مروری بر تاریخچه و گفتمان اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل

تحولات سخت افزاری و بنیادی و دگرگونی های نرم افزاری و مفهوم ناشی از جریان انقلاب اسلامی، برروی باورها، ارزش ها و ساختارهای حاکم بر ایران و جهان در بهمن پنجاه و هفت، انگیزه ها و جهت گیری ها و روشها و اهداف جریان دانشجویی را نیز دستخوش تغییرات اساسی کرد و گفتمان دینی انقلاب اسلامی محور تعاملات و مبنای شکل گیری مناسبات تازه ای در پیکره دانشجویان مسلمان و جنبش دانشجویی برآمده از آن گردید.
جنبش دانشجویی مسلمان با فاصله گیری از انگاره های مارکسیستی و مائویستی چپ وایستارهای محافظه کارانه راست مطالبات آزادی خواهانه و ضد استبدادی استقلال طلبانه و ضداستکباری و عدالت محور و ظلم ستیزانه را در سایه اسلام و ارزش های دینی باز تعریف کرد و در برابر گفتمان های رایج التقاطی و انحرافی وابسته به اردوگاه شرق و بلوک غرب گفتمان بدیعی را برگزید که علاوه بر بومی بودن از غنای ایدئولوژیک و نظری عمیق و ژرفی نیز برخوردار بود این گفتمان از دم مسیحایی حضرت روح الله برمی خاست.
پس از آنکه دانشجویان مسلمان در مواجهه با جریان ها و گروه های سیاسی طرفدار جریان های التقاطی توانستند جریان اسلام گرا را به عنوان گفتمان غالب دانشگاه مطرح نمایند، هسته اولیه یک اتحادیه مرکزی را در ماه های ابتدایی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی توسط دانشجویان دانشگاه های تهران، صنعتی شریف، علم و صنعت، پلی تکنیک (امیرکبیر) و ملی (شهید بهشتی) به عنوان محور اصلی و چند دانشگاه دیگر بنا نهاد. متعاقب این قضیه در مرداد ماه سال ۵۸ با حضور انجمن های اسلامی دانشجویان ۲۲ دانشگاه در دانشگاه صنعتی امیرکبیر گرد هم آمدند تا تدوین مرامنامه آن اتحادیه را به انجام رسانند.
بدین ترتیب انجمن های اسلامی دانشجویان در کنار اساسنامه تشکیلاتی خود برای حفظ اصالت و بنیان های اعتقادی حاکم بر جریان انجمن های اسلامی دانشجویان، اصولی را با عنوان مرامنامه دفتر تحکیم وحدت به نگارش در آوردند که طبق آن تمامی اعضای انجمن های اسلامی دانشجویان می بایست به آن معتقد و پایبند بوده باشند که البته هیچ یک از بندهای آن نیز قابل حذف نخواهد بود.
البته پس از تشکیل ابتدایی و قبل از اینکه این اتحادیه رسماً اعلام موجودیت نماید، بحث اشغال لانه جاسوسی توسط دانشجویان پیرو خط امام پدید آمد و باتوجه به اینکه این دانشجویان عمدتاً از مؤسسان این اتحادیه بودند، اعلام موجودیت رسمی به تعویق افتاد. اما سرانجام جریان اسلام گرا در دانشگاه ها در تقابل با جریان های چپ (کمونیست، مارکسیست و...) و چپ گرا (التقاط اسلام و سوسیالیسم نظیر سازمان منافقین یا مجاهدین خلق و...) و جریان راست و التقاط لیبرالی و همچنین نگاه حداقلی و فردی به اسلام (نظیر نهضت آزادی، جبهه ملی، انجمن حجتیه و...) در آن دوران در «انجمن های اسلامی دانشجویان» سازمان یافت که با نگاه مساعد حضرت امام خمینی(ره) به این مجموعه دانشجویی و سخنان ایشان در جمع دانشجویان و جمله تاریخی «بروید تحکیم وحدت کنید» باعث گردید در شهریور سال ۱۳۵۹ این دانشجویان با نام «اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان دانشگاه های سراسر کشور» (دفتر تحکیم وحدت) به فعالیت خود چهره ای منسجم تر ببخشند.
مرامنامه شامل یک مقدمه، اصول کلی، اهداف، خط مشی عقیدتی- سیاسی، خط مشی فرهنگی و خط مشی تشکیلاتی بود و همچنین در بخش اصول کلی مرامنامه دفتر تحکیم وحدت، هفت اصل اعتقاد به مکتب اسلام، ایمان به اصول پنج گانه مکتب اسلام، اعتقاد به اسلام فقاهتی به عنوان اسلام راستین، اعتقاد به ولایت فقیه به عنوان تبلور اسلام راستین، اعتقاد به حقانیت جمهوری اسلامی ایران، قانون اساسی و اعتقاد به انقلاب فرهنگی به عنوان زیربنای اعتقادی این دفتر آورده شده است.
