ایران و آینده سیاسی پاکستان

اگرچه حادثه دلخراش مسجد «لعل» سرانجام با دخالت مستقیم نیروهای ارتش پاكستان پایان یافت؛ اما نباید این تصور به ذهن متبادر شود كه همه چیز پایان یافته است. حملات انتحاری تندروهای بنیادگرا علیه نیروهای پلیس و ارتش پاكستان پس از سركوبی شورش مسجد لعل را شاید بتوان نقطه عطف بر آغاز درگیری و تنش آشكار در این كشور قلمداد كرد.
شكل گیری تفكرات افراطی طرفدار طالبانیزم و به ویژه تأسیس بیش از دوازده هزار مدرسه مذهبی با گرایش رادیكال اسلامی در پاكستان كه به لحاظ مالی به صورت مستقیم به حمایت دولتی وابسته نیستند، تهدیدی جدی علیه امنیت ملی پاكستان به شمار می رود و ادامه چنین روندی، دورنمای سیاسی بسیار ناگوار كننده ای فراروی رهبران سیاسی نظامی اسلام آباد قرار می دهد.
نوشتار حاضر در صدد است ضمن بررسی زمینه های شكل گیری تفكرات بنیادگرایانه، سناریوهای محتمل درخصوص چشم انداز سیاسی پاكستان را تحلیل و تأثیر هر یك از آنها را بر امنیت و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران مورد ارزیابی قرار دهد.
● ریشه یابی تروریسم مذهبی در پاكستان
مهمترین دلایل شكل گیری تفكرات بنیادگرا و تندرو طرفدار طالبان در پاكستان را می توان در چند عامل خلاصه نمود:
۱) بهره برداری ابزاری از دین در جریان استقلال پاكستان از هند و انكار هویت اسلامی پس از استقلال.
۲) اشغال افغانستان به وسیله اتحاد شوروی سابق و شكل گیری روحیه جهادی.
۳) دخالت نظامی آمریكا و ناتو در افغانستان و شمال پاكستان و شكل گیری مجدد روحیه جهادی علیه شیطانی جدید.
۴) سوء استفاده دولتهای نظامی گرا از قدرت افراطیون در راستای حل و فصل مسایل و شبهات مرتبط با مشروعیت حكومت خود و خنثی سازی مخالفتهای غیرنظامی.
۵) سوء استفاده از تروریسم جهت ناامن سازی افغانستان و مناطق جامو و كشمیر هند در مواقع لزوم.
● آینده سیاسی پاكستان؛ سناریوهای محتمل
در مورد آینده سیاسی پاكستان، سناریوهای چندی متصور است، اما تحقق هر یك از این سناریوها بستگی به عواملی از قبیل نوع مناسبات سران واشنگتن و اسلام آباد، اوضاع طالبان در افغانستان، شرایط منطقه ای و مسایلی از این قبیل دارد كه با این وجود، می توان با بهره گیری از روندهای گذشته و شرایط داخلی پاكستان و همچنین اوضاع منطقه ای و بین المللی، روند تحولات این كشور را تا حدودی پیش بینی نمود. نوشتار حاضر در پایان هر یك از سناریوهای محتمل، چالشها و منافع مترتب از آن بر امنیت و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران را نیز مورد تحلیل و ارزیابی قرار می دهد.
● پادگان نشین شدن دولت نظامی گرا و روی كار آمدن دموكرات ها
امروزه، اكثر صاحبنظران معتقدند كه پاكستان قادر نخواهد بود، شكست های چند جانبه خود در امور حكومت داری، مدیریت اقتصادی، و خط مشی خارجی و استراتژیك خود را اصلاح و جبران نماید؛ مگر اینكه سران این كشور، حكومت دموكراتیك غیرنظامی را مجدداً برقرار سازند و آن را تحت یك چارچوب بنیادین، و با كنترل و توازن مناسب و صحیح به اجرا گذارند. هرگونه تلاشی كه در جهت انجام اصلاحات و با هدف حل مشكلات پیچیده اسلام آباد صورت پذیرد، صرفاً آرامشی زودگذر و ناپایدار به وجود می آید.
