتر كنید.
این مطلب به ویژه در مورد بچه های كوچك تر كه به كار بردن بعضی كلمه ها را نوعی بازی می دانند، صادق است. در حالی كه اصلاً معنای این كلمات را نمی دانند. شما باید به كلمه های بی ضرر بی اعتنایی كنید. بعضی كلمه ها فقط بی معنی و احمقانه اند. بهترین برخورد نادیده گرفتن و توجه نكردن به آنهاست. البته به كار گرفتن كلمه های زشت و ناسزا نباید نادیده گرفته شود چون به كاربردن آنها در بیرون منزل می تواند دردسرساز باشد.
وقتی كودك شما یك كلمه بد را به كار می برد بی خود جیغ و داد نكنید. ادای شوكه شدن را درنیاورید. بی تردید شما قبلاً آن را شنیده اید. برای او توضیح دهید كه وقتی كسی به او ناسزا می گوید در واقع فقط یك حرف ناجور شنیده و حرف نمی تواند به انسان آسیبی برساند. در مورد فحش با او صحبت كنید. به او بگویید فحش دقیقاً چه معنایی دارد و چرا نباید از آن استفاده كند. روش های جایگزین را به او بیاموزید. برای او بگویید به جای فحش دادن می تواند احساساتش را به مخاطبش بیان كند. كودك را به استفاده از واژه های دیگر ترغیب كنید. كودك شما به واژه هایی نیاز دارد كه از آن طریق عصبانیت یا احساسات شدیدش را بیرون بریزد. او را تشویق كنید كه به جای استفاده از كلمات ركیك از كلمات بی ضرر استفاده كند و درصورت درست صحبت كردن او را تشوق كنید و نشان دهید كه چقدر از او راضی هستید و اگر باز هم به فحش دادن و ناسزاگفتن ادامه داد می توانید از روشهای محروم كردن استفاده كنید. یعنی بعضی امتیازها را از او بگیرید. مثلاً هر وقت كه فحش می دهد او را به مكانی بفرستید كه دوست ندارد.
یك موضوع مهم؛ اگر كودك بداند كه شما سرانجام پاسخ مثبت خواهید داد دیگر مهم نیست كه ده بار هم «نه» گفته باشید. چنین كودكی به تجربه آموخته است بداخلاقی كند تا سرانجام تسلیم شوید و او به هدفش برسد. تنها راه حل این است كه كودك دریابد كه نظر شما تغییر نمی كند و با كسی شوخی ندارید. اگر «نه» گفتن شما همیشه باعث دردسر می شود و كودك عادت كرد در مقابل «نه» شما گریه كند تأكید می كنم به عقب برگردید و اعمال خودتان را مرور كنید و آنجا كه اشكالی یافتید آن را اصلاح كنید. این عادت در بزرگسالی می تواند باعث ایجاد مشكلات جدی برای فرزند شما بشود. از همین رو كودكتان در هر سنی كه هست از همین امروز به اصلاح رفتار او بپردازید.

محمدرضا هادیلو

منبع : روزنامه ایران