سیستم اداری هخامنشیان

هیچ سند و مدرک مستندی مرکب از پارسی کهن و و دیگر زبانهای ایرانی در دست نیست. ظاهرا" در اجتماعات خصوصی پارس و ماد هیچ گونه داد و ستد مکتوبی یافت نشده هر چند که برخی از پارسیان و ایرانیانی که در بابل زندگی می کردند در امر تجارت بسیار فعال بودند و با شکل های مختلف و متنوع قانونی و سنتی بابلی قرارداد امضا می کردند. اسناد و مدارک خاندان سلطنتی در پارس بخشی به ایلا‌می و بخشی به آرامی نوشته شده است.
تاکنون درحدود ۶۰۰۰ سند اداری و اقتصادی از اجتماعات خصوصی بابلی و مخازن معابد دوره هخامنشی انتشار یافته است. این اسناد بر روی الواح گلی به زبان و گویش بابلی های متاخر اکدی نوشته شده اند. این اسناد دربردارنده نوشته ها و تعهدات الزام آوری چون رهن و گرو، قراردادهایی برای فروش و اجاره زمین و اسب، رسیدهایی برای پرداخت های مالیاتی،بایگانی اقدامات دربار و غیره چیزی حدود ۵۰۰۰ نامه اختصاصی را شامل می شود. اکثر این متن ها به دوره حاکمیت کوروش، کمبوجیه و داریوش اول اختصاص دارد.( ۵۳۹ تا ۴۸۶ پیش از میلا‌د..) در حدود دو دوجین از این اسناد در اکباتان، تخت جمشید،هومادشو( در نزدیکی تخت جمشید)،شوش و دیگر شهرهای غرب و جنوب غربی ایران پیش نویس شده است. آنها این معاملا‌ت و اسناد را به بابلی هایی که به عنوان تاجر یا آنهایی که به تعداد اندک آنجا ساکن بودند نشان می دادند.
از بایگانی های معبد اآنا در اروک و معبد ابابر در سیپار که هر در در بین النهرین بودند اطلا‌عات فراوانی در مورد سازمانهای اقتصادی و اجتماعی بابل وجود دارد. در میان بایگانی خصوصی مهم ترین اسناد مربوط به اگیبی موراشو و بسیاری تجارتخانه های دیگر است. اکثر اسناد اگیبی در نزدیکی بابل پیش نویس شده اند اما برخی از آنها در دیگر شهر ها از جمله اکباتان که مراکز تجاری در آن فعالیت داشتند تهیه شده اند. اسناد و مدارک موراشو عمدتا" از ناحیه نیپور بدست آمده اند اما تعدادی هم در بابل، شوش و دیگر شهرها نگارش یافته اند. این اسناد بزرگترین منبع و مرجع تاریخ اقتصادی بابل را در نیمه دوم قرن پنجم پیش از میلا‌د و برای تغییر مطرح شده توسط سیستم اداری هخامنشیان به سیاست هایی بر اساس مالکیت و سیستم اجاره داری زمین ایجاد کرده و شکل دادند. آنهاهمچنین اطلا‌عات گسترده ای در مورد پارسیان و دیگر سربازان ایرانی و مقامات رسمی مقیم اطراف نیپور بدست می دهند.
اسناد مکتوب متعددی که به خط هیروگلیفی مصری بر روی پاپیروس نوشته شده اند توسط مصر تحت حاکمیت هخامنشیان حفظ شد. در میان آنها پاپیروس رایلند از یک تعداد اسناد از دوره های گوناگون تشکیل شده است.یکی از آنها " عرضحال و شکایت پتسی" به تملک غیر قانونی روحانیان در اوایل حکومت هخامنشیان مربوط می شود. این اسناد دیدگاه هایی را در مورد سیستم قانونی مصر مطرح می سازد. فرمان کمبوجیه در مورد دارایی های معابد مصر و تدوین قانون مصر بدست داریوش اول نیز از اهمیت فراوانی برخوردارند. مطابقت روحانیان محلی با فرناندتز ساتراپ مصر تحت حاکمیت داریوش اول اطلا‌عات گسترده ای را در مورد سیستم اداری کشور در اختیار ما قرار می دهد. دیگر اسناد متداول اجاره نامه های زمین و چارپایان، فروش برده اجاره برای کار، اسناد فروش شخصی وغیره هستند.
در حدود ۲۰۰ سند آرامی مصری اهمیت و شهرت فراوانی دارند. این اسناد دربردارنده تعهدات ازدواج، نگاشته ها و تعهدات الزام آوری چون اجاره زمین و دیگر اسناد تجاری هستند.برخی از آنها هم اطلا‌عاتی در مورد سیاست های اداری پارسیان در مصر در اختیار ما قرار می دهند. همه این متون بر روی پاپیروس نوشته شده اند. ۱۳ نامه از آرشاما ساتراپ مصر در نیمه دوم قرن پنجم پیش از میلا‌د دستورالعمل هایی را برای مدیریت و کنترل بر ایالتهای نجبای پارسی در مصر در بر دارد. این اسناد بر روی چرم نوشته شده اند. سرانجام اسناد آرامی بدست آمده از ایالت هخامنشی سامریا اسناد خصوصی ای ( تعهدات ازدواج، آزاد سازی برده و غیره) در بردارد که بین ۳۷۵ و ۳۳۵ پیش از میلا‌د نگاشته شده اند. ‌

ترجمه: رضا دستجردی

منبع : روزنامه اعتماد ملی