در صورت روی كار آمدن حكومت دموكراتیك غیرنظامی و البته قدرتمند در پاكستان، مزیتهای زیادی نصیب همسایگان این كشور و از جمله جمهوری اسلامی ایران خواهد شد، زیرا تحقق این مهم تنها راه حل فروكش كردن بحران (به ویژه ممانعت از قدرت گیری مجدد طالبان به عنوان دشمن سرسخت ایدئولوژیك ایران) روی كار آمدن سیستم غیرنظامی و دموكراتیك است. ضمن اینكه، در این صورت، بهانه حضور نظامی آمریكا در مرزهای شرقی ایران نیز از بین می رود.
اما متأسفانه در شرایط كنونی، آمریكا تمایل چندانی به پیشبرد روند دگرگونی در پاكستان ندارد و شعارهای آمریكا در پیشبرد روند دگرگونی پاكستان، تكرار ادعاهای پوچ ایالات متحده در برقراری دموكراسی و مبارزه جهانی با تروریسم است. علاوه بر این، با توجه به اینكه تفكر نظامی حتی در پایین ترین سطوح ساختار سیاسی این كشور ریشه دوانده، بعید است كه به راحتی بتوان نظامیان قدرت طلب پاكستانی را پادگان نشین كرد.
● پاكستان و بازی با كارت طالبان
هواداران این سناریو معتقدند كه پاكستان كلید حل صلح در منطقه است. به زعم این تحلیلگران، تا زمانی كه منافع مورد نظر پاكستان در روابط اش با هند و افغانستان تأمین نشود (سناریویی كه تحقق آن بعید به نظر می رسد)، اسلام آباد همچنان از گزینه طالبان برای ایجاد ناامنی در افغانستان و مناطق جامو و كشمیر استفاده می كند.
در صورت تداوم چنین روندی كه هم اكنون نیز توسط دولت پاكستان در حال پیگیری است، همچنان شاهد ناامنی در كشورهای همسایه خواهیم بود؛ سناریویی كه هیچ گاه مطلوب نظر ایران نیست.
● تقویت روحیه جهادی و ارتقای قدرت افراطیون
رفتار آمریكا در بحث مبارزه با تروریسم، به ویژه حمله به مناطق قبایلی پاكستان و نقض آشكار حاكمیت ملی این كشور، اعتراض گسترده مردم و افراطیون این كشور را برانگیخته است.
مولانا سمیع الحق، مدیر مسؤول مدرسه مشهور پاكستان (دارالعلوم حقانیه) و رهبر اتحاد ۶ حزبی پاكستان موسوم به «مجلس عمل» در جواب به این سؤال كه وضعیت كنونی منطقه را چگونه ارزیابی می كنید، تصریح نمود: «من در حال حاضر فرق چندانی با زمان اشغال افغانستان توسط شوروی نمی بینم، یك كافر رفت و كافر دیگری آمد، روسیه رفت و آمریكا آمد و جهاد در هر حالت خود جهاد است.
این جنگ آزادی خواهی است علیه نیروهای آمریكایی و متحدان آنان.»
بنابراین، پس از حضور نظامی آمریكا در منطقه، راه افراطیون از دولت پاكستان و آمریكا جدا شده و مبارزه آنها حكم جهاد بین حق و باطل پیدا كرده است. ایمن الظواهری، مرد شماره دو القاعده در تازه ترین نوار اینترنتی خود خطاب به مردم پاكستان اعلام كرد كه «به جز جهاد هیچ رستگاری برای آنها وجود ندارد» و آنها باید علیه دولت پاكستان به پا خیزند.
الظواهری گفت: «اگر شورش نكنید مشرف به شما حمله خواهد كرد. مشرف متوقف نمی شود تا زمانی كه اسلام را در پاكستان ریشه كن كند».
تبلیغات این گروه از یك طرف و رفتارهای ناشیانه آمریكا و ارتش پاكستان در مبارزه با افراطیون (كه بیشتر منجر به كشته شدن غیرنظامیان می شود) موجب كاهش شدید حمایتهای مردمی از مشرف شده است و در صورت تداوم چنین وضعیتی، بعید نیست كه مردم به افراطیون روی آورند. بنابراین، نباید هشدار بی نظیر بوتو، نخست وزیر سابق پاكستان نسبت به احتمال سیطره افراطیون بر دولت پاكستان را نادیده گرفت.
