پیشینه تاریخی

ممسنی از جمله طوایفی است كه همراه ایلات بختیاری، جاكی و لیراوی در اوائل قرن هفتم هجری از جبل‌السماق به سرزمین لرستان كوچیده و سرزمین «قوم شول» را تصرف كرده و آنان را به فارس امروزی رانده است. بعدها، در اواخر عهد صفوی طایفه ممسنی به سرزمین جدید شول‌ها در فارس حمله برده و با اشغال شولستان، نام آن را به ممسنی تغییر داد. قوم شول در پی این هجوم از میان رفت و امروزه از آنها تنها یك آبادی به یادگار مانده است. در دوره قاجاریه، الوار ممسنی مركب از چهار طایفه بودند و به همین جهت به «چهار بنیچه» شهرت داشتند. طوایف چهارگانه فوق اگرچه دارای وحدت قومی و فرهنگی بودند، از نظر سازمان سیاسی هر یك كلانتر مستقلی داشتند. طایفه دشمن زیاری از بقایای ایل بزرگ نوئی و ایل دشمن زیاری كهگیلویه است. ایل جاوید (جاوی) به دو بخش كوه‌نشین و دشت‌نشین به نام‌های «جاوید‌لله» (منسوب به تنگ لله) و «جاوید ماهور» تقسیم می‌شوند.
در هر یك از ایلات فوق، دودمان‌های خانی با اقتدار تمام بر طایفه خود حكومت كرده‌اند. پس از قتل رئیس مقتدر دشمن‌زیاری (محمدرضا خان) توسط شاهزاده فریدون میرزا، اقتدار این طایقه درهم شكست و از آن پس خان علی خان رستم،‌ پسر قائد گرجی رئیس ایل رستم، ولی خان ممسنی پسر خوبیارخان رئیس ایل بكش، از قدرتمندترین خوانین ممسنی بوده‌اند. در همین دوران (1252-1251 هـ.ق) بزرگترین شورش ایل ممسنی به رهبری ولی‌خان بكش و پسر او باقرخان رخ داد كه با كشتار خونینی توسط شاهزاده فیروز میرزا نصرت‌الدوله با پایان رسید.
داستان سركوب این شورش بی‌‌تردید یكی از هولناك‌ترین تراژدی‌های امحاء قبائل كوچ‌نشین ایران توسط حكومت مركزی است. در حال حاضر بیشتر مردم ایل یكجانشین شده و اهمیت سیاسی و اجتماعی سابق آن از بین رفته است، ولی هنوز مناسبات عشیرتی آن تا حدودی محفوظ مانده است.