۵ آذر ـ ۲۶ نوامبر ـ جنگ باربالیسوس

به گزارش مورخان رومی، جنگ «باربالیسوس» ۲۶ نوامبر سال ۲۴۰ میلادی با پیروزی ایران به پایان رسید. در این جنگ ۶۰ هزارنظامی رومی كشته، زخمی و یا اسیر شده بودند. این آخرین جنگ اردشیر پاپكان با رومیان بود كه سال بعد درگذشت.
این جنگ چهار سال پیش از نبرد «ماسیس» روی داد كه ضمن این جنگ هم ارتش ایران رومیان را شكست سختی داده بود، به گونه ای که افسران رومی «سه وروس» امپراتور این كشور را كه دستور عقب نشینی صادر كرده بود كشتند. در نبردی هم كه ۲۰ سال پس از جنگ باربالیسوس (سال ۲۶۰ میلادی و در دوره پادشاهی شاپور یكم پسر اردشیر ساسانی) روی داد، والرین امپراتور دیگر روم به اسارت ایران درآمد و تحقیر شد.
مورخان در این كه «ناسیونالیسم ایرانی» برنده این جنگها بود متفق القولند. این ناسیونالیسم كه در طول تاریخ چندین بار نیروی شگفت انگیز خود را آشگار ساخته است با روی كارآمدن دودمان ساسانیان بار دیگر به خودنمایی پرداخته بود.
اردشیر در فاصله دو جنگ ماسیس و باربالیسوس، دست به اصلاحات اداری، قضایی و نظامی زده بود كه طبقه بندی كارمندان دولت برحسب كاردانی، صداقت، علاقه مندی بكار و دلسوزی برای كشور از جمله این اصلاحات بود. وی فراهم ساختن وسائل و بودجه لازم برای سپاه ثابت (ستندینگ آرمی ـ سپاه جاویدان) را در تقدم و اولویت قرار داده و برای احضار مردان جوان وطن به زیر پرچم در زمان جنگ ضابطه تنظیم كرد كه تا پایان دوران حكومت ساسانیان باقی مانده بود و شاه عباس هنگام ایجاد ارتش ملی ایران تا حدی زیاد از همان مقررات اقتباس كرد. اردشیر انتخاب قضات دادگاهها را برعهده روحانیون ارشد ایران (موبدان آیین زرتشت) گذاشته بود ولی فرمانداران شهرها در صورت خروج قاضی از دایره انصاف و عدل و یا پس از دریافت اعتراض مردم و رسیدگی می توانست آنان را معلق كنند تا رئیس كشور تصمیم نهایی را درباره هریك از آنان بگیرد. فرمانداران مكلف بودند بر میزان تولیدات كشاورزی، صنعتی و پرورش دام و اسب نظارت كنند و مراكزی را كه تولید آنها رشد نداشته مورد مواخذه قرار دهند، رفع مشكل كنند و گزارش كار را به شخص اردشیر بدهند. قرن گذشته «تاراپور» پژوهشگر هندی اصلاحات اداری اردشیر را در كتاب خود «مدیریت و روش های اداری و حكومتی در ایران باستان» به صورت یك فصل جداگانه درآورده است كه ترجمه آن در رشته علم حكومت (درس تاریخ مدیریت) در دانشگاههای تدریس می شود.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز