جایگاه جدید ایران در خاورمیانه؛ الزامات و چالش‌های فراروی‌

با پایان یافتن دوران حاکمیت نومحافظه‌کاران در هیات حاکمه آمریکا و روی کارآمدن رئیس‌جمهور سیاه‌پوستی که با شعار تغییر، هدایت امور در آن کشور را بعهده گرفته است، وضعیت بازیگران مهم و اثرگذار در سطح جهان با شرایط و ویژگی‌های جدیدی روبرو شده است.‌
آمریکا در شرایط جدید تلاش می‌کند با کنار گذاشتن سیاستهای یک جانبه‌گرایانه و روی‌آوری به اقدامات جمعی از جمله تکیه بر سازمانها و نهادهای بین‌المللی، چهره آسیب‌دیده و تخریب‌شده خود را ترمیم نماید و کماکان خود را به عنوان کشور مدعی آزادی و دموکراسی در جهان معرفی کند. البته نمی‌توان این خوش‌بینی را داشت که واشنگتن استراتژی دیرین خود مبتنی بر ایجاد جهانی با محوریت آمریکا را رها کرده است بلکه می‌توانیم تنها نشانه‌هایی از تغییر تاکتیک و رویه‌ها در رفتار آن کشور را مشاهده نماییم. اروپا هرچند مجموعه یکپارچه و منسجمی در موضوعات مختلف به نظر برسد، اما مرزبندی اروپای قدیم و اروپای جدید، جهت‌گیریهای سیاست خارجی آن در قالب اتحادیه را با محظورات زیادی مواجه ساخته است. کشورهای این حوزه در وضع کنونی در تلاش‌اند با فائق آمدن بر اختلاف‌نظرهای گذشته با واشنگتن، در مدیریت جهان، جایگاه بهتری برای خود کسب نمایند و لذا منتظر گامهای عملی واشنگتن در موضوعات مهم جهانی می‌باشند، اما در مرتبه بعدی، وضعیت بازیگرانی مانند روسیه، ترکیه و برخی کشورهای پیرامون ایران نیز حائز اهمیت است. روسها که در پایان دوران ریاست جمهوری جرج بوش و ولادیمیر پوتین، رویارویی گسترده در مناسبات را به عنوان میراث دوستی دو رئیس‌جمهور یادشده صاحب شده بودند، تکاپوی گسترده‌ای برای برهم زدن شرایط بازی آغاز کرده‌اند. از نظر روسها، تغییر حاکمیت در کاخ سفید و دوران گذر تا آغاز عملی سیاستهای جدید آمریکا، فرصت بسیار مغتنمی است که مسکو می‌باید از آن در جهت تغییر در وضعیت سیاسی و اقتصادی خود استفاده نماید. ارزیابی تحلیل‌گران و صاحب‌نظران روسی بر این است که چنانچه هر کشور از فرجه دوران گذر آمریکا استفاده نماید، در سالهای آتی از قدرت چانه‌زنی بسیار بالایی در تعامل با کشورهای اثرگذار برخوردار است. در همین راستا، روسها تلاش می‌کنند با در پیش گرفتن شرایط ابتکاری و فعال در موضوعاتی نظیر: ایجاد تردید در عدم ضرورت ایجاد سپر دفاع ضدموشکی در اروپا، امنیت قفقاز و دریای خزر، افغانستان و پاکستان، بحران خاورمیانه، موضوع هسته‌ای، مسائل مربوط به انرژی و بسیاری مسائل دیگر، وزن خود را در قبال بازیگران مهم افزایش دهند. در تداوم چنین رویکردی است که شاهد برگزاری نشست‌های مختلف در روسیه و یا مناطق دیگر با مشارکت جدی روسها می‌باشیم. دقیقا چنین استراتژی از سوی کشورهایی مانند ترکیه نیز دنبال می‌گردد. این کشور نیز با در پیش گرفتن سیاست فعال در موضوعاتی مانند: بحران قفقاز، تحرک و ایجاد تغییر در روابط با ارمنستان، برگزاری کنفرانس ادیان، برگزاری نشست مربوط به موضوع آب در خاورمیانه، تلاش جهت میانجیگری بین افغانستان و پاکستان و نیز تلاش در احیاء گفتگوی بین سوریه و رژیم صهیونیستی درصدد تقویت جایگاه و برجسته نمودن نقش خود در گفتمان‌های آتی مربوط به منطقه خاورمیانه و تعیین سهم کشورها در نظم آتی جهانی و منطقه‌ای می‌باشد. ‌
