ناامیدی مطلق

رابرت موگابه که زمانی به چشم مردم آفریقا قهرمان مبارزات استقلال طلبانه به شمار می رفت و طلایه دار نسل جدیدی از رهبران آفریقایی بود که علاوه بر تجربه عملیات نظامی تحصیلات عالی آکادمیک نیز دارند، اکنون با گذشت قریب به سه دهه در حالی تلاش می کند همچنان بر کرسی ریاست جمهوری باقی بماند که مشکلات اقتصادی در عمل رمقی برای مردم زیمبابوه باقی نگذاشته تا به اقدامات فراقانونی وی اعتراض کنند.
زیمبابوه که از روز تولد تاکنون موگابه را به عنوان پدر و متولی نظام سیاسی بر بالین خود دیده است، به رغم تجربه دوره یی از رشد چشمگیر فاکتورهای انسانی و اقتصادی در دهه ۱۹۸۰، در دو دهه اخیر شاهد افول تدریجی بوده که رفته رفته بر سرعت آن افزوده شده و در سال های اخیر نرخ تورم باورنکردنی ۱۰۰ هزار درصدی و نرخ بیکاری ۸۰ درصدی را برای مردم این کشور به دنبال داشته است. اکنون به نظر می رسد بهانه های موگابه و ترفندهایش برای فرافکنی مشکلاتی که خود منشأشان بوده به پایان رسیده است، اما با این حال و به رغم اعمال او پس از انتخابات اخیر ریاست جمهوری که مصادیق بارز نقض قانون اساسی زیمبابوه هستند، مردم توانی برای رویارویی با او ندارند.مصداق بارز این «بی رمقی» سیاسی سه شنبه هفته یی که گذشت در عدم استقبال مردم از دعوت حزب مخالف دولت برای اعتصابات عمومی مشهود بود. خبرگزاری ها نوشتند که سه شنبه خیابان های حراره مثل هر روز مملو از مردمی بود که عازم محل کارشان هستند و بانک ها و مغازه ها مشغول کار عادی روزانه خود بودند.این خبر به زعم خیلی ها شاید دردآورتر از تمام اخباری بود که طی ۲۸ سال حکومت موگابه از این کشور آفریقایی مخابره شده است؛ حتی بدتر از اخباری نظیر نسل کشی بیش از ۲۰ هزار نفر از اعضای قبیله ان دبله به دست ارتش بریگاد پنجم که به طور ویژه در کره شمالی تعلیم دیده بودند (این رویداد در تاریخ زیمبابوه به واقعه «گوکوراهوندا» معروف شده)، بدتر از خطر قحطی که پس از اخراج سفیدپوستان در دهه ۱۹۹۰ و مصادره زمین هایشان گریبانگیر مردم زیمبابوه شد و حتی بدتر از ویرانی کپرهای زاغه نشین هایی که به دستور دولت از ساخت خانه های غیرموقت منع شده بودند. (بی بی سی تعداد افرادی را که در این حادثه در سال ۲۰۰۵ بی خانمان شده اند ۷۰۰ هزار نفر ذکر کرده در حالی که بنا بر تخمین سازمان ملل این برنامه غیرمنطقی موگابه که به مثابه پاک کردن صورت مساله است تاکنون بر زندگی ۴/۲ میلیون نفر از اهالی این کشور ۱۳ میلیون نفری تاثیر نامطلوب داشته است.)
در حقیقت این طور به نظر می رسد که حتی دولت موگابه نیز تصور چنین واکنش سردی را به دعوت به اعتصاب عمومی نداشته است چرا که کامیون های حامل سرباز و نیروهای ویژه ضدشورش که به پمپ های آب فشارقوی و سایر ادوات لازم مجهز بودند از اوایل ساعات سه شنبه در خیابان های حراره و دیگر شهرهای زیمبابوه به گشت زنی می پرداخته اند و پست های ایست بازرسی پلیس از یک روز قبل در نقاط مختلف برپا شده بود. اما تا بعدازظهر همان روز تمامی این نیروها با اطمینان از اینکه مردم به اقدامی اعتراض آمیز دست نخواهند زد، رفته رفته خیابان ها را ترک کرده و به پایگاه های خود بازگشتند. به بیان دیگر ظاهراً حتی خود موگابه نیز از ابعاد بلایی که بر سر مردم زیمبابوه آورده است آگاه نیست؛ او توانسته امید مردم را از آنها گرفته و در شرایطی که آنها نشان داده اند به خودی خود توان بازپس گیری آزادی ها و حقوق شان را ندارند موگابه ۸۴ ساله می تواند تا زمانی که جان دارد به هر شیوه یی که خواست بر آنها حکومت کند.
