مقدمه ای بر اکولوژی رفتار

● سوالاتی پیرامون رفتار
رفتار شناسی گریزی است برای پاسخ به سوال هایی جالب و جذاب كه ممكن است بعضی از آنها خیلی وقتها، با مشاهده ی یك جاندار از ذهن ما بگذرد و با مطالعه ی رفتار هایی از جانداران كه با وجود زیبایی های فوق العاده ، كمتر مد نظر ما بوده اند یا دیده شده اند ؟
از جمله اینكه :
چرا بعضی از حیوانات انفرادی هستند در حالیكه دیگران به طور گروهی زندگی می كنند؟ چرا اغلب افراد قبل از جفت گیری معاشقه می كنند ؟ چرا آواز پرندگان از سوت های خالص تركیب شده در حالی كه آواز دیگران از وزها و تحریر ها تركیب یافته است ؟
همچنین سوالاتی كمی و دقیق مانند اینكه :
چرا قلمرو مرغ شهد خوار مشتمل بر ( ۱۶۰۰) گل می باشد ؟ چرا جفت گیری سرگین نر به طور متوسط ۴۱ دقیقه به طول می انجامد ؟
در طی این مقاله سعی می شود ببینیم كه رفتار حیوان چگونه با محیطی كه در آن زیست میكند سازگاری یافته است. وقتی از سازگاری بحث می كنیم توجه ما به تغیراتی است كه در جریان تكامل از طریق فرآیند انتخاب طبیعی صورت می گیرد .بر این اساس ابتدا نظریه ی داروین در قالب اصطلاحات ژنتیكی جدید به شرح زیر مطرح است :
۱- همه ی موجودات زنده دارای ژنهایی هستند كه سنتز پروتئین را كد بندی می كنند. این پروتئین ها رشد و تكوین سیستم اعصاب ، ماهیچه ها و ساختمان بدن موجود را تنظیم و لذا رفتار وی را تعیین می كند.
۲- در درون هر جمعیت بسیاری از ژن ها دارای دو یا بیشتر فرم آلترناتیو یا آلل هستند كه پروتئین واحدی را به فرم های كمی متفاوت از هم كد بندی می كنند. این خود موجب تفاوتهایی در رشد و توسعه می شود . لذا در درون جمعیت تغیرات ( variation ) وجود خواهد داشت.
۳- بین آلل های مختلف برای جایگزینی در یك موضع واحد روی كروموزوم رقابت وجود دارد.
۴- هر آللی بتواند نسخه های بیشتری از خود را در مقایه با آلل های دیگر باقی بگذارد و در نهایت جای فرم های آلترناتیو خود را در حمعیت می گیرد. لذا انتخاب طبیعی یعنی بقاء افتراغی آلل های آلترناتیو.
در نهایت فرد را بایستی به عنوان حامل موقت یا ماشین بقا دانست كه از طریق آن ژنها دوام آورده و همانندسازی می كنند.( ۱۹۷۶ d.wkins )
● ژن و رفتار
موضوع بوم شناسی رفتار موضوع تكامل رفتارهای سازشی در ارتباط با اوضاع بوم شناختی است. انتخاب طبیعی فقط بر روی تفاوت های ژنتیكی عمل می كند و لذا شرط آنكه رفتار تكامل پیدا كند ، آنست كه :
۱- در درون جمعیت بایستی آلترناتیو های رفتاری موجود بوده و یا در گذشته وجود می داشته است.
۲- تفاوتها بایستی توارث پذیر باشند ، به عبارت دیگر منشاء بخشی از تفاوت ها باید ژنتیكی باشد.
۳- بایستی بعضی از آلترناتیوها موفقیت تولید مثلی بیشتر از دیگران ایجاد كنند.
● برای مطالعه تاثیر ژن بر رفتار سه روش عمده به كار می رود:
۱- استفاده از موتانهای ژنتیكی ،شیمیایی و تشعشعی . به عنوان مثال مگس های سركه ی ماده یاد می گیرند كه به طور انتخابی از بوی بخصوصی كه با شوك الكتریكی تداعی شده اجتناب كنند. مگسهای موتانت كودن ( dunce ) یاد نمی گیرند كه از شوك اجتناب كنند، هرچند كه از سایر جهات رفتاری عادی هستند و می توانند وظایف ینایی را فرا بگیرند. به علاوه وقتی به مگس های عادی نیز باز دارنده فسفودیستراز سیكلیك ( آنزیم تجزیه كننده cAMP ) خورانده می شود آنها نیز قدرت یادگیری ضعیفی از خودشان نشان می دهند. یك موتانت دیگر به نام فراموشكار ( immnesiac ) نیز جدا شده كه به طور عادی یاد می گیرد ، اما به سرعت فراموش می كند.
