دولت الکترونیکی همچنان مهجور

فناوری اطلاعات و توزیع گسترده امكانات الكترونیكی و كامپیوتری طی سال های اخیر تحول عمده ای را در بخش های مختلف خدماتی و بازرگانی به وجود آورده و به نوعی این فناوری وارد گستره حكومت ها شده و نوع جدیدی از حكومت كردن و راهبری سیاست های مختلف را در بسترهای اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی را به وجود آورده است. دولت الكترونیكی امروزه تعاریف متعددی را در برمی گیرد اما شاید یكی از تعاریف جامع آن استفاده از آی تی و آی سی تی برای ارائه خدمات و اطلاعات مورد نیاز شهروندان در بخش های مختلف اقتصادی و سیاسی و اجتماعی باشد كه در عین حال به بهبود سیستم های فعال درون دولتی نیز كمك می كند. براساس آخرین گزارش ها هنوز هیچ كشوری به سطح ارائه خدمات دولت الكترونیكی به طور ایده آل و واقعی نرسیده اما تلاش های متعددی توسط كشورهای مختلف - خصوصاً كشورهای پیشرفته و توسعه یافته - در این عرصه صورت گرفته و بسیاری از كشورهای در حال توسعه نیز با بهره گیری از تجربیات و نتایج به دست آمده از نمونه های انجام گرفته چنین مسیری را در پیش گرفته اند.
● دسترسی به اطلاعات آزاد یا ممنوع
كارشناسان برای استقرار دولت الكترونیك در یك مجموعه حكومتی مزایای متعددی را برمی شمارند. مدیریت دولتی كارآمد و مناسب، افزایش سطح و سرعت دسترسی شهروندان به اطلاعات مورد نیاز، ارائه خدمات دولتی از طریق تكنولوژی كامپیوتر و شبكه به شهروندان و بی نیازی به حضور فیزیكی، حذف فرآیندهای بوروكراتیك كه آفت بسیاری از سیستم های اداری سنتی است و همچنین ارائه خدمات به مردم بدون داشتن محدودیت های زمانی و مكانی. یك كارشناس مدیریت اطلاعات در این زمینه اعتقاد دارد: «دولت الكترونیكی در واقع آنچه را كه ایده آل و هدف یك حكومت گری خوب یا یك سیستم اداره مناسب كشوری است ارائه می دهد. از این طریق نه تنها شهروندان به بسیاری از اطلاعات مورد نیاز خود به سرعت و دقت دسترسی پیدا می كنند بلكه می توانند از این طریق موضوع نظارت گری خود بر بدنه دولتی را در جوامع دموكراتیك كاملاً پیش ببرند. دولت الكترونیك همچنین موضوع حركت امور در داخل بدنه دولت را نیز دچار تحولات گسترده می كند. در جوامعی كه ادارات و سازمان های آن اسیر قوانین و مسیرهای دست و پاگیر اداری هستند و كاغذ همچنان به عنوان یك عامل مهم شناسایی به كار می رود استقرار دولت الكترونیك كاملاً به چشم می آید و سطح رضایت شهروندان و حتی كاركنان خود دولت را نیز تا میزان قابل توجهی افزایش می دهد.»
