بهداشت روان مادران باردار

وجود انسان به صورت واحدی مركب از جسم و روان آفریده شده است كه تحت تاثیر عوامل محیطی، فرهنگی و اجتماعی قرار دارد. به عبارتی انسان دارای ابعاد زیستی، روانی واجتماعی است كه هر یك بر دیگری تاثیر گذاشته و یا از دیگری تاثیر می پذیرد.
هریك از این ابعاد نیازهای خاص خود را داشته و انسان درصدد برآورده كردن آنها می باشد. یكی از خواسته های طبیعی انسان كه با هرسه بعد ارتباط پیدا می كند، صاحب فرزند شدن و بقاء نسل است كه پدیده ای كاملا" طبیعی و بیولوژیكی است و علاوه بر آنكه با بهداشت جسمانی رابطه تنگاتنگ دارد، با بهداشت روانی نیز در هم آمیخته است.
ارتباط تنگاتنگ بهداشت روانی با بهداشت جسمانی در رابطه با بارداری یا حاملگی، ضرورت بكارگیری مكانیزم هایی در جهت برقراری بهداشت جسمانی و روانی در كنار یكدیگر را در این دوران نمایان میسازد. اهمیت بهداشت روانی در این دوران به اندازه ای است كه محققین معتقدند بسیاری از مسائل دوران بزرگسالی از شرایط نا مناسب دوران جنینی و كودكی منشاء می گیرد. بنابراین توجه خاص به بهداشت مادر در دوران بارداری می تواند ابزاری در جهت پیشگیری از مسائل دوران بزرگسالی باشد.
تقریبا" در همه فرهنگها، حاملگی و زایمان معمولا" بعنوان یك زمان مهیج و لذت بخش در زندگی زنان در نظر گرفته می شود. با توجه به پیشرفتهای علم پزشكی و تكنولوژی و كاهش مرگ و میر نوزادان، زنان حامله در این زمان باید به حاملگی و زایمان همانند دیگر وقایع خوب زندگی امیدوار و مطمئن باشند. هدف متعالی این است كه هر حاملگی از روی میل و خواست بوده و در نهایت به وجود مادر و فرزندی سالم از نظر فیزیكی و روانی ختم شود.
● بهداشت روانی دوران بارداری:
بهداشت روانی دوران بارداری از مسائلی است كه امروزه بسیار مورد توجه می باشد. ثابت شده كه از ابتدای بارداری، اضطراب و هیجانات زن حامله تاثیر مستقیمی برروی جنین خواهد داشت.
عدم اطلاع یا اطلاعات غلط و ناقص در خصوص بارداری و تغییرات آن می تواند موجب بروز هیجانات و آشفتگی های روانی شود. تغییر خلق (اخلاق)، تغییر اشتها، استفراغهای گاه و بیگاه، تغییر علایق و سلائق و بالاخره دهها نوع دیگر از این قبیل كه هریك می تواند به تنهایی اختلاف و گرفتاریهای فراوانی را ایجاد نماید. آرامش روانی برای زن باردار بخصوص نزدیك وضع حمل، از اهمیت زیادی برخوردار است بخصوص اگر زن باردار شاغل نیز باشد باید تقریبا" مدتی قبل از وضع حمل، استراحت داشته باشد كه این موضوع باید هم برای زنان و هم برای مردان روشن گردد. عمده مسائلی كه باید زن باردار و همسر او از آن موارد مطلع گردند عبارتند از:
▪ بیان ساده بارور شدن و تغییرات فیزیولوژیكی ( طبیعی ) بهنگام بارداری
▪ چگونگی روابط جنسی در دوره بارداری
▪ توجیه صحیح تغییراتی كه در زن باردار ایجاد می گردد.(با توجه به سطح معلومات ودرك هرمرد)
▪ كاهش اضطراب های زن باردار از طریق آگاه سازی و افزایش اطلاعات و در صورت لزوم تعدیل و تغییر نگرش ها و باورهای غلطی كه می تواند باعث اضطراب آنها گردد.
▪ چگونگی آماده كردن فرزند یا فرزندان خانواده برای پذیرش یك عضو جدید
▪ چگونگی آماده كردن اطرافیان مادر برای پذیرش نوزاد
عوامل مهمی كه می تواند زن باردار را نسبت به سرنوشت خود و نوزادش مضطرب و مظنون سازد و لازم است راهكارهایی در خصوص كاهش فشار های روانی ناشی از آنها اندیشیده شود عبارتند از:
▪ خشنود نبودن شوهر و یاخود مادر نسبت به داشتن طفل جدید كه می تواند مربوط به مسائل و مشكلات مالی و یا ناخواسته بودن طفل باشد.
▪ عدم علاقه ای كه اطرافیان زن باردار نسبت به بارداری او از خود نشان میدهند.