شایان توجه است، در صورت تحقق چنین سناریویی، منافع ملی ایران به شدت مورد تهدید قرار خواهد گرفت؛ زیرا تفكرات این گروه كاملاً با شیعه و به ویژه شیعه ایرانی در تضاد و دشمنی آشكار است.
● تقویت جایگاه مشرف و طلایه داری وی در مبارزه با تفكرات طالبانی
به اعتقاد برخی از كارشناسان، كاخ سفید به دلیل برخی ملاحظات ژئوپلتیكی یك بار دیگر دولت پرویز مشرف را متحد استراتژیك خود تلقی كرده و از وی حمایت می كند، اما نه به خاطر نقش پاكستان در مبارزه با تروریسم، بلكه به دلیل جایگاه استراتژیك این كشور در «جنگ سرد جدید». ناظران سیاسی درخواست مقامهای آمریكایی از دولت پاكستان برای برگزاری انتخابات آزاد و عادلانه را نیز سرپوشی برای فریب افكار عمومی قلمداد می نمایند.
تداوم چنین روندی كه هم اكنون نیز شاهد آن هستیم از چند جهت تهدیدی علیه منافع و امنیت ملی ایران به حساب می آید؛ هماهنگی آمریكا با دولت نظامی گرای پاكستان موجب تقویت پایگاه مردمی افراطیون در درازمدت می گردد و سركوبی آنها صرفاً باعث حل موقتی مشكلات می شود. با این توصیف، بحران كنونی پاكستان تبدیل به آتش زیر خاكستری می شود كه در صورت تضعیف فشارهای امنیتی علیه افراطیون، به بحرانی لاینحل تبدیل خواهد شد.
از طرف دیگر، یكی از اهداف آمریكا در خاورمیانه، تكمیل حلقه محاصره ژئواستراتژیك ایران است؛ حلقه ای كه در غرب و جنوب كامل شده و از سمت شمال (از طریق گسترش ناتو) به سوی پاكستان در حركت است. چنانچه پاكستان نیز به شریك استراتژیك آمریكا تبدیل شود، آنگاه ضمن تكمیل حلقه محاصره ایران، دامنه گسترش نیروهای ناتو از طریق خاك این كشور به آبهای آزاد عمان متصل خواهد شد.
● چشم انداز نگران كننده پاكستان
آنچه از تحلیل وضعیت كنونی پاكستان بر می آید حاكی از این است كه پاكستان همچنان جهت حل مشكلات منطقه ای خود، آگاهانه به حمایت از طالبان ادامه خواهد داد. وضعیت كنونی، یعنی نه ثبات دایمی و نه جنگ داخلی، منافع آمریكا در این منطقه را نیز تأمین می كند؛ زیرا دولت نظامی گرای پاكستان برای بقای حكومت خود نیازمند حمایت آمریكاست و بنابراین، به عنوان عامل دست نشانده كاخ سفید در پیشبرد اهداف ژئواستراتژیكی آمریكا عمل می كند.
ضمن اینكه وجود گروههای تندرو و طرفدار طالبان حضور نظامی آمریكا در این منطقه را توجیه می كند.از سوی دیگر، مبارزه آشكار آمریكا با افراطیون منجر به شكل گیری مجدد روحیه جهادی در پاكستان شده و تداوم چنین روندی موجب تقویت روز افزون پایگاه مردمی افراطیون می شود. علاوه بر این، رقابت احتمالی نخبگان سیاسی و ژنرالهای ارتش بر سر قدرت در آستانه انتخابات جدید منجر به تشدید بحران در پاكستان خواهد شد و این فرصت خوبی در اختیار افراطیون قرار می دهد تا از رقابت بین این دو گروه به نفع خود بهره برداری نمایند.
در نتیجه چنین وضعیتی، پاكستان به انبار باروتی تبدیل خواهد شد كه با كمترین جرقه آماده انفجاری عظیم است.

رضا جنیدی

منبع : روزنامه قدس