● سیر تحولات پس از انتخابات ریاست جمهوری
در حالی که انتخابات ریاست جمهوری زیمبابوه ۲۹ مارس انجام شده و به رغم گذشت بیش از دو هفته (که رفته رفته وارد سومین هفته می شود) کمیسیون برگزاری انتخابات از انتشار نتایج رسمی شمارش آرا امتناع می کند. حزب مخالف دولت، یعنی حزب «جنبش دگرگونی دموکراتیک» مدعی پیروزی مطلق نامزد این حزب در انتخابات ریاست جمهوری شده است. اما منابع غیررسمی مستقل اعلام کرده اند مورگان تسوانگیرای، رقیب اصلی موگابه در این انتخابات (که رهبر حزب «جنبش دگرگونی دموکراتیک» نیز هست)، پیروز نسبی رای گیری ۲۹ مارس بوده است. این مساله به طور تلویحی توسط برخی اعضای بلندپایه حزب متبوع موگابه یعنی حزب «اتحاد ملی زیمبابوه» (که به اختصار «زانو پی اف» خوانده می شود) تایید شده است. یکی از اعضای این حزب در جلسه فوری که پنج روز پس از انتخابات برگزار شده بود، بیرون درهای بسته به خبرنگاران گفت؛ «ما نمی توانیم حکومت را دودستی تقدیم مخالفان کنیم. به همین خاطر در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری شرکت خواهیم کرد و با تمام قدرت به مبارزه خواهیم پرداخت.» پیرو این سخنان تصور می شد که به زودی کمیسیون انتخابات نتایجی را که حاکی از پیروزی نسبی تسوانگیرای بود منتشر کند و موگابه حتی اگر قصد باقی ماندن در راس قدرت را داشته باشد، تدبیری برای دگرگونی نتایج انتخابات در دور دوم بیندیشد. اما کمیسیون انتخابات هرگز نتایج را منتشر نکرد.در این مقطع برخی حتی گمان کردند آنچه موگابه انجام می دهد برنامه فوق العاده هوشیارانه یی است که با روانشناسی دقیق شکل گرفته و هدف اصلی آن مستهلک کردن نیرو و بار سیاسی است که پس از انتشار غیررسمی خبر شکست موگابه در جامعه پدید آمده است. این برنامه بر اساس تئوری برخی تحلیلگران به این شیوه کار می کرد که با انتشار عمدی اخباری مانند اظهارنظر مقام حزب «زانو پی اف» مردم را به قریب الوقوع بودن انتشار نتیجه انتخابات و احتمال کشیده شدن آن به دور دوم امیدوار می کنند و بعد با سکوت طولانی منابع رسمی امید آنها کم کم به یأس بدل می شود و به این ترتیب هربار با هر گام بخشی از بار امید که برای تحول و دگرگونی پدید آمده با انتظارهای بی حاصل مستهلک می شود.در پی اقدامات این چنین دولت موگابه، حزب مخالف دولت درصدد حفظ سطح بار سیاسی برآمد که از انتخابات ریاست جمهوری و اخبار غیررسمی شکست موگابه پدید آمده بود. در اولین گام بعد از مصاحبه های متعدد با روزنامه های مختلف، تسوانگیرای عده یی از نمایندگان حزب متبوعش را به دادگاه عالی زیمبابوه فرستاد تا شکایتنامه یی را که علیه کمیسیون برگزاری انتخابات تنظیم شده بود تسلیم دادگاه کنند. اولین تلاش این گروه برای رساندن این شکایتنامه به صحن دادگاه با دخالت فیزیکی نیروهای پلیس ناکام ماند و نمایندگان «جنبش دگرگونی دموکراتیک» حتی نتوانستند به محوطه دادگاه قدم بگذارند. این تلاش هرچند بی نتیجه ماند به عقیده برخی ناظران از یک سو باعث حفظ بار سیاسی رویدادهای پیاپی در زیمبابوه شده و از سوی دیگر دستگاه حاکمه موگابه و نیروهای امنیتی تحت فرمان او را بر آن داشت تا برای احتراز از افزایش تنش های عمومی مانع تلاش دوم هواداران تسوانگیرای برای ورود به دادگاه عالی نشوند. به این ترتیب در حالی که بیش از هشت روز از انتخابات می گذشت حزب «جنبش دگرگونی دموکراتیک» موفق شد شکواییه خود را به دادگاه تسلیم کند. در روزهای بعد از این ماجرا و در حالی که مخالفان دولت می کوشیدند مانع تحقق درخواست حزب «زانو پی اف» برای بازشماری آرای ریاست جمهوری شوند، تسوانگیرای که بالطبع در جو اختناق زیمبابوه آزادی عملی چندانی نداشت راهی آفریقای جنوبی شد تا با کمک قدرت اول منطقه یی جنوب آفریقا و با استمداد از جامعه جهانی دست کم موگابه و کمیسیون انتخابات را وادار به انتشار نتایج انتخابات کند. از این پس تا اواسط هفته یی که گذشت سلسله یی از دیدارها بین سران مختلف کشورهای آفریقایی انجام شد که تسوانگیرای به استثنای دیدار تابو امبکی رئیس جمهور آفریقای جنوبی و موگابه در حراره، یکی از طرف های این دیدارها بود. در پی این رایزنی ها دولت زامبیا برای رسیدگی به بحران زیمبابوه از کشورهای عضو مجمع توسعه جنوب آفریقا خواست در اجلاسی اضطراری در لوساکا پایتخت این کشور گرد هم آیند. موگابه به بهانه اینکه این دیدار بدون هماهنگی و مشورت با او تشکیل شده از حضور در آن سرباز زد و در عمل بیانیه پایانی آن را بی اثر کرد. ۱۴ کشور آفریقایی در پایان این جلسه ۱۳ ساعته در بیانیه یی از کمیسیون انتخابات زیمبابوه خواسته بودند هر چه سریع تر نتایج شمارش آرا را منتشر کند. از سوی دیگر در همین مدت دولت توانسته بود بازشماری آرای پارلمانی مربوط به ۲۳ حوزه انتخابیه را تایید کند که به عقیده حزب «جنبش دگرگونی دموکراتیک» تمهیدی بود برای تغییر ترکیب مجلس. در واقع در انتخابات پارلمانی که همزمان با انتخابات ریاست جمهوری برگزار شده بود حزب مخالف دولت برای اولین بار از زمان استقلال زیمبابوه از بریتانیا در سال ۱۹۸۰ تاکنون توانسته بود هواداران موگابه را شکست دهد و اکثریت کرسی های پارلمان را از آن خود کند.به این ترتیب زمانی که سه شنبه بنا بر برنامه زمان بندی شده دادگاه عالی، قاضی این دادگاه مکلف بود با پایان دادرسی حکم نهایی خود را صادر کند، تسوانگیرای چاره یی نداشت جز اینکه از مردم بخواهد اگر رای دادگاه هر چه غیر از الزام کمیسیون انتخابات به انتشار نتایج شمارش آرا بود از روز سه شنبه در اعتصابی عمومی شرکت کنند. البته همان گونه که دور از انتظار نیز نبود دادگاه شکواییه حزب «جنبش دگرگونی دموکراتیک» را رد کرد اما سه شنبه از اعتصاب خبری نشد.روزنامه ها و خبرگزاری ها در تحلیلی عدم واکنش مردم به دعوت برای اعتصاب مشکلات اقتصادی را موثر دانستند که مردم زیمبابوه را وا می دارد برای کسب مایحتاج اولیه زندگی شان به هر روز از کارشان محتاج باشند و البته از سوی دیگر تهدید نیروهای شبه نظامی طرفدار دولت را به تخریب منازل و تهدید اعتصابگران و وحشت مردم از این گونه واکنش های دولت را از زمره دیگر مسائل ذکر کردند. اما در این بین یأس و نامیدی از تغییر را که عامل روانی مخربی برای جامعه محسوب می شود فراموش کرد؛ عاملی که جانی مدسلین، نویسنده بخش اقتصادی بی بی سی، درباره اش می نویسد؛ «پس از ۲۸ سال حکومت موگابه اکنون واژه هایی که بیشتر بیانگر احساسات هستند، ترکیب هایی نظیر «ناامیدی مطلق» و «فقر بی علاج» بیش از هر آمار و ارقامی درباره نرخ تورم و بیکاری می توانند شرایط امروز مردم زیمبابوه را توصیف کنند.»

آرش مومنیان

منبع : روزنامه اعتماد