عوامل اجتماعی موثر بر یادگیری جرم در زندان

● مقدمه
یکی از اقداماتی که برای مقابله باجرایم درجوامع مختلف بشری از آن استفاده می کنندزندان است.در اکثرکشورهای جهان این امر یکی از مهمترین ابزارهای دفاع اجتماعی در مقابل پدیده جرم وشخص مجرم به حساب می آید.
حال، آیا این ابزار برای اصلاح فرد کافیست؟با زندانی شدن یک فرد نه تنها آثارسوء حادث میشود بلکه افراد و گروههای مختلفی متاثر از این امرمی شوند.اولین فردی که زندان بر اواثر منفی داشته، خودزندانی است و درمراحل بعدی خانواده و جامعه ازاین امر متاثر میگردند.
امروزه اثرزندان به سلب آزادی خلاصه نمی شود، بلکه امروز به علت تراکم جمعیت زندانهاوبلاتکلیفی و ماندن آنها در بازداشتگاه ها و زندانها به مدت زیاد می تواند شروع خیلی از انحرافات در میان زندانیان باشد.شاید زندان آخرین راه برای دستگاه های اجرایی باشد ولی برای فرد زندانی میتواند ابتدای راه باشد برای یک شروعی تازه،افرادبا ورود به زندان این زمینه را پیدا می کنندتا دوستانی را بی یابند. که همانند آنها هستند و به این طریق آنها همدردان خود را پیدا کرده و رابطه های عمیق دوستانه میتواند از داخل زندان آغازشود.
در این تحقیق به نوعی سعی شده است عوامل اجتماعی که باعث این گونه رابطه های عمیق میشود و گاهی فردی کم سابقه بعد از خروج از زندان به یک فرد حرفه ای و نیمه حرفه ای تبدیل میشود را بررسی کند.به امید آنکه که این تحقیق مورد ا ستفاده دانشجویان،اساتید،کارشناسان قرار بگیرد.
● طرح و بیان مسئله:
زندان محلی است که در آن متهمان و محکومان با قرارحکم کتبی مقام قضائی موقتا" یا برای مدت معین ویا به طوردائم به منظور اصلاح وتربیت ودرمان نارساییهاوبیماریهای اجتماعی با تحمل کیفر نگهداری میشوند .(طباخ شیرازی:۱۳۷۹،روزنامه همشهری)
با توجه به تعریف ارائه شده به این نکته میرسیم که یکی از اقداماتی که برای مقابله با جرم در جوامع مختلف بشری از آن استفاده می کنند زندان است.پس می توان گفت زندان یک مکانیزم اصلاحی برای تربیت آدمی میباشد.(احمدی:۱۳۸۳-۸۲،پایان نامه کارشناسی ارشد)
افراد جامعه و اعضای خانواده فرد زندانی انتظاردارند بعدازآزادی اززندان با یک انسان درستکارواصلاح شده رو به رو شوند.وحال آیا فرد خاطی بازندگی در زندان گاه به مدت های طولانی و گاه کوتاه اثراصلاحی زندان را دریافت می کند و یا با یکسری مشکلات جدیدتری به آغوش جامعه باز می گردد؟
اثرزندان به لحاظ ماهیتش نه تنها بازدارنده نیست بلکه امروزه به دلیل تنوع جمعیت زندان اثرات برنامه های اصلاحی کم رنگ شده و خطرتکرارجرم افزایش یافته است.(همان منبع)
زمانی که شخص برای اولین بار دست به رفتار انحرافی می زند به زندان راه پیدا می کندبعدازگذشت مدتی وارد شبکه یی از روابط اجتماعی منحرفین میشود که شاید در میان آنها رفتار انحرافی تشدید و تشویق میشود و بعد از گذشت روزهاروابط هم سلولیان صمیمی میشود و با توجه به اینکه هر گروهی هنجار و قواعد خاص خود را دارد با نزدیک شدن روابط افراد به یکدیگر آنها رابطه یی فراوان و مکرر با یکدیگر خواهند داشت و آلام و دردهای روحی خود را در گروه بیان می کنند و با عمیق شدن این رابطه هاو همنشینی های هر روزه صمیمیت در میانشان بیشتر میشودوگاهی در مورد ارتکاب جرم خود و یانحوه ی دستگیری خود را تعریف می کنندوامکان دارد توسط پیش کسوتان گروه راهنمایی شوند تا بار دیگر جرم خود را حرفه ایی تر انجام دهند تا امکان دستگیری شان پایین بیاید.(هاشم نژاد : ۱۳۸۴نشریه حمایت)