▪ داشتن اطلاعات نادرست و یا ناقص درباره حاملگی
▪ نگرانی از میزان پذیرش نوزاد توسط اطرافیان ( جنسیت نوزاد )
▪ نگرانی از اینكه آیا می تواند وظایف مادری از جمله شیر دادن به نوزاد را بخوبی انجام دهد.
▪ نگرانی از سقط جنین در دوره های مختلف بارداری بخصوص اگر در او یا اطرافیان نزدیك سابقه سقط وجود داشته باشد.
به هر حال آنچه در تامین بهداشت روانی مادر در دوران بارداری نقش مهم و اساسی دارد، انطباق روانی زن با بارداری است كه به اندازه رعایت بهداشت جسمی میتواند او را در نیل به نتیجه خوب و مثبت بارداری یاری دهد.
● واكنشهای جسمانی و روانی زن باردار نسبت به بارداری بر حسب زمان بارداری :
در دوران بارداری، تغییراتی در خلق و خوی و احساس و رفتار زن باردار ظاهر می شود كه بر حسب ماههای بارداری از شدت و ضعف برخوردار است. این تغییرات رفتار در افراد مختلف متفاوت است. حتی در حاملگی های مختلف در یك زن نیز ممكنست متفاوت باشد. اغلب زنانی كه دچار مسائل و مشكلاتی در زندگی خصوصی خود هستند، این تغییر خلق و خوی رابیشتر نشان می دهند.
از طرفی، واكنشهای زن نسبت به بارداری خویش، می تواند با عوامل مختلفی از موقعیتهای حال و گذشته او از جمله روابطش با شوهر، پدر و مادر ویا پدر و مادر همسرش، احساساتش نسبت به زن بودن خود، تمایلش نسبت به ایفای نقش مادری و شناخت او از ارزشهای اجتماعی و توقعات او از خودش بعنوان یك زن باردار همراه شود. عوامل گوناگونی با اختلال عاطفی، هیجانی در طول بارداری ارتباط دارند كه این عوامل شامل نگرش های مساعد نسبت به بارداری، نشانه های محیطی و علائم جسمانی در طول دوره بارداری است. ( برای مثال زنان با نگرش منفی نسبت به خود، در مقایسه با زنانی كه نسبت به خود نگرش مثبت دارند بیشتر عصبی و پرخاشگر هستند)
۱) بهداشت روان مادر در سه ماه اول بارداری
۲) بهداشت روان مادر در سه ماه دوم بارداری
۳) بهداشت روان مادر در سه ماه سوم بارداری
وظایف روان شناختی مادران در جهت یادگیری رفتار های مادرانه در ورود به نقش جدید و جنبه های روانی اجتماعی مادران در جهت یادگیری رفتار های مادران در ورود به نقش جدید خود، از لحاظ روان شناختی وظایفی بر عهده دارند كه اهم آنها عبارت است از:
۱) پیدا كردن راه مطمئن و سالم ( در دوران حاملگی، در مرحله درد و زایمان، برای خود و فرزندش ) از طریق پیگیری توصیه های پزشك و ماما در مورد تغذیه، استراحت وملاقاتهای بعدی.
۲) پذیرش امن و مطمئن ( پذیرش حاملگی توسط مادر بسیار مهم است كه در صورت پذیرش خوب وحمایت از او انرژی و آرامش زن حامله افزایش می یابد.) این مرحله همچنین شامل پذیرش حاملگی و ورود نوزاد جدید توسط زن باردار، شوهر، دوستان و خانواده است.
۳) آموختن بخشش و فداكاری: در طی حاملگی شروع می شود كه زن به جنین اجازه می دهد كه در بدن او جا بگیرد و از او تغذیه كند.
۴) تعهد به بچه نا آشنا: افزایش دلبستگی به بچه متولد نشده در ابتدای حاملگی شروع شده زمانی كه زن حاملگی خود را می پذیرد و در طی سه ماهه دوم این احساس عشق و علاقه و وابستگی به اوج خود می رسد و در دوره نوزادی هم ادامه می یابد. یك ارتباط انحصاری و مخصوص بین مادر و جنین وجود دارد كه بصورت عشق و علاقه مخفی نمایان می شود كه این علاقه به نوزاد، حالت تملك پیدا می كند. زن حامله با نقش مادری كه در تصور خود دارد تركیب شده و با تصور مادر بودن خودش، احساس لذت و راحتی می كند.
● وظایف همسر بطور خلاصه عبارت است از :
۱) بارداری را بعنوان یك مرحله حساس زندگی مشتركشان پذیرفته و سعی كند اطلاعات علمی لازم در این خصوص را به دست آورد تا با آگاهی، با تغییرات و بحرانهای این دوران مواجه شود.