● نقش ایران‌
اما باید ببینیم نقش ایران در این بین چیست و ما در قبال این اقدامات گسترده و تکاپوی همسایگان در موضوعاتی که بسیاری از آنان مرتبط با منافع ملی ایران است، چه ابتکاری را از خود به خرج داده‌ایم؟ برای پرداختن به این موضوع لازم است نیم‌نگاهی به سیر تحولات سالهای اخیر و ارزیابی روند قدرت گرفتن ایران بیاندازیم. در این زمینه، نکات بسیاری برای شرح و بیان وجود دارد، اما می‌توانیم در یک ارزیابی کل اشاره نماییم که ایران با اتمام جنگ تحمیلی با عراق، با درایت و بهره‌گیری از هوش بالای مردمان و تلاش دولتمردان خود، به سرعت مسیر رشد و توسعه و بازسازی خود را طی می‌نماید. در طول دو دهه گذشته، علاوه بر ترمیم خرابی‌های جنگ، گامهای بسیار مهم و ژرف‌اندیشانه در مسیر توسعه همه‌جانبه کشور برداشته شده است که با دیدگاه منصفانه باید اهمیت و ارزش آنها را مورد توجه و ارزیابی قرار دهیم. البته ممکن است و طبیعی است که در مسیر طی شده اشتباهاتی نیز رخ داده باشد که این طبیعت هر اقدام و گام بلندی است که کشورهای مختلف برای طی مسیر رشد و توسعه خود برداشته‌اند.
به هر حال با پشت سر گذاشتن دوره‌های نخستین پس از جنگ و احیای مجدد توانمندی‌های اقتصادی و تولیدی کشور با حوادث و رویدادهای مهمی در پیرامون خود بویژه پس از حادثه ۱۱ سپتامبر روبرو شده و در سایه عقلانیت و تدبیر ایرانی و لطف الهی و اشتباهات هیات حاکمه نومحافظه‌کاران و رئیس‌جمهور ماجراجوی آن کشور، شانس‌های تاریخی بسیار گرانقدری نصیب کشور گردیده است. رژیم بعثی عراق و شخص صدام به عنوان تهدید جدی امنیت ملی و تمامیت ارضی کشور از بین رفته و گروه افراطی طالبان که در مرزهای شرقی آلت دست قدرتهای استکباری و رژیم‌های مرتجع منطقه و بدخواه ایران بود نیز از اریکه قدرت به زیر کشیده شده است. در این میان باز هم جمهوری اسلامی ایران در سایه روابط متواضعانه و عقلانی خود به عنوان وزنه‌ای مهم در ثبات منطقه‌ای و امنیت پایدار منطقه خاورمیانه عمل نموده است. رفتار مسئولان ایران در موضوعاتی مانند: افغانستان، عراق و خاورمیانه، مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی، مبارزه بی‌امان با موادمخدر و جنایات سازمان یافته و بسیاری موضوعات دیگر چهره مسئولیت‌پذیری از ایران در طول سالهای گذشته ترسیم نموده است. این نقطه درخشانی در کارنامه ایران و نظام اسلامی است که در حوادث بی‌شمار تروریستی و افراط‌گرایی و بمب‌گذاری و خونریزی و کشتار، حتی نام یک شهروند ایرانی وجود ندارد و عاملین این جنایات در زمره شهروندان کشورهایی است که در تقابل با ایران می‌باشند و در دشمنی با ایران، از همه اصول و ارزش‌های خود کناره گرفته‌اند.
ماجرای غزه و یورش ناجوانمردانه به مردم بی‌دفاع فلسطین، آئینه تمام‌نمایی است که چهره واقعی کشورها و جریانات با وجدان، مسئولیت‌پذیر و پایبند به اصول و ارزشهای اسلامی و انسانی با مدعیان دروغین در منطقه و جهان را نشان می‌دهد و نیازی به هیچ توضیح اضافی در این زمینه نیست.