طی دهه ۶۰ به علت شرایط جنگ، فضایی خاص بر دانشگاه حاکم شد. آغاز جنگ تحمیلی نسل جوان دانشجو را به میدان آورد. هرچند در این دوران تحت تأثیر جنگ و نیز به علت رکود منازعات سیاسی، حرکت های دانشجویی در عرصه سیاسی نمود چندانی نداشت، اما در این زمان دانشگاه با فضای جنگ تحمیلی و دفاع مقدس، پیوند عمیقی پیدا کرد و بخش قابل توجهی از دانشجویان کشور، در حفظ و تمامیت و کیان کشور، نقش اساسی داشتند.
پس از این دوران، اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان (دفتر تحکیم وحدت) دچار رکودی می شود که این افول از اتصال برخی از اعضای این اتحادیه به جریان های سیاسی سرچشمه می گرفت.
در این بازه زمانی تک صدایی اکثر دانشجویان مزید بر علت گردید تا گفتمان توجیه گرا بر فضای جامعه غالب گردد، به این معنا که بخشی از جریان معتقد به نظام جمهوری اسلامی تلاش می کرد تا مطالبات و انتقادات جامعه و دانشگاه را توجیه نماید و انتقاد به برخی مسئولان خرد و کلان نظام را به معنای زیر سؤال رفتن اصل نظام می دانستند.
پس از روند افول ایجاد شده در انجمن های اسلامی و باتوجه به اینکه روند انتقادی آن ها به سمت دولت سازندگی به دلیل کم وجهی به مبانی عدالت گرایانه از یک سو و مجلس چهارم از سوی دیگر، افزایش یافته بود، باعث شد تا روند اختلافی در انجمن های اسلامی دانشجویان که از انتخابات مجلس دوم کلید خورده بود، افزایش یافته و اولین انشقاق دانشجویان مسلمان را با تأسیس «جامعه اسلامی دانشجویان» ثبت نماید. این اختلافات در سطح دیگر نیز در انجمن های اسلامی و برخی از آن ها با این استدلال که مسئولین دولت از انقلابیون و مورد تائید امام و رهبری اند، پس نمی بایست با آن ها مخالفت کرد، باعث گردید تا در مقابل اشتباهات و انحرافات سکوت اختیار کرده و برچسب ضدولایت فقیه را به انجمن های اسلامی دانشجویان بزنند و به دلیل عدم همخوانی در روش و با کمک دولت و جناح حاکم، تشکل «اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویی و فارغ التحصیلان» را به عنوان دومین انشقاق دانشجویان مسلمان، در دانشگاه ها تشکیل دهند.
نکته ای که می توان از آن به عنوان مهمترین دلیل تغییر رویکردها و به مرور زمان تغییر بنیان های فکری در دفتر تحکیم وحدت به آن اشاره کرد، همراه شدن با جریان های سیاسی خارج از دانشگاه بود و حتی حضور در عرصه قدرت و به نوعی دنبال نمودن منافع فردی و حزبی، تا جایی که حتی آشکارا در محدود نمودن اندیشه های حضرت امام خمینی(ره) نیز در یک قالب مشخص گام برداشته شد، حرفی که رضا حجتی عضو شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت در روز ۲۱ اردیبهشت ماه ۱۳۷۹ در گفتگو با ایسنا بر زبان جاری ساخت حقیقتی تلخ از روزگار دفتر تحکیم وحدت بود. در جایی که می گفت:
... (دفتر تحکیم وحدت) اندیشه های امام را در قالب تفکرات خاتمی دنبال می کند...
اما به نظر می رسید برخلاف ظاهر بسیار متفاوت دو گفتمان توجیه گرا و ساختارشکن که دو جریان فکری کاملا متفاوت جنبش دانشجویی در طول دهه ۷۰ پرچمدار آن ها بودند، هر دوی آن گفتمان ها به دلیل یک تحلیل اشتباه مشترک مبنی بر عدم تفکیک بین حکومت و حاکمیت اقدام به روش های توجیه گرایانه و یا ساختارشکنانه کرده بودند.