می بایست به این مورد توجه کرد،شخص جدیدی که وارد شبکه اجتماعی زندان می شود مایل به تعامل مس باشد و دوست دارد از جانب دیگران پذیرفته شود و در نتیجه اوهنجارها ومقیاسهای ارزشی زندانیان را می پذیرد و خود را با آنها مقایسه میکند و تمایل دارد از جانب آنها تشویق شود.(همان منبع)
اگر فرد زندانی در بدو ورود مدتی را حداقل یکماه را در قسمت پذیرش و تشخیص تحت آزمایش های پزشکی-روان پزشکی-آزمونهای روان شناسی وشناخت شخصیت و استعدادی قرار بگیرند و میزان اطلاعات علمی،مذهبی،فنی آنها بررسی و تعیین شود و خدمات روانشناسی و مددکاری بر روی آنها به طور مکرر برای شخص و شناخت روحیات فرد خاطی صورت بگیرد .آیا می توان کمی به کاهش یادگیری جرم در میان زندانیان رسید؟(شامبیاتی:۱۳۷۲،ص۱۳۰)
اگر چه در زندانها برنامه های فرهنگی-ورزشی-تفریحی و خدمات اشتغال زایی وجود دارد تا به نوعی اوقات آنها پر شودولی بار دیگر چه شرایطی ایجاد می شود که به جای یادگیری موارد مثبت فرد مجرم با میزان بالایی از جرائم فرا گرفته شده در زندان این محیط را ترک می کنند و به جا است که مارک آنسل می گویدزندان ضمن آنکه باید ابزار اصلی واکنش در برابر بزهکاری باشد از همان آغاز به صورت یک مدرسه تکرار جرم بوده و یا به آن تبدیل شده است.
با تمام این معلومات و مجهولات این تحقیق به مسائل زیر می پردازد:
در زندان چه شرایطی فراهم است که بستر یادگیری فنون ارتکاب جرم مهیا میشود.
آیا یادگیری جرم در زندان از طریق هم نشینی و مجالست با افراد حرفه ایی بیشتر میشود.
طبقه بندی کردن زندانیان با رعایت تمام جوانب می تواند یادگیری جرم را به حداقل برساند.
● اهمیت و ضرورت تحقیق:
با توجه به موضوع تحقیق "بررسی عوامل اجتماعی یادگیری جرم در زندان"سوالات زیادی درذهن آدمی به وجود می آید که چگونه یک فرد با حضور در زندان می تواند جرم را یاد بگیرد؟مگر نه این است که زندان مکان اصلاح و تربیت می باشد پس در این محیط چه شرایطی فراهم می شود که فرد خاطی با حضور در زندان بستری مناسب برای یادگیری جرایم جدیدتر را دارد و میتواند بعد از سپری کردن دوره ی حبس، در جامعه بیرون زندان آموخته های خود را به ورطه ی آزمایش بگذاردو امنیت جامعه را به خطر اندازد.در این تحقیق می خواهیم به این دست یابیم که زندان مکانی است برای اصلاح فرد و باز پروری و باز سازی او به یک فرد و انسان درستکار،زندان می با یست مکانی برای تهذیب و تزکیه و پرورش فرد باشد و روح انسان را همانند یک لوح سفید آماده پذیرش نکات مثبت و مهارت های سازنده زندگی بنماید. می خواهیم به این نکته دست یابیم که چه ارتباطی میان زندانیان وجود دارد و چگونه می توان خلا های آنها را پر نمود تا کمتر از طریق همنشینی و مجالست راه های آموزش جرم را به یکدیگر گوشزد کنند.شاید با استفاده از این تحقیق به یکسری از عواملی که باعث انتقال جرم در زندان میشود را شناسایی کرد تا کمتر زندان به مدرسه جرم و خیانت تشبیه شود.حتی اگر ابزار تحقیق فراهم باشد میتوان از طریق مصاحبه عمیق با فرد زندانی شرایط یادگیری را بررسی نمود و راهکار ها و ضعف ها را از میان صحبت های آنان بیرون کشید.