موضوع دسترسی شهروندان به اطلاعات یكی از پرچالش ترین بحث های جوامع امروزی است. این كه شهروندان تا چه اندازه می توانند به اطلاعات موجود در دستگاه های دولتی دسترسی داشته باشند و تا چه مقدار افشای این اطلاعات می تواند به سود و صلاح یك كشور باشد یك بحث حقوقی مفصل را طلب می كند اما امروزه با گسترده شدن سطح خدمات تنوع اطلاعات موجود در دستگاه های دولتی بسیار بالا رفته و در عین حال این دسته از اطلاعات برای بسیاری از امور عمومی و غیرامنیتی شهروندان یك ضرورت به شمار می رود.برای اشاره و بیان چنین موردی می توان از مثال های داخلی استفاده كرد: از چند سال قبل كه موضوع ارائه كد ملی به شهروندان ایرانی به وجود آمده تلاش بسیاری صورت گرفته تا این كد یا شماره ملی به عنوان یك سند هویتی برای شهروندان و یك مرجع بزرگ اطلاعاتی برای دولت باشد. امروزه برخی نهادهای دولتی ارائه برخی خدمات خود را منوط به داشتن كد ملی كرده اند، در نیروی انتظامی به عنوان مثال و در بخش هایی مثل گرفتن گذرنامه و یا گواهینامه ارائه كارت و كد ملی الزامی است با این حال بسیاری از شهروندان هنوز از كد ملی محرومند به همین دلیل در بسیاری از ادارات گذرنامه بخش هایی راه اندازی شده تا كد ملی به متقاضیان ارائه شود اما این بخش ها به دلیل آنكه از سوی سازمان ثبت احوال در ادارات گذرنامه مستقر شده اند هنوز از قابلیت انطباق با سیستم های داخلی این نیرو را ندارند. بسیاری از شهروندان برای دریافت شماره ملی كه به تایید سازمان ثبت رسیده باید ساعت ها در پشت باجه های مخصوص منتظر بمانند تا یك شماره ملی تایید شده روی كاغذ معمولی به آنها ارائه شود تا آنها آن شماره را به چند قدم آن طرف تر به مسئولان گذرنامه ارائه دهند. در واقع همین كار را می توان با فراهم كردن دسترسی نیروی انتظامی به بانك اطلاعاتی سازمان ثبت به راحتی انجام داد.
‌● ارائه اطلاعات و حضور فیزیكی
استقرار دولت الكترونیك در واقع حذف بسیاری از موارد وقت گیر و مزاحم در مسیر خدمات رسانی به شهروندان است. هم اكنون شهروندان زمان بسیار زیادی را صرف امور اداری خود می كنند. پرداخت هزینه یك قبض برق، انجام یك معامله و... موارد ساده ای هستند كه روزانه زمان زیادی از شهروندان را به خود اختصاص می دهند. و این در واقع جزء موارد عادی به حساب می آید و در مواردی مثل انجام معاملات بازرگانی بزرگ، ترخیص یك كالا و یا شركت در یك مناقصه وضعیت به مراتب پیچیده تر و زمان برتر است. به جز این موضوع ارائه اطلاعات به متقاضیان و شهروندان نیز مطرح است. چندی قبل اعلام شد كه بسیاری از سفرهای درون شهری به دلیل دریافت اطلاعات صورت می گیرد، در واقع یك شهروند صرفاً برای اطلاع از یك موضوع مجبور به حضور فیزیكی در محل مربوطه و انجام پرسش از مسئول یا شخصی در آن واحد مورد نظر است. یك كارشناس مدیریت اطلاعات در این باره می گوید: اعتقاد به حضور فیزیكی شهروندان در یك مكان اداری همچنان بزرگترین معضل واحد های دولتی ماست در واقع یكی از مراحلی كه قبل از استقرار سیستم دولت الكترونیكی مورد نیاز است این است كه نیاز به حضور فیزیكی متقاضیان و ارباب رجوع تا حد ممكن كاهش یابد. استفاده از منابع اطلاع رسانی غیركامپیوتری مثل تلفن، فاكس و... در این زمینه كاملاً مهجور است چراكه شهروند تصور می كند كه از این طریق اطلاعات مورد نیاز مثلاً برای تعویض یك پلاك ماشین به او ارائه نمی شود و او مجبور است برای یافتن مدارك مورد نظر خود مستقیماً به یكی از مراكز راهنمایی و رانندگی مراجعه كند كه این كار نه تنها زمان قابل توجهی از او را به هدر می دهد بلكه باعث ازدحام و مشكلات دیگری نیز برای واحد مربوطه می شود. به گفته كارشناسان این یكی از مشكلات فرهنگی جامعه ما نیز هست كه اطلاعات را صرفاً از یك منبع فیزیكی و انسانی معتبر می داند چنانكه نمونه آن را در آدرس پرسیدن های مداوم شهروندان از یكدیگر می توان دید. هر چند تابلوهای اطلاعاتی متعددی امروزه در سطح شهرهای بزرگ و در بخش های مختلف نصب شده اما همچنان شهروندان ترجیح می دهند كه مقصد خود را از یك شخص بپرسند چراكه برای گفته های شخص اعتبار بیشتری قائل هستند حتی به رغم این كه چندین بار با اطلاعات نادرست به بیراهه رفته باشند.
