ام اس کشنده نیست محدود کننده است

MS (مولتی پل اسكلروزیس) یا بیماری ماه رویان حمله سیستم ایمنی بدن به خود بدن با علت ناشناخته است. این بیماری سلسله اعصاب مركزی (مغز و نخاع) را در قسمت های مختلف درگیر می كند. به نحوی كه میلین پوشش رشته های عصبی مورد حمله گلبول های سفید بدن فرد قرار می گیرد. البته تحقیقات جدید حمله گلبول های سفید به رشته های اكسونی را نیز نشان داده است. طبق آمارها در دنیا از جمله ایران بیماری MS در حال افزایش است به نحوی كه هم اكنون سی هزار بیمار مبتلا به MS در ایران وجود دارد. دكتر جمشید لطفی رئیس انجمن MS ایران در شانزدهمین كنگره فیزیوتراپی كه از تاریخ ۲۷ تا ۲۹ اردیبهشت ماه ۱۳۸۴ برگزار شده بود گفت: « MS از بیماری هایی است كه در اكثر موارد جوانان، قشر فرهیخته و تحصیلكرده جامعه را درگیر می كند. این مسئله ما را با این سئوال روبه رو كرده است كه چرا MS از لحاظ اقتصادی در طبقات پائین اجتماع كمتر مشاهده می شود. هنوز پاسخی به این سئوال داده نشده است.»
●علل بیماری
عوامل موثر در ایجاد بیماری MS به طور كامل شناخته شده نیست. بنابر اظهارات رئیس انجمن MS ایران بررسی ها نقش پنج عامل را در بروز این بیماری موثر دانسته اند. ژنتیك، پراكندگی جغرافیایی و محیط (نظیر آلاینده های زندگی شهرنشینی)، استرس، عوامل ایمونولوژیكی، میكروب ها و ویروس (نظیر ویروس تبخال تیپ یك HSV۱) كه در میان عوامل ذكر شده نقش ژنتیك شناخته شده تر است. گفته می شود در هشتاد درصد مبتلایان به MS خویشاوندان نزدیك MS ندارند با این وجود در بعضی از خانواده ها بیشتر دیده می شود. وجود زمینه بیماری و استعداد خانوادگی به عنوان عواملی موثر در افزایش احتمال ابتلا در خویشاوندان نزدیك مطرح می شود. از طرفی طبق برخی تحقیقات در صورت درگیری یكی از قل ها در دوقلویی تك تخمكی (هموزیگوت) الزاماً قل دیگر درگیر نیست. بنابراین نمی توان صرفاً ژنتیك را در این مسئله دخیل دانست. لطفی می گوید: «با دور شدن از خط استوا این بیماری شیوع بیشتری پیدا می كند به نحوی كه در مناطق سردخیز با درصد بیشتری از بیماری روبه رو می شویم.
یكی از دلایل این مسئله را كمبود ویتامین D در مناطق سردخیز ذكر می كنند كه قطعیت آن به اثبات نرسیده است. مثلاً در شمال اروپا شایع تر از جنوب اروپا است. در كشورهای آسیایی نظیر ژاپن، هند و خاور دور بروز MS كمتر بوده و برعكس در ایران روبه افزایش است. هنوز پاسخی برای این پراكندگی های متفاوت داده نشده است.»
مبتلایان به MS به دلیل اختلالات سیستم ایمنی در برابر عفونت ها (میكروبی یا ویروسی) آسیب پذیرتر هستند. اما مشخص نیست در بروز این بیماری بین آلودگی های ویروسی و غیرویروسی كدام یك نقش مهم تری دارد. در این باره رئیس انجمن MS ایران افزود: «طبق یك مطالعه ای كه اخیراً انجام شده عدم تماس با ویروس تب خال تیپ یك (HSV۱) به عنوان عامل خطری در بروز بیماری MS مطرح شده است. اما به طور كلی هنوز نقش ویروس ها در بروز و سیر بیماری مشخص نیست و همچنان تحقیقات بر روی نقش عامل های ویروسی و غیرویروسی (نظیر كلامیریا) ادامه دارد.» برخی افراد در استفاده از واكسن تردید دارند و از آنجا كه واكسن ها را با عوامل ایجاد بیماری ها به صورت مرده، ضعیف شده و... تهیه می كنند بنابراین تحقیقاتی در رابطه با تاثیر یا عدم تاثیر واكسن بر روند بیماری MS در حال انجام است. هنوز نتایج قطعی به دست نیامده است. بنابراین تا مشخص شدن نتایج پیشنهاد می شود واكسیناسیون تحت نظر پزشك متخصص انجام شود.
●علائم بیماری
در بیماری مذكور طیفی از علائم خفیف تا شدید بروز می كند. در اكثر موارد افراد با علائم ضعیف بیماری مواجه هستند. لطفی در این راستا تشریح كرد: « MS عموماً با این علائم بروز می كند: مشكلات بینایی (تاری دید، دوبینی و...)، اختلالات حسی (كرختی و بی حسی اندام ها و...)، گرفتگی عضلات، اختلالات مخچه ای (عدم تعادل، لرزش اندام و...) مشكلات ادراری، گفتاری، ناتوانی های جنسی و...
البته در افراد مختلف علائم متفاوتی بروز می كند حتی در كشورهای مختلف با علائم متفاوتی روبه رو هستیم ولی حدود شصت درصد افراد با اختلالات بینایی مراجعه می كنند.» وی در ادامه افزود: «از خصلت این بیماری راجعه بودن علائم است. شاهد فازهای بهبودی و عود بیماری هستیم، ممكن است فردی بعد از سی سال مشكلی نداشته فرد دیگری در مدت سه ماه وارد فازهای شدید بیماری شود. در دوسوم بیماران فاز بیماری و بهبودی به صورت دوره ای بروز می كند و در ده درصد موارد وضعیت بیمار بد و بدتر شده فاز بیداری و نهفته مشاهده نمی شود. ممكن است بین حمله اول بیماری تا حمله بعدی هفته ها یا حتی سال ها فاصله بیفتد و طی این مدت مریض هیچ گونه علائمی نداشته باشد. گاهی بیماری سال ها حتی ۳۰ سال علائمی ندارد و بیمار دیگری طی ۳ ماه وارد فازهای شدید بیماری می شود. پزشكان معتقدند افرادی كه فازهای فراز و نشیب دارند در نهایت وارد فاز بدتر شدن شده كه فراز و نشیب نداشته و فاز دوم نامیده می شود. بیماری MS مرگ و میر چندانی ندارد. علت فوت در بیشتر موارد به دلایل حاشیه ای نظیر عفونت، زخم بستر و... است. MS كشنده نیست محدودكننده است. در ایران ماهیت این بیماری اكثریت موارد خوش خیم بوده و شبیه نوعی است كه در اروپا وجود دارد.»
●تفاوت جنسی
تعداد زنان مبتلا بیشتر از مردان است اما بیماری در مردان با شدت بیشتری بروز می كند و این را به اثر هورمون هایی نظیر استروژن و پروژسترون نسبت می دهند. طبق آمارها در دنیا نسبت ابتلای زنان به مردان دو به یك است اما در ایران سه به یك است.
بیماران مبتلا به MS می توانند ازدواج كنند و در زنان حاملگی تداخلی با این بیماری ندارد. طبق برخی از تحقیقات گاهی بهبودی نسبی طی بارداری وجود دارد. البته در این افراد بارداری بیش از دو بار توصیه نشده است. دلیل آن مسئولیت های پرورش بچه نظیر خستگی، بی خوابی و... ذكر شده كه این استرس ها و فعالیت ها می تواند در روند بیماری تاثیرگذار باشد.
● ارتباط با بیماری های اتوایمیون
لطفی گفت: «یكی از عجیب ترین مسائل در رابطه با MS عدم ارتباط آن با بیماری های اتوایمیون دیگر است. اگر MS به بیماری های اتوایمیون دیگر نظیر لوپوس سوار شود منجر به تشدید بیماری نمی شود. در واقع MS سیستم ایمنی بدن را درگیر می كند، اما با دیگر بیماری های سیستم دفاعی بدن ارتباطی ندارد دلیل این مسئله مشخص نشده است.»