محققین به بررسی و تحقیق می پردازند،راهکارها را ارائه میدهند، مدیران رده بالا طرحها و برنامه های علمی ارائه میدهند با تمام این تفاسیر آیا توانسته اند به عنوان یک مجرم یک روز را با آنان زندگی کنند،آیا توانسته اند محیط را لمس کنند.
اگر یافته های علمی مدیران و محققین در کنار صحبت ها و راهکارهای زندانیان قرار بگیرد می توان برنامه های کاربردی تری را داشت. با توجه به این که فرد خاطی فردیست مطرود از جامعه
فردی ست نالایق و نابهنجار و گاهی خطرناک هر چند او یک فرد رده پایین در زندان است و نقش او فرمانبرداری ست ولی نمی بایست از نظر دور داشت او انسان است و شهروند، وحق مسلم اظهار نظر را در ارتباط با مکان زندگی خود دارا است.
امید به آنکه با استفاده از این تحقیق عوامل موثر بر یاد گیری جرم بررسی شود و سعی بر کاهش یادگیری جرم و سایر مشکلات زندانیان شود.
● چارچوب نظری:
باتوجه به موضوع مورد بررسی و همچنین مطالعه نظریات فشار- برچسب- شبکه به این موضوع دست پیدا می کنیم که افراد با ورود به زندان وارد یک شبکه از ارتباطات اجتماعی می شوند و برای ادامه بقاء خود وارد گروههای قدرت که در زندان تشکیل می شود،می شوند .با توجه به نظریه شبکه آنچه انسانها را دور از هم نگاه می دارد مجموعه ای از ایده های مشترک است که این ایده های مشترک را می توان درافرادی که مرتکب جرم شده اند رامشاهده کردافرادی که درزندان باهرجرم وسابقه یی که حضوردارند به نوعی افرادی مطرودازجامعه ومعارض باقانون اندوباتوجه به نظریات فشار و نظریه پردازی ساترلند هرچه همنشینی باافرادمعارض باقانون بیشترباشد ارتکاب به جرم هم درآن شخص بالا می باشد.به عبارتی افراد وقتی دردرون گروههایی مستقرشدند می توانند به جرائم حرفه ایی ترتشویق شوند وهمچنین گفته شد که قسمت اعظم این آموزش ها می توانددردرون گروههای صمیمی صورت بگیرد ومی توانندآموزش جرائم جدیدترهم دربرنامه این گروهها وجودداشته باشدزیرا براساس بند۱ نظریه ساترلند رفتارمجرمانه آموختنی است.باتوجه به شبکه هاوپیوندهای موجود دراین شبکه که گاه به صورت دوتایی وسه تایی یا بیشترهم وجوددارد می توان گفت که تکرارجرم ،محکومیت به زندان،سابقه داربودن،و طول مدت زندانی وشدت ارتباطات دربیرون وداخل زندان هرکدام تأثیرگذار برآموزش جرم هستند و ناگفته نماند که با توجه به نظریه برچسب،خروج زندانیان اززندان وآمدن آنها درجامعه بیرون بامشکلات دیگری روبه رو هستند و به آنها به چشم یک مجرم نگاه می کنند و هیچ ارگانی حاضر به جذب آنها نیست و با این وضعیت اوسرشکسته ترازقبل می تواند به آغوش افرادی بازگردد که پذیرای حضور اوهستندحال این افراد می توانند گروههای خارج اززندان باشند وباردیگر همنشینی خودرادرمیان آنها آغاز نموده وآموخته های خودرا به ورطه آزمایش بگذارد ویا ازآن گروه جرائم جدیدتررایادبگیرد.
▪ فرضیات:
۱) تعداد دفعات ارتکاب جرم با یادگیری جرم درزندان رابطه مثبت دارد.
۲) سابقه زندانی شدن فرد با یادگیری جرم رابطه مثبت دارد.
۳) مقدار باقی مانده حبس با یادگیری جرم رابطه مثبت دارد.
۴) وجود رابطه های عاطفی با یادگیری جرم رابطه مثبت دارد.
۵) وجود رابطه های گفتمانی با یادگیری جرم رابطه مثبت دارد.