۲- تجربیات روی انتخاب مصنوعی : می توان از افرادی كه خصوصیات رفتاری را به افراطی ترین مقدارش نشان می دهند استفاده كرد و آنها را به عنوان والدین ، در به وجود آوردن شجره های انتخابی به كار برد. مثلا سیرسیرك صحرایی Gryllus integer یا آواسر می دهد تا ماده را جلب كند و یا بی صدا سر راه ماده هایی را كه به خواننده های دیگر جلب شده اند می گیرد. كید توانست نرهایی را نتخاب كند كه زیاد و یا فقط به ندرت آوا سر می دادند و لذا كه در تغیرات دوره آواز سازی نیز عنصر ژنتیكی دخالت دارد.
۳- مطالعه جفت هایی كه تفاوت های ژنتیكی دارند. غالبا جمعیت های یك گونه كه به لحاظ جغرافیایی متمایز باشند ، ریخت شناسی و رفتار متفاوت دارند این انعكاسی است از سازگاری های آنها با شرایط متفاوت بوم شناسی . اسیون ارنولد مارآبی راه راه ( Thamnophiselegars ) را در جنوب غربی آمریكا مطالعه كرده است. جمعیت های داخلی ( غیر ساحلی ) این مار بسیار آبزی بوده و اغلب در زیر آب از قورباغه ، ماهی و زالو تغذیه می كنند. جمعیت های ساحلی در خشكی می چرند و اغلب لیسه می خورند. در مطالعات مربوط به ترجیح غذایی در ازمایشگاه معلوم شد كه مارهای وحشی كه از مناطق داخلی شكار شده باشند از خوردن لیسه سر باز می زنند ، هر چند كه نمونه های ساحلی لیسه را به خوبی می پذیرفتند. آزمایش هایی كه با نمونه های بی تجربه نوزاد به عمل آمد نشان داد كه ۷۳% افراد ساحلی به لیسه حمله میكنند و آنرا می خورند در حالیكه در مورد مارهای داخلی این رقم فقط ۳۵ % است.آرنولد افراد داخلی و ساحلی را با یكدیگر جفت نمود و دریافت كه در این مورد بچه ها از نظر خوردن لیسه حد واسط بین والدین قرار می گیرند.
سسك ها اغلب بازدید كنندگان تابستانه اروپا هستند. اگر این پرندگان را در قفس نگه دارند در پائیز كه زمان مهاجرت زمستانه در پرنده های آزمایشی موجود در قفس نشان داده كه طول دوره ی بیقراری بستگی زیاد به فاصله ای دارد كه فرد مهاجرت كرده است. وقتی جمعیت های شمالی مختلف گونه ی سسك سر سیاه با هم مقایسه شدند معلوم شد كه دوره ی بیقراری در جمعیت های شمالی كه بایستی را در انرژی را تا جایگاه زیست نه خود مهاجرت كنند ، طولانی تر است. به علاوه وقتی افراد جمعیت های شمالی ( آلمان غربی ) با افراد جمعیتهای جنوبی ( جزایر قناری ) جفت شدند ، زادگان آنها دوره ی بی قراری حد واسط از خود نشان دادند.
وقتی از ژن در ارتباط با ساختمان یا رفتار به خصوصی صحبت می كنیم منظور آن نیست كه صفت مذكور به وسیله ی یك ژن كد می شود . ژنها به صورت هماهنگ عمل می كنند و احتمال دارد كه ژنهای بسیاری تواما بر رجحان جفت گیری ، یادگیری ، آوازخوانی ، تغذیه و الگوهای مهاجرت فرد تاثیر داشته باشند. در عین حال این امكان وجود دارد كه تفاوت رفتار و فرد به علت تفاوت یك ژن باشد.
تكوین رفتار نتیجه كنشی پیچیده بین ژن و محیط است. فرض كنید كه متخصص بوم شناسی زفتار با یك لانه چرخ ریسك دم دراز ( Aegithalos caudatus ) برخورد كند ، و بالافاصله تحت تاثیر اینكه لانه تا چه حد با شیوه ی زندگی حیوان سازگار است و اسستتار اعجاب آور و گرمی و استحكام آن قرار خواهد گرفت. برای تكوین این سازگاری ها در پرنده سه راه مختلف را می توان در نظر گرفت:
افراد می توانستند همگی از طریق آزمایش و خطا شیوه ی ساختن لانه خوب را یاد بگیرند با اینكه می توانستند از كار یك پرنده ی با تجربه تر تقاید كنند. و بالاخره در خلال تكامل ، ژن لازم برای بروز اعمالی كه به ساختن لانه ی خوب منجر شود می توانیته از طریق انتخاب طبعی در جمعیت انتشار پیدا كند ، زیرا افرادی كه بهترین لانه ها را می ساخته اند بیشترین زادگان را نیز بر جای می گذاشته اند. در عین حال حتی اگر برای ساختن لانه در شكل در تنش به یادگیری نیاز باشد ، باز هم تفاوت های ژنتیكی مربوط به استعداد یادگی ری می تواند در تكامل مطرح باشد.