● ایستادگی با تدبیر
نقش نوین و روند قدرت ایران با موضوع هسته‌ای و دستیابی به فناوری بسیار مهم و حساس استفاده صلح‌آمیز از این انرژی پاک، سرعت بسیاری یافته است. امروز به مدد تفکر خلاق و پویا و آرمان‌خواه مردم بویژه جوانان مستعد این سرزمین، ایران به عنوان کشور پیشرو در دستیابی به این فناوری ارزشمند که کشورها و قدرتهای بزرگ، تلاش بسیار در کتمان و انحصار آن دارند، درآمده است. ایستادگی با تدبیر ایران در برابر موج فشارها و مخالفت‌ها، امروز اثرات خود را در قالب از بین رفتن تدریجی پیش‌شرط‌ها و مواضع تند کشورهای طرف حساب با ایران نشان می‌دهد. چراغ سبز ضمنی آمریکا و برخی کشورهای دیگر ‌ برای قرار گرفتن ایران در کنار گروه ۱+۵ و لزوم برخورد احترام‌آمیز با مردم ایران و تغییر گفتمان آمریکایی‌ها که در تبریک باراک اوباما به مناسبت عید نوروز تجلی یافته است، همه از نشانه‌های درستی مسیری است که در این جهت پیموده شده است. اما باید کمی تامل نمود و دقت کرد که پیشرفت ایران یک موضوع فراگیر و همه‌جانبه است. تجربه دوران جنگ سرد و سرنوشت کشور شوراها، نقصان روند توسعه محدود و در چند زمینه مشخص را نشان داده است. این موضوع نشان داد که پیشرفت شتابان در یک بخش و عدم توجه در بخش‌های دیگر نمی‌تواند نتیجه دلخواه و اطمینان بخشی را به همراه داشته باشد. کشور ما امروز نیازمند آن است که شرایط بازیگری به نام ایران در همه بخش‌ها اعم از: مسائل داخلی و اقتصادی، رضایت‌مندی آحاد جامعه، فراهم ساختن بستر آرام و اطمینان‌بخش بین مطالبات مردم و آرمان‌های ملی، تعامل با همسایگان و ایجاد پیوندهای عمیق و همه‌جانبه با آنان، سلب بهانه از دشمن و خلع سلاح ساختن آنان در موضوعات گوناگون، استفاده از فرصت‌های موجود برای ایجاد تعامل با غرب و بازی هوشمندانه در فضای بین منافع قدرت‌های شرق و غرب (با مفهوم نوین) و مقابله با پدیده ایران هراسی که در سطح گسترده‌ای در منطقه با هدف ایجاد شکاف بین ایران و همسایگان دنبال می‌شود و مورد بررسی جدی و همه‌جانبه قرار گیرد.‌
اکنون زمان آن است که موقعیت جدید و ارتقاء یافته ایران در منطقه و جهان با هوشمندی، درایت، حوصله و بکارگیری همه ظرفیت‌ها و نیروها، مسیر نهادینه شدن و تثبیت را طی نماید. اگر دقت نظری نمائیم، این وظیفه آنچنان سخت، خطیر و گسترده است که اگر ایران همه توان، نیروها و سلایق گوناگون که علاقمند به این آب و خاک و سرزمین و وفادار به قانون اساسی کشور هستند را نیز به کار گیرد، باز هم مسائل بسیاری وجود دارد که بر زمین می‌ماند. شاید بتوانیم وضعیت کنونی را تشبیه به یک پروژه یا طرح تولیدی نمائیم که اقدامات زیربنایی و ابتدایی انجام یافته و نخستین گام‌ها سپری شده و اکنون نوبت میوه و ثمردهی است. طبعا در این مرحله، کارها شکفته و گسترده می‌شوند و این زمانی است که به نیروهای کارآمد و دلسوز که به ترتیب و باروری این نهال ایمان دارند نیاز بسیار وجود دارد. اگر دقت نماییم، کشورهایی مانند روسیه و ترکیه در این شرایط از همه ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های انسانی خود استفاده می‌کنند و نیروهای بازنشسته خود که حتی در راه رفتن مشکل دارند