۶) وجود رابطه های گفتمانی با یادگیری جرم رابطه مثبت دارد.
۷) وجود رابطه های مبادله یی با یادگیری جرم رابطه مثبت دارد.
۸) تعداد ارتباطات با یادگیری جرم رابطه مثبت دارد.
۹) برچسب زدن برروی یکدیگردرمحیط زندان با یادگیری جرم رابطه مثبت دارد.
۱۰) عضویت فرد در گروه های موجود در زندان با یادگیری جرم رابطه مثبت دارد.
۱۱) وجود فرصت های رابطه یی درزندان با یادگیری جرم رابطه مثبت دارد.
● روش پژوهش:
موضوع تحقیق پیش رو در زمره مباحث اجتماعی می باشد.با توجه به ویژگی های مسائل اجتماعی و روش های مختلف تحلیل و تحقیق نگارنده با توجه به موضوع ، پایه و اساس روش پژوهش در تحقیق حاضر را روش توصیفی و از نوع پیمایشی انتخاب نموده و به نتایج حاصله رسیدیم.
▪ جامعه آماری:
در این تحقیق جامعه آماری از زندانهای خوزستان انتخاب شده زندان کارون و سپیدار و از این میان جرائم سرقت و مواد مخدر به تفکیک زن و مرد مورد تفکیک و بررسی قرار گرفته است.
▪ روش نمونه گیری:
دراین بررسی ابتدا از زندانهای کل ایران، به علت عدم همکاری در زندان های تهران زندان های خوزستان را انتخاب نموده و زن و مرد را تفکیک کرده و از نمونه گیری طبقه ای استفاده شده است.دو زندان کارون و سپیدار اهواز انتخاب شده و۱۱۱نفررابه صورت تصادفی جدا نمودیم.
● ابزار گرد آوری اطلاعات:
▪ مطالعه کتابخانه ای: در این شیوه با مراجعه به کتابخانه وبررسی اسناد و مدارک موجود ابتدا از این طریق زمینه تئوریکی راتهیه کردیم وپس از تهیه آن، فرضیات تحقیق را استخراج کردیم .و متغیرهای تحقیق را بدست آورده و سپس به شاخص سازی برای هرکدام پرداختیم.
همچنین برای به بدست آوردن اطلاعات جزیی تر در ارتباط با محیط زندان و ارتباط برقرار کردن با این محیط از مجله ها،مقالات استفاده شده است.
▪ روش پرسشنامه ایی: پس از شاخص سازی براساس شاخص های بدست آمده به طرح سوال پرداختیم .پرسشنامه یی رابا ۳۷ سوال طرح کردیم و آن را بین۱۱۱ نفر پخش کردیم. این روش از رایج ترین روش های مورداستفاده در تحقیقات علوم اجتماعی است.
▪ اجرای پرسشنامه: در این تحقیق از روش غیرآزمایشی به صورت مقطعی دریک زمان،یک عده از افراد را انتخاب نمودیم.نمونه گیری از نوع دردسترس را برگزیدیم.به علت آن که جامعه آماری مازندانیان بوده اند وجمیعت مشخصی رانداشته و هر روز ترخیص و یا به دادگاه می روند از این نمونه گیری استفاده شده است وبراساس کارت عکس زندانیان شماره های زوج را انتخاب کرده و با کمک مدد کاران زندان پرشسنامه ها بین زن و مرد پخش شد به طوری که، از زندان کارون اهواز برای جرایم سرقت ۲۴ پرسشنامه پرشده است و از زندان سپیدار اهواز مردان برای جرایم سرقت ۲۰ پرسشنامه از زندان کارون اهواز، مردان با جرم مواد مخدر ۲۹ پرسشنامه پرشده است، برای بند نسوان سپیدار۳۸ پرسشنامه برای جرم مواد مخدر و سرقت پرشده است.
● توصیف چند متغیری
دراین قسمت از پژوهش تمامی متغیرهای مستقل روی متغیرهای وابسته بار می شوند تا اثرخالص هر کدام ازمتغیرهاروی میزان یادگیری جرم مشخص شود وبه این نکته پی می بریم که دراین پژوهش چنددرصد از عوامل موثر بر میزان یادگیری جرم را توانسته ایم آشکار کنیم همانطور که در جدول خلاصه مدل رگرسیون مشخص است مقدار ضریب تعیین برابر۲۸% است.