۲) سعی در ایجاد محیط و فضایی امن و توام با آرامش و آسایش روانی و جسمانی، برای زن، داشته باشد.
۳) با ناراحتی های دوران بارداری زن مانند تهوع، استفراغ و غیره اظهار همدلی و همدردی كرده و در صورت بروز علائم ناراحت كننده و خطرناك با پزشك تماس بگیرد.
۴) در انجام كارها و فعالیتهایی كه تا آن زمان بعهده زن بوده، همكاری و مشاركت نماید تازن احساس خستگی، ناتوانی و در ماندگی نداشته باشد.
۵) سعی كند اضطرابها، نگرانی ها، آینده نگری ها، خیال پردازیها ی زن را درك كرده و با او همدلی و همفكری كند.
۶) با همسرش در مورد پیشرفت حاملگی و بچه ای كه در آینده نزدیك متولد خواهد شد صحبت كند و نظر و نگرش خود را با او در میان بگذارد.
۷) زن را در رفتن به مطب پزشك همراهی كند وبا پزشك آشنا شده، طرز برخورد و رفتار اورا با بیمار از نزدیك ببیند. بعلاوه برنامه روزانه را طوری تنظیم نماید كه زن بتواند طبق برنامه ای كه پزشك تعیین می كند، به مطب مراجعه نماید.
۸) اجرای دستورات پزشك در مورد رژیم غذایی و دارو توسط زن را كنترل نموده و در موارد لزوم به او یاد آوری كند.
۹) اگر زن خسته است به او اصرار نكند كه از فامیل و دوستان پذیرایی كند، زیرا زن باردار به آرامش و استراحت و تفریح كافی نیاز دارد.
۱۰) تلفن پزشك، بیمارستان و آمبولانس را یادداشت نموده و در دسترس خود و همسرش داشته باشد.
۱۱) بسیاری از موارد، برای انجام كارهای مربوط به بستری شدن در بیمارستان، وقت كافی وجود دارد ولی اگر درد شدید است. ابتدا او را به اتاق زایمان برده و سپس همسر، مدارك مربوط به پذیرش را امضاء نماید.
● بچه دار شدن و نقش پدری مردان :
بچه دار شدن، در نقش مردان نیز تغییراتی ایجاد می كند، هرچند تغییرات آنها با تغییرات زنان متفاوت است. زمانی كه مردان صاحب فرزند می شوند، گویی یك قدم بجلو برداشته اند و این یك احساس زیستی است. بسیاری از مردان با تولد نوزاد، تغییرات نقش خود را نشان می دهند. آنها اغلب چنین اظهار می دارند كه مسئولیت بیشتری را احساس می كنند. از نظر آنها این احساس مسئولیت، جنبه های مهمی از زندگی مشترك می باشد. آنقدر مهم، كه در برخی موارد فقط داشتن یك كودك مهم است نه جنسیت آن.
● بچه دار شدن و روابط زوجین :
بچه دار شدن اثری بنیادی در روابط بین زوجین دارد. نوع پاسخ زوجین بستگی به دیدگاه زوجین نسبت به بارداری دارد. زن و شوهر هایی كه تمایل زیادی به برقراری ارتباط متقابل دارند، روابطشان در دوران بارداری و دوران والدینی بهتر است و بین آنها تقسیم كار وجود دارد . حفظ رابطه زوجین پس از تولد نیز بسیار مهم است و حتی مشكلتر نیز می باشد. مردان دائما" ذكر می كنند كه حامله بودن همسرشان باعث احساس مسئولیت بیشتری در آنها می شود و در مواردی این مسئولیت نه فقط مربوط به تامین نیازهای مادی و مالی است، بلكه می دانند كه باید نسبت به ارضاء نیاز های روانی، عاطفی، هیجانی همسر باردارشان نیز مسئولیتهایی رابرعهده گیرند.
چون دیدگاه سنتی نسبت به نقش مرد، سرپرست خانواده بودن است، اگرآنها قادر به انجام چنین كاری نباشند، نسبت به تواناییهای خود شاید دچار تردید شده و این احساسات، سرافكندگی و شرمساری بدنبال داشته باشد كه خود می تواند منشاء تعارضات و اضطرابهای آینده و در نتیجه اختلافات زناشویی و دور شدن زوجین از یكدیگر گردد.

منابع :
معین، زهرا - بهداشت روانی مادران در دوران بارداری - ۱۳۸۰
- كانینگهام ، ف و همكاران ۱۳۷۰ بارداری و زایمان
- ساپینگتون ( ۱۳۷۹ ) بهداشت روانی
- Psychosocial status in pregnancy : Development and evaluation , Acta at obstet Gynecol scand , supplement ۱۶۴ (۷۶ ) ( ۱۹-۲۶ )
سعید رستمانی

منبع : مطالب ارسال شده