۱۵ اوت سال ۶۳۶ ـ جنگ یرموک، آغاز پایان دو امپراتوری عهد باستان و ایجاد یک دولت اسلامی سراسری

پانزدهم ماه اوت در سال ۶۳۶ میلادی نبرد یرموک (Yarmuk) میان سپاه اعراب مسلمان و ارتش روم شرقی (بیزانتین) آغاز شد که بیستم اوت به شکست کامل روم شرقی و خروج آن برای همیشه از سوریه و فلسطین انجامید. خالد ابن ولید (متوفی در سال ۶۴۲ میلادی و مدفون در حمص سوریه) فرماندهی سپاه اعراب مسلمان را در این جنگ برعهده داشت. وی قبلا با سپاهی مرکب از ۲۰ تا ۳۰ هزار و عمدتا سوار سبک اسلحه وارد سوریه شده و دمشق و حمص را تصرف کرده بود. این نخستین لشکرکشی مسلمانان به خارج از جزیرهٔالعرب بود. هراکلیوس امپراتور روم شرقی که چنین لشکرکشی را پیش بینی نمی کرد سریعا سپاهی مرکب از رومی ها، اسلاوها و اعراب غسانی و جمعا شصت هزار نفر روانه سوریه کرد. هراکلیوس قبلا در جنگ با خسرو پرویز شاه ایران سوریه و فلسطین را به تصرف خود درآورده بود. قرار بود که ارمنی ها نیز در این جنگ به هراکلیوس کمک کنند که در آخرین مرحله از ورود به جنگ منصرف شدند.
خالد با اطلاع از نزدیک شدن سپاه روم شرقی، شهرهای دمشق و حمص را تخلیه کرد و در کنار رود یرموک که اینک مرز اردن با سوریه را تشکیل می دهد و به رود اردن می پیوندد موضع گرفت. زد و خورد دو سپاه از پانزدهم اوت آغاز شد. خالد اطلاع داشت که وضعیت مالی امپراتوری روم شرقی در پی چند جنگ با ایران در حالت مساعد قرار ندارد و مقرری سربازان، ماههاست که پرداخت نشده و به علاوه سربازان رومی عمدتا از مناطق دوردست این امپراتوری هستند و حاضر به فدا کردن جانشان برای دولت روم نیستند. لذا درصدد تطمیع اعراب غسانی ارتش روم برآمد و موفق شد. در دومین روز نبرد، یک بخش از ارتش روم به فرماندهی ژنرال باآنس شکست خورد و نیروهای ژنرال دیگر، تئودور، گرفتار توفان شن شدند و آرایش نظامی را ازدست دادند و قسمتی از آنان نیز در انحنای رودخانه به دام افتادند و با تلفات سنگین شکست خوردند و روز بیستم اوت جنگ پایان یافت. هنگامی که خبر این شکست به گوش هراکلیوس که در انتاکیه بود رسید، عوامل خود را جمع کرد و با صدای بلند گفت: خدا حافظ سوریه و فلسطین و به قسطنطنیه بازگشت و یک دوره از تاریخ بسر آمد و بسته شد.
ادو سال پیش از عملیات خالد ابن ولید در سوریه، اعراب مسلمان با سپاهی دیگر در منطقه حیره (عرب نشین) با دسته ای از سپاهیان ایران به فرماندهی ژنرال هرمزان وارد جنگ شده بودند که این نبرد به جنگ جسر (پل) معروف است. در این جنگ، اعراب موفق نشدند و از مرز جنوب غربی ایران بازگشتند. دو امپراتوری ایران و روم شرقی قبلا در یک رشته جنگ غیر ضروری باهم درگیر و تضعیف شده بودند. اعراب مسلمان با تجربه ای که از نبردهای یرموک و جسر به دست آورده بودند و متوجه ضعف های دو امپراتوری قدیمی شده بودند، به حملات نظامی خود ادامه دادند و ظرف چند سال، کل خاورمیانه، شمال افریقا، قسمت هایی از آسیای میانه و جنوبی را تصرف کردند و بعدا در غرب (اروپا) تا پواتیه فرانسه پیش رفتند، و به این سبب است که مورخان، جنگ یرموک را در ردیف چند جنگ تاریخساز جهان قرار داده اند.
باید دانست که شمار نیروهای دو طرف در جنگ یرموک دقیقا به دست نیامده است، زیرا که مورخان عرب کوشیده اند که شمار نیروهای رومی را بیش از آنچه که بوده قلمداد کنند و مورخان مسیحی درباره شمار مسلمان راه اغراق پیموده اند.
جنگ یرموک چهار سال پس از وفات پیامبر اسلام و درست یک سال و هفت روز پس از درگذشت ابوبکر روی داده بود.
در پی فتح یرموک، نیروهای عرب در سال ۶۳۸ میلادی اورشلیم را تصرف کردند و به بیت المقدس تغییر نام دادند.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز