مأموریت سنگین مالکی

نوری مالکی، نخست‌وزیر عراق در ادامه سفرهای منطقه‌ای خود هفته گذشته برای اولین بار به دمشق، پایتخت سوریه رفت تا با مقامات ارشد سوری درباره مسائل مختلف تبادل‌نظر کند.
مالکی در پایان این سفر سه روزه طی کنفرانسی خبری کوتاه با بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه برخی توافقات خود با مقامات سوریه را تشریح کرد. این سفر را می‌توان از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داد.
این سفر در آستانه انتشار گزارش جدید آمریکا درباره اوضاع امنیتی عراق انجام شد. دیوید پترائوس، فرمانده نظامیان آمریکا در عراق گزارش خود را در ماه سپتامبر تقدیم کنگره می‌کند.
پترائوس چندماه پیش توسط کنگره موظف شد وضعیت امنیتی عراق را به طور کامل تشریح کند تا به این صورت درباره تخصیص بودجه و نیز ادامه حضور نظامیان آمریکایی در عراق تصمیم‌گیری شود.
در واقع گزارش پترائوس راه‌حل بینابینی بود که کنگره و دولت بوش پس از مشاجرات فراوان به آن دست یافته شد. چند ماه پیش از یک طرف کنگره با اختصاص بودجه به جنگ عراق مخالفت می‌کرد و از طرف دیگر کاخ سفید بر ادامه حضور نظامیان آمریکایی در عراق اصرار می‌ورزید.
دامنه اختلافات تا بدان‌جا بالا گرفت که بوش حتی مصوبه کنگره را در این رابطه وتو کرد. سرانجام توافق شد تخصیص بودجه و ادامه حضور نظامیان آمریکایی به پیشرفت در اوضاع امنیتی عراق منوط شود.
ژنرال پترائوس به تدریج باید گزارش خود در این رابطه را تحویل کنگره دهد. با توجه به آنچه که طی ماه‌های اخیر در عراق رخ داده، نمی‌تـوان انتظار داشت در گزارش پترائوس از پیشرفت اوضاع خبرهای خوبی وجود داشته باشد زیرا ناامنی‌‌ها که پیشتر در بغداد نمود بیشتری داشت هم‌اکنون به سایر نقاط عراق نیز سرایت کرده و وقوع انفجارهای مرگ‌بار در خارج از بغداد بسیار بیشتر شده است.
دو هفته پیش بود که مرگبارترین بمب‌گذاری در موصل رخ داد. تلفات آمریکا در عراق نیز افزایش یافته و همچنان تابوت‌های حاوی اجساد نظامیان آمریکایی، تنها صادرات عراق به آمریکاست.
کاخ سفید برای بهبود اوضاع امنیتی عراق تلاش‌های زیادی انجام داده است. از یک‌طرف با همکاری انگلیسی‌ها، قطعنامه ۱۷۷۰ را برای انتقال بخشی از مسئولیت‌های خود به سازمان ملل صادر کرد.
این در حالی است که سازمان ملل در ابتدا با حمله به عراق مخالف بود و با انهدام دفتر آن در بغداد تعداد زیادی از نیروهای اداری سازمان ملل از جمله سرجیو دومللو، کشته شدند. از طرف دیگر آمریکا وعده داده مقادیر زیادی سلاح به کشورهای عربی از جمله عربستان‌سعودی بفروشد تا آن‌ها در تأمین امنیت عراق ایفای نقش کنند.
سه دور مذاکره با ایران در بغداد را باید از دیگر اقدامات آمریکا به شمار آورد. با این اوصاف چشم‌انداز آینده عراق در زمینه امنیتی بسیار تیره است.
دولت مالکی که در تامین امنیت در عراق مسئول شناخته می‌شود نیز تلاش‌هایی انجام داده است. هنگام مشاجره کنگره و کاخ سفید برخی مقامات آمریکایی گفتند که به دولت عراق چک سفید نداده‌اند و حمایت از این دولت تا بی‌نهایت ادامه ندارد و باید به تدریج تأمین امنیت در عراق را به عهده بگیرد.