● رفتار ، بوم شناسی و تكامل
۱- انتخاب طبیعی در جریان تكامل به نفع افرادی عمل می كند كه استراتژی تاریخچه یا چرخه ی زندگی كه از سوی آنها اتخاذ شده ، سهم ژنها یآنها را در مخزن ژنی نسل های آینده به حداكثر برساند.
۲- بهترین شیوه ی موازنه بین بقاء فرد بالغ و كوشش های تولید مثلی او در طی تاریچه حیاتش بستگی دارد به بوم شناسی ، محیط فیزیكی محل زندگی فرد ، رفتار غذایی ، صیادان و .... دارد.
۳- موفقیت فرد در بقاء و تولید مثل شدیدا و به طور حیاتی به رفتار او بستگی دارد.
● مواظبت والدینی و سیستم جفت گیری
تفاوت گونه های مختلف از نظر مواظبت والدین و سیستم جفت گیری را میتوان با محدودیتهای فیزیولوژی و اكولوژیكی آنها مرتبط دانست.لقاح داخلی و تخصصهایی از قبیل ترشح شیر موجب میشود كه ماده برای انجام مواظبت والدین مستعدتر باشد,در حالی كه لقاح خارجی,دفاع از قلمرو و نیاز بچه ها به مواظبت از سوی هر دو جنس,نرها را وادار میدارد تا مواظبت های والدین را بر عهده بگیرند.
● سیستم های جفت گیری را بر اساس گروههای كلی زیر میتوان طبقه بندی نمود:
۱) تك همسری(monogamy),یك نر و ماده پیوند زناشویی تشكیل میدهند.این پیوند ممكن است كوتاه یا دراز مدت (در بخشی از فصل تولید مثل یا تمام آن و یا حتی تمام عمر)باشد.اغلب والدین,هر دو از تخم و بچه ها مواظبت میكنند.
۲) چند زنی(polygyny),هر نر با چند ماده جفت میشود اما هر ماده فقط با یك نر. ارتباط نر ممكن است همزمان با چند ماده باشد(چند زنی همزمان)یا در پی هم(چچند زنی متوالی).در چند زنی این ماده است كه معمولاً وظایف والدین را بر عهده دارد.
۳) چند شویی(polyandry),این درست بر عكس چند زنی است.ماده همزمان با چند شوهر است(چند شویی همزمان)و یا در پی یكدیگر(چند شویی متوالی).در این مورد مواظبت های والدین اغلب توسط نر صورت می گیرد.
۴) هرج و مرج جنسی(promiscuity).نر و ماده هر دو چندین بار با افراد مختلف جفت گیری میكنند. لذا این مورد مخلوطی است از چند زنی و چند شویی. هر كدام از دو جنس ممكن است از تخم ها یا بچه ها مواظبت كنند.

بر گرفته از كتاب مقدمه ای بر اكولوژی رفتار
تالیف: كربوز و دیوسیس
ترجمه :عبدالحسین وحابزاده
An Intrduction to Behavioural Ecology
J.R.krebs and N.B.Davies
Translated by: A.Vahabzadeh
انتشارات جهاد دانشگاهی چاپ سوم بهار ۱۳۸۳
رفتارشناسی ماند سایر گرایش های زیست شناسی و سایر رشته های علم بسیار گسترده و متنوع است.علاقمندان میتوانند جهت مطالعات بیشتر به منابع زیر كه از بین هزاران منبع كتاب فوق انتخاب شده است مراجعه كنند:
۱.Abele,L.G.and Gilchrist,۱۹۷۷.Homosexual rape and sexual selection in acanthocephalan worms.science.NY
۲.Alatalo,R.V.Carlson,A.,lundberg,A.and Ulfstrand,S.۱۹۸۱
The conflict beyween male polygon and female monogamy:the cae of the piad flycather,Ficedula by poleuca.Amer.Natur.
۳.Altmann,S.A.۱۹۷۴.Baboons,space,time and energy.Amer.Zool.
۴.Andersson,M.۱۹۸۰.why are there so many threat display?J.theor biol.
تهیه کنندگان : شیما ترحمی – الگا عظیمی – ایلناز علیزاده – زهرا مومنی

منبع : پرشین بلاگ