●راه های تشخیص
در حال حاضر تشخیص بیماری مذكور از طریق MRI، معاینه فیزیكی و شرح حال بیمار صورت می گیرد. هم اكنون شناسایی بیماری MS از طریق خون نیز ممكن شده است.(البته آسیب MS به سیستم عصبی پلاك های سفیدرنگی را تولید می كند كه در MRI به صورت لكه های روشن مشاهده می شود.)
خطای تكنیكی در تشخیص این بیماری زیاد است چرا كه بیماری هایی هستند كه علائم بالینی و آزمایشگاهی شبیه MS ایجاد می كنند. در این راستا لطفی گفت: «افراد باید بدانند هر خواب رفتگی دست و پا یا دوبینی MS نیست. كودكانی كه در پاسخ به یك نوع واكسن التهاب مغز و نخاع پیدا می كنند MS ندارند. تاكید می كنم پزشكان باید دقت خود را در تشخیص این بیماری افزایش دهند تا بیماری های دیگر را به اشتباه MS تلقی نكنند.»
نحوه تشخیص در MRI بدین صورت است كه آسیب MS به سیستم عصبی منجر به ایجاد پلاك های سفیدرنگی شده كه در MRI به صورت لكه های روشن مشاهده می شود. همین مسئله منجر شده كه خطای تكنیكی در تشخیص این بیماری زیاد شود. چرا كه بیماری هایی هستند كه علائم بالینی و آزمایشگاهی شبیه MS ایجاد می كنند. در این راستا لطفی گفت: «افراد باید بدانند هر خواب رفتگی دست و پا یا دوبینی MS نیست. از طرفی گاهی با كودكانی روبه رو هستیم كه در پاسخ به یك نوع واكسن،التهاب مغز و نخاع پیدا می كنند.علاوه بر افراد عادی پزشكان نیز باید دقت خود را در تشخیص این بیماری افزایش دهند تا بیماری های دیگر را به اشتباه MS تلقی نكنند.»
●درمان
در حال حاضر MS درمان قطعی ندارد و اكثر داروهای مصرفی در MS برای محدود كردن بیماری استفاده می شوند (نظیر اینترفرون). بیماری MS با شكل های مختلف و با علائم متفاوت در افراد ظاهر می شود بنابراین درمان های متفاوت موردنیاز بوده كه توسط پزشك تشخیص داده می شود به نحوی كه بیماران مبتلا به MS از لحاظ درمانی به سه دسته تقسیم می شوند. در افراد با درگیری كم نیاز به داروهای سرپایی بوده در حالی كه در درگیری های متوسط بیماری نیاز شدید به دارو وجود دارد و در صورت ابتلا به انواع شدید و پیشرفته بیماری داروها پاسخگو نبوده. بیمارها به طور مطلق بستری می شوند. قابل ذكر است حتی در درگیری خفیف انجام سونوگرافی از مثانه و مجاری ادراری و اندازه گیری باقی مانده ادرار توصیه می شود تا شیوع مشكلات ادراری كاهش یابد. در زمینه درمان قطعی MS صحبت از پیوند مغز استخوان یا تزریق سلول های بنیادی است كه تا حدی موفقیت داشته ولی به دلیل ریسك های احتمالی، این روش فقط در افراد با درگیری پیشرفته بیماری انجام می شود.
● سایر عوامل موثر
تحقیقات به طور مطلق رژیم غذایی خاصی برای بیماران مبتلا به MS مشخص نكرده اند اما تحقیقات استفاده از چربی های غیراشباع نظیر قرص روغن ماهی، روغن زیتون، امگا ۳ و امگا ۶ را مفید دانسته اند.
گرما به عنوان عامل ایجاد بیماری عنوان نشده است اما در بدتر شدن بیماری موثر است. به نحوی كه قرار گرفتن در هوای گرم و یا مكان هایی نظیر سونا برای این بیماران ممنوعیت دارد.برخی از ورزش های سبك نظیر آیروبیك یا یوگا كه باعث كاهش در سفتی عضلات و در نتیجه آرامش روحی می شوند در این بیماران توصیه می شود. اما تحقیقات جامعی در این راستا صورت نگرفته است.

منبع : روزنامه شرق