یعنی این که متغیرهای ی مستقل این پژوهش توانسته اند فقط ۲۸% از عوامل بر میزان یادگیری جرم را تبیین کند. از بین متغیرهای مستقل ۸ گانه ، متغیر میزان رابطه با ضریب تأثیرBata
۲۷% بیشترین سهم رادرتبیین یادگیری جرم داشته است بعد از آن متغیر عضویت در گروه های داخل زندان با ضریب تأثیر خالص ۲۳% توانسته است میزان یادگیری جرم در زندان را تبیین نماید.متغیر های مستقل دیگرهرچندکمابیش دارای اثرخالص روی یادگیری جرم می باشند اما تأثیرات آنها از لحاظ آماری
● پیشنهادات
با توجه به این که از ۱۳ فرضیه ای که محقق در این کار تحقیقاتی ارائه شده است تعدادی از فرضیه ها اثبات شده است. وابط مبادله یی ، حمایتی و گفتمانی دراین تحقیق تأ یید شده و رابطه مستقیم با یادگیری جرم در زندانیان داشته است.
زندانیان از طریق مبادله پول و سیگار و... از طریق پشتیبانی کردن هم در زندان و همنشینی و بحث و گفتگو کردن در مورد مسائل مثبت و منفی با یکدیگر ارتباط شان را مستحکم تر می کنند.
با توجه به اشکالات سیستم زندانها عدم وجود طبقه بندی از لحاظ میزان سابقه ی افراد زندانی
عدم داشتن تیم خلاق و متخصص مددکار روان شناس،جامعه شناس و عدم استخدام نیروی کافی و لازم در هر زندان می توان از مسائلی دانست که زندانها را با مشکل روبه رو کرده است.
ما نمی توانیم ارتباطات را در زندانها از بین ببریم ولی می توان به ارتباطات زندانیان جهت داد و لازم به ذکر است ما نمی توانیم یادگیری جرم را انکار کنیم ولی می توان به حداقل رساند.
با داشتن نیروی کافی مددکار و حضور مداوم مددکار در سلولها و ایجاد برقراری رابطه با زندانیان آنها می توانند مقداری از خلاء های تنهایی خود را از بین ببرند حضور مددکار در بحث های گروهی آنها و حتی ایجاد فضایی برای بحث های مثبت و منفی در میان زندانیان و جهت دادن به این بحث ها و در این بحث و جدلها است که می توان تا حدودی به زمینه فکری زندانیان پی برد وبه برنامه ریزی های صحیح تر رسید. در زندانها می بایست در کنار مددکاری و مشاوره های فردی کارهای گروهی و گروه درمانی را گسترش دهیم وحتی می بایست مدد کاران زندان در داخل سلولها هم گاهی حضور داشته باشند.
ازدیگرمسائل موجود در زندان عدم فضای کافی و زندانی شدن افراد بدون توجه به سنگین بودن جرم،تکرار جرم، کیفیت و چگونگی ارتکاب جرم در کنار یکدیگر قرار می گیرند ودرواقع نا خواسته زمینه ی را جهت آموزشهای ارتکاب جرم و تبادل اطلاعات بزهکارانه فراهم می شود
با تشکیل کلاسهای بحث آزاد با حضور مددکار و روان شناس می توان به خلاء های روحی آنها و دغدغه های ذهنی آنها پی برد و آنها را جهت داد و همچنین ارائه فیلم های خارجی و ایرانی در ارتباط با مسائل و آسیب های اجتماعی و نقد و بررسی موضوع فیلم این قبیل برنامه ها کمک
می کند ذهن زندانیان به مرور هدف دار و جهت دار شود وبه مبادله های گفتمانی آنها سمت و سوئی دهد و این امر جز با افزایش نیروی خلاق و با مهارت کافی مددکار،روان شناس، مشاور، جامعه شناس، کارشناسان علوم تربیتی و روان پزشکان موثر نخواهد بود. استفاده از مجازات های
جایگزین حبس و کاهش جمعیت کیفری به خصوص برای افرادی که برای نخستین بار محیط زندان را تجربه می کنند.

نویسنده: نفیسه حناچی

منبع : جامعه‌شناسی ایران