● هویت دیجیتالی
امروزه بسیاری از كشورهای جهان موضوع ارائه دولت الكترونیكی و اطلاعات مورد نیاز را از طریق سیستم های كامپیوتری دنبال می كنند. وب سایت های دولتی در این كشورها به جز آنكه اطلاعات مربوط به خدمات خود را به شهروندان و متقاضیان ارائه می دهند كارهای اجرایی این ادارات را نیز به انجام می رسانند. در واقع دولت الكترونیك به یك مفهوم پخش كردن سطح پیشخوان دولتی تا خانه ها و محل های كار شهروندان است به طوری كه آنها به هیچ وجه نیاز به مراجعه حضوری برای هیچ كاری نداشته باشند. برای این منظور نیاز به شناسایی شهروندان از طریق آن لاین یك ضرورت است. آنچه امروزه تحت عنوان ارائه اصل گواهینامه، شناسنامه یا كارت ملی به عنوان شناساننده هویت افراد در بخش های دولتی مورد استفاده قرار می گیرد در روی شبكه با تعیین هویت افراد از روی امضای دیجیتالی انجام می گیرد. امضای دیجیتالی امروزه یكی از امن ترین و قابل اطمینان ترین روش های موجود برای تعیین هویت افراد روی اینترنت و شبكه است و از این طریق سازمان ها و ادارات خدمات دهنده پی می برند كه متقاضی خدمات آنها در آن سوی مانیتور همانی هست كه خود می گوید یا نه. امضای الكترونیكی امروزه از چنان قابلیتی برخوردار است كه حتی سیستم های مالی و بانكی نیز از آن برای تعیین هویت استفاده می كنند. در كشور ما موضوع امضای الكترونیكی از سوی وزارت بازرگانی در حال پیگیری است و به رغم اینكه طی سال های اخیر بودجه های فراوانی نیز برای این موضوع هزینه شده و مراحل اداری مختلفی نیز صورت گرفته هنوز از امضای الكترونیكی خبری نیست. در یك سیستم امضای الكترونیكی شهروندان با مراجعه به مراكز متعددی كه در سطح شهر برای این منظور در نظر گرفته شده مراجعه می كنند و درخواست خود را برای داشتن یك امضا ارائه می كنند سپس امضای آنها از طریق این مراكز به یك مركز بزرگتر منتقل می شود و هر بار كه از طریق اینترنت آنها نیاز به تشخیص هویت داشته باشند نمونه درخواست با نمونه ای كه در بانك اطلاعاتی این مركز وجود دارد مطابقت داده شده و اجازه بهره برداری صادر می شود.
به گفته یكی از كارشناسان ترافیك در حدود ۷۰ درصد ترافیك بخش های مركزی شهر تهران به دلیل انجام امور بانكی است. بانك ها یكی از پرمراجعه ترین اماكن دولتی هستند كه به دلیل همین ازدحام وقت بسیاری را نیز به هدر می دهند. موضوع دولت الكترونیكی و تعمیم آن به بدنه بانكی - بانكداری الكترونیكی _ شاید یكی از راهكارهای موثر و قابل توجه در این زمینه باشد با این همه به گفته بسیاری از كارشناسان فناوری اطلاعات و همچنین برخی مقامات مخابراتی بانك ها در ارائه خدمات الكترونیكی به شهروندان بسیار كند عمل می كنند. هم اكنون مراحل پرپیچ و خم بانكی بسیاری از مشكلات شهروندان به حساب می آید و با وجود آغاز برخی تبلیغ ها تحت عنوان بانكداری الكترونیك حتی مسئولان بانك ها نیز می دانند با چنین سطحی از خدمات با بانكداری الكترونیكی سال ها فاصله دارند. به گفته یكی از مشتریان وقتی بانك ها هنوز نمی توانند موجودی حساب شما را روی اینترنت ارائه دهند چگونه می توانند مدعی ارائه بانكداری الكترونیكی باشند؟ به هر حال موضوع دولت الكترونیك و فرآیندهای مرتبط با آن هنوز یكی از چالش هایی است كه شاید دستگاه های دولتی ما به آن نرسیده اند اما به نظر می رسد با توجه به سرعت روزافزون استقرار فناوری اطلاعات بسیاری از نهادها و سازمان های دولتی برای كارایی و افزایش بهره وری و سود خود هم كه شده به سمت بهره گیری از این خدمات روی آورند.

مینو مومنی

منبع : پایگاه اطلاع رسانی ITanalyze