را به کار گرفته‌اند. آقای <یوگنی‌پریماکف> نخست‌وزیر اسبق روسیه که اکنون دوران پیری خود را طی می‌کند و به سختی توان جسمی‌اش برای کار و تحرک جواب می‌دهد، مسئولیت‌های مهمی مانند ریاست اتاق بازرگانی و صنایع روسیه، مسئولیت شورای راهبردی روسیه و آمریکا و ماموریت‌های ویژه در قبال کشورهای خاورمیانه و اسلامی را انجام می‌دهد و همینطور وضعیت آقای نجم‌الدین اربکان نخست‌وزیر سابق ترکیه که چندی پیش از ایران نیز دیدن کرد، جالب توجه است.‌
● ‌ سرمایه انسانی
نکته دیگری که در این میان باید به آن توجه شود، نقش مردم و سرمایه‌های انسانی کشور مهمی مانند ایران است. این سرمایه‌ها باید مورد توجه همه‌جانبه از نظر کسب مهارتها و آموزش‌ها و آشنایی با ابزارهای قدرت نوین قرار گیرند و ملت بزرگ ایران شایستگی دارد به لحاظ مولفه‌های انسانی و قدرت معنوی و مادی از کرامت انسانی و در عین حال رفاه بالاتر برخوردار باشد. آنها باید کاملا و به صورت ملموس حس نمایند که حاکمیت توجه و ماموریت ویژه در جهت ارتقاء وضع زندگی و موقعیت و منزلت آنان دارد و آن را دغدغه اصلی و مهم خود می‌داند. برقراری این ارتباط محکم، ابزاری بسیار کارآمد برای غلبه بر چالش‌های گوناگون و ادامه مسیر نهادینه شدن قدرت ایران اسلامی است که مسیری بسیار دشوار و زمان‌بر می‌باشد.‌
با رعایت این اصل مهم و توجه دادن ملت به ماموریت‌ها و رسالت مهمی که در پیش دارد، باید دایره تفکر و اقدام مسئولین، دست‌اندرکاران و صاحبان فکر و اندیشه را از مسائل خرد و جزئی که امروز به میزان زیاد درگیر آن هستیم، به مسائل مهم و کلیدی در پیرامون خود متمرکز نماییم. امروز همراه با سیاست فعال و هوشمندانه، باید ندای آرامش و ثبات از ایران به گوش همسایگان و ملل منطقه برسد. سیاست خارجی کشور باید بستری را فراهم کند تا ایران کانون تعاملات، رایزنی‌ها و گفتگوهای گسترده در موضوعات مهم منطقه‌ای و بین‌المللی شود و اندیشمندان و صاحب‌نظران، تهران را مرکز ثقل تصمیم‌گیری‌های مهم در جهان امروز بدانند.
باید باور نماییم که خلا گسترده‌ای در جهان امروز بوجود آمده و تفکر ناب اسلام محمدی و عقلانیت هوشمند ایران فرصت بسیار برای بروز پیدا کرده است. باید دایره دیدها و تفکرات را گسترده نماییم و به سوی ماموریت‌های مهم خود که اهداف آن در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور تبلور یافته است حرکت نماییم. کاملا مشخص است که تنها دیدها و نگرش‌های کلان‌نگر و دل‌های دریایی می‌توانند ایران را به این منزلت و جایگاه برسانند. در منطقه خاورمیانه اکنون فرصت‌های بسیاری در برابر کشورهای خلاق و هوشمند و مبتکر ایجاد شده است. باید قدر فرصت‌ها و لحظات را بدانیم تا مبادا در عرصه رقابت بسیار سخت و فشرده از کشورهایی مانند ترکیه عقب بمانیم. بسیاری از سر و صداهای کنونی که بر علیه ایران در منطقه و جهان صورت می‌گیرد، از نشانه‌های قدرت‌یابی ایران است و این ماموریت ماست که این قدرت بدست آمده را تثبیت و نهادینه نماییم. این مرحله حتما از اصل پیروزی‌ها، مهم‌تر است و انجام آن بر تلاش، ممارست، تدبیر و صبر بسیار نیاز دارد. ‌

نوشته: سید احمد حسینی‌

منبع : روزنامه اطلاعات