رفتارهای متناقض با آرمان های دفتر تحکیم و وابستگی به جریان های سیاسی- فکری باعث گردید برخی از انجمن های اسلامی دانشجویان عضو دفتر تحکیم وحدت (همچون انجمن های اسلامی دانشجویان علوم پزشکی اهواز و شهید چمران اهواز، علوم پزشکی همدان و بوعلی سینا همدان و...) که حتی از حق رأی اضافه در دفتر تحکیم وحدت برخوردار بودند به همراه برخی از انجمن های اسلامی دانشجویانی که از ابتدای تأسیس عضو دفتر تحکیم وحدت نبودند (همچون انجمن های اسلامی دانشجویان دانشگاه های شاهد، سمنان، علوم پزشکی بابل، علوم پزشکی ایلام، علوم پزشکی سبزوار و...) که روی هم ۱۸ انجمن اسلامی دانشجویان را تشکیل می دادند، توانستند در ۱۳ آبان ۱۳۸۷ در قالب «اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه های سراسر کشور» اعلام موجودیت نمایند.
این سومین انشعابی بود که در دفتر تحکیم وحدت به وقوع پیوست با این تفاوت که این بار دیگر این دانشجویان مسلمان نبودند که به صورت فردی از تشکیلات انجمن های اسلامی دانشجویان جدا می شدند بلکه انجمن های اسلامی به صورت تشکیلاتی از دفتر تحکیم وحدت خارج می شدند و اولین انشقاق تشکیلاتی را در تاریخ دفتر تحکیم وحدت ثبت نمودند، این انجمن ها معتقد بودند که انتقاد به جریان ها و مسئولان یکی از ضروریات و وظایف جنبش دانشجویی می باشد، اما این به معنای نفی حاکمیت نظام دینی نیست بلکه در جهت رسیدن به چنین نظامی قابل تعریف می باشد. هر چند که این انشعاب به مذاق بسیاری از سیاستگذاران وقت وزارت علوم همچون دکتر معین و معاونین وزارتخانه خوش نیامد که در این زمینه می توان به متن نامه وی خطاب به سید محمد خاتمی اشاره کرد که طی آن خواستار برخورد امنیتی، اطلاعاتی، سیاسی، حقوقی و قضایی با دانشجویان گردیده بود.
وزارت علوم تحت مدیریت آقای دکتر معین، در هر دانشگاهی که انجمن اسلامی دانشجویان آن دانشگاه به دلیل رفتارهای خلاف اساسنامه و مرامنامه اعضای دفتر تحکیم وحدت، دیگر حاضر به فعالیت در آن اتحادیه نبود را به زور و به بهانه های مختلف می بستند و شورای مرکزی چنین انجمن هایی را که در دانشگاه های مختلف با رأی دانشجویان انتخاب شده بودند، منحل می کردند. اما با تمام این مشکلات، انجمن های اسلامی دانشجویان تشکیل دهنده این اتحادیه، خیلی سریع توانستند براساس حرکت در جهت آرمان ها و اصالت های جنبش دانشجویی مسلمان و بهره مندی از منطق معقول گفتمان انتقادی، این مجموعه دانشجویی را به جایگاه واقعی و اصیل انجمن های اسلامی نزدیک کنند، به طوری که در پنجمین نشست سالانه، مقام معظم رهبری پیامی به یاد ماندنی را خطاب به نشست این تشکل دانشجویی صادر فرمودند، که نشان از حفظ و پویایی و در عین حال حرکت در مسیر صحیح این تشکل دانشجویی داشت.
ایشان در بخشی از این پیام فرمودند:
«از خداوند متعال سپاسگزارم که این شور و همت مؤمنانه را برای زنده نگه داشتن شعارهای اساسی این دوره از حیات نظام اسلامی به جوانان نخبه ما ارزانی داشته است. چه فاصله ژرفی است میان این دل های روشن و نیت های پاک، که اصلاح و اکمال نظام اسلامی را هدف خود ساخته اند با غفلت زدگان روشنفکرنمایی که در خدمت به نظام سلطه خشن و مسلح استکباری، مردم و نظام مردمی خویش را آماج تهمت و نیرنگ و جفای خود قرار می دهند.»
اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل، تا پایان دولت اصلاحات تعداد دفاتر دانشگاهی خود را به حدود ۳۰ انجمن اسلامی افزایش داد، تا بتواند زمینه تشکیل بزرگترین اتحادیه انجمن های اسلامی را پس از دوران از هم پاشیدگی دفتر تحکیم وحدت ایجاد نماید و توانست در اسفند ماه سال ۱۳۸۳، به عنوان اولین تشکل دانشجویی مانیفست فکری خود را مهندسی و در قالب «سند گفتمان جنبش دانشجویی مسلمان» منتشر نماید.

دبیر سیاسی اتحادیه انجمن های اسلامی مستقل

منبع : روزنامه کیهان