این مأموریت‌ در حالی به عهده دولت عراق گذاشته شده که اختیارات چندانی ندارد. با این وجود مالکی برای برون‌رفت از اوضاع وخیم عراق در سطح منطقه‌ای به ویژه همسایگان غیرعرب عراق (به‌استثناء سوریه) تحرکات دیپلماتیک گسترده‌ای آغاز کرده است.
وی پس از سفر به آنکارا و تهران در رأس یک هیأت بلندپایه به دمشق رفت. اگر چه این سفرها حاوی دستاوردهایی بوده اما چون این سه کشور نقشی در گسترش ناامنی‌ها در عراق ندارند در واقع نمی‌تـوان از آن‌ها انتظار معجزه داشت.
تهران و سوریه که برای حفظ منافع ملی خود نسبت به آنچه که در عراق می‌گذرد حساس هستند ارتباطی با تروریست‌ها ندارند. آمریکایی‌ها و حتی مقامات عراق، سوری‌ها را به عدم کنترل مرزهای خود و در نتیجه ورود تروریست‌ها به عراق متهم می‌‌کنند اما دمشق ضمن رد این اتهام اعلام کرده از اوضاع کنونی بیشتر متضرر شده است زیرا هم‌اکنون بیش از ۵/۱ میلیون آواره عراقی در سوریه به سرمی‌برند که اکثر آن‌ها در مشق و مناطق حاشیه آن مستقر شده‌اند.
این وضعیت آثار و پیامدهای منفی اجتماعی – اقتصادی زیادی برای دولت سوریه دارد. سوریه تمام تلاش خود را برای کنترل مرزها انجام داده است. پاسگاه‌های مرزی را تقویت کرده و محدودیت‌هایی بر تردد جوانان زیر ۳۰ سال اعمال می‌کند اما کنترل دقیق این مرزها از عهده دمشق خارج است و حتی یکبار مقامات سوری از آمریکا خواستند آن‌ها کنترل این مرز را بر عهده بگیرند.
در سفر اخیر مالکی به دمشق، اسد وعده داد تمام تلاش خود را برای ایجاد ثبات در عراق انجام دهد.
طرفین در این سفر درباره مکانیسمی در زمینه امنیتی به توافق رسیدند و قرار است کمیته‌هایی تخصصی در این زمینه تشکیل شود. سطح همکاری سوریه با دولت عراق در مقایسه با سایر کشورهای عربی بسیار بالاتر است. این در حالی است که طی حداقل سه دهه گذشته عراق و سوریه دارای روابط خصمانه بودند.
به رغم حکومت حزب بعث، روابط دولت‌‌های عراق و سوریه سالها قطع بود تا اینکه در سفر سال گذشته ولید المعلم، وزیر امور خارجه سوریه به بغداد سفارتخانه‌های دو کشور بازگشایی شد.
سوریه که در جبهه لبنان تحت فشار قرار گرفته، تمایلی ندارد که در جبهه عراق نیز تحت فشار قرار گیرد از این رو دمشق نیز از گسترش روابط با بغداد حمایت می‌کند.
آنچه که هم‌اکنون مالکی درباره سوریه انجام می‌دهد، ‌باید زودتر انجام می‌شد زیرا یکی از توصیه‌های مهم گزارش بیکر- همیلتون مذاکره با سوریه بود. بدون شک تقویت روابط دمشق با بغداد در بلندمدت برای سوریه مزایای اقتصادی فراوانی خواهد داشت.
سوریه از مدت‌ها پیش یکی از مسیرهای عمده انتقال انرژی عراق بوده است. یکی از دو خط لوله انتقال نفت عراق از سوریه می‌گذرد (دیگری از ترکیه). در دوره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، سوریه این خط لوله را بست.
در سفر اخیر وزیر نفت عراق به سوریه توافقاتی در زمینه انتقال انرژی عراق از طریق سوریه انجام شد. به هر حال عراق و سوریه از گسترش روابط با یکدیگر در مقطع کنونی ذینفع هستند اما چون سوریه سرمنشاء ناآرامی‌های عراق نیست از این‌رو نباید انتظار نتایج غیرواقعی از این گرمی روابط داشت.
البته در این رابطه باید به کارشکنی‌های دولت آمریکا نیز اشاره کرد زیرا واشنگتن نمی خواهد برای ایجاد ثبات در عراق، به سوریه امتیازاتی بدهد.

ناصر پورحسن

منبع : روزنامه همشهری