احکام تقلید

● مسئله۱
عقیده مسلمان به اصول دین باید از روی دلیل باشد.
▪ آیت الله گلپایگانی: و نمی تواند در اصول دین تقلید نماید یعنی بدون دلیل گفته كسی را قبول كند. ولی اگر از گفته غیر به عقاید دینی یقین پیدا كند در حكم به مسلمان بودن اوكافی است . و در احكام دین باید یا مجتهد باشد كه بتواند احكام را از روی دلیل به دست آورد... ولی در احكام غیر ضروری دین باید یا مجتهد باشد كه بتواند احكام را از روی دلیل به دست آورد،یا از مجتهد تقلید كند، یعنی به دستور او رفتار نماید، یا از راه احتیاط طوری به وظیفه خود عمل نماید كه یقین كند تكلیف خود را انجام داده است ، مثلا اگر عده ای از مجتهدین عملی را حرام می دانند و عده دیگر می گویند حرام نیست ، آن عمل را انجام ندهد، و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی مستحب می دانند آن را بجا آورد. پس كسانی كه مجتهد نیستند و نمی توانند به احتیاط عمل كنند واجب است از مجتهد تقلیدنمایند.
● مسئله ۲
تقلید در احكام
▪ آیت الله گلپایگانی: یاد گرفتن فتوای مجتهد است با التزام به عمل به آن . و از مجتهدی بایدتقلید كرد كه ... عمل كردن به دستور مجتهد است . و از مجتهدی باید تقلید كرد كه مرد و بالغ و عاقل و شیعه دوازده امامی و حلال زاده و زنده وعادل باشد. آیت الله گلپایگانی: و عادل كسی است كه با ملكه عدالت كارهایی را كه بر او واجب است بجاآورد و كارهایی را كه بر او حرام است ترك كند. و ملكه عدالت عبارت است ازحالتی كه وادار كند انسان را به اطاعت و ترك معصیت ، و نشانه آن این است كه اگر از اهل محل یا همسایگان او یا كسانی كه با او معاشرت دارند حال او رابپرسند، خوبی او را تصدیق نمایند. و مجتهدی كه انسان از او تقلید می كند در صورت علم به مخالفت فتوای او با فتوای غیر، بنابر احتیاط واجب باید غیر، اعلم ازاو نباشد مگر آنكه فتوای غیر اعلم موافق با احتیاط باشد. و اعلم یعنی كسی كه درفهمیدن حكم خدا از تمام مجتهدهای زمان خود استادتر باشد. و نیز بنابر احتیاط واجب باید از مجتهدی تقلید كرد كه حریص به دنیا نباشد و از مجتهدین دیگر اعلم باشد، یعنی در فهمیدن حكم خدا از تمام مجتهدین زمان خود استادتر باشد.
● مسئله ۳
مجتهد و اعلم را از سه راه می توان شناخت :
اول : آنكه خود انسان یقین كند، مثل آنكه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد.
دوم : آنكه دونفر عالم عادل كه می توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند مجتهد بودن یا اعلم بودن كسی را تصدیق كنند، به شرط آنكه دو نفر عالم عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند.
سوم : آنكه عده ای از اهل علم كه می توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفته آنان اطمینان پیدا می شود، مجتهد بودن و یا اعلم بودن كسی را تصدیق كنند.
● مسئله ۴
اگر شناختن اعلم مشكل باشد.
▪ آیت الله گلپایگانی: می تواند از كسی تقلید كند كه یقین به اعلم بودن دیگران از او نداشته باشد، یا مخالفت فتوای او با فتوای اعلم معلوم نباشد. و اگر چند نفر در نظر اواعلم از دیگران و با یكدیگر مساوی باشند، باید از یكی از آنان تقلید كند. ولی چنانچه یكی از آنان پرهیزكارتر باشد، بهتر آن است كه از او تقلید كند. به احتیاط واجب باید از كسی تقلید كندكه گمان به اعلم بودن او دارد، بلكه اگر احتمال ضعیفی هم بدهد كه كسی اعلم است و بداند دیگری از او اعلم نیست به احتیاط واجب باید از او تقلید نماید. و اگرچند نفر در نظر او اعلم از دیگران و با یكدیگر مساوی باشند باید از یكی ازآنان تقلید نماید.
● مسئله ۵
به دست آوردن فتوی یعنی دستور مجتهد چهار راه دارد:
اول : شنیدن از خودمجتهد.
دوم : شنیدن از دو نفر عادل كه فتوای مجتهد را نقل كنند.
سوم : شنیدن از كسی
▪ آیت الله گلپایگانی: كه انسان به گفته او اطمینان دارد. چهارم ... كه مورد اطمینان و راستگوست . چهارم : دیدن در رساله مجتهد در صورتی كه انسان به درستی آن رساله اطمینان داشته باشد.
● مسئله ۶
تا انسان یقین نكند كه فتوای مجتهد عوض شده است ، می تواند به آنچه دررساله نوشته شده عمل نماید و اگر احتمال دهد كه فتوای او عوض شده ، جستجو لازم نیست .
▪ مسئله ۷
اگر مجتهد اعلم در مسأله ای فتوی دهد، مقلد آن مجتهد یعنی كسی كه از اوتقلید می كند.
▪ آیت الله گلپایگانی: بنابر احتیاط نمی تواند در آن مسأله ... نمی تواند در آن مسأله به فتوای مجتهد دیگر عمل كند، ولی اگر فتوی ندهد و بفرماید احتیاط آن است كه فلان طور عمل شود مثلا بفرماید احتیاط آن است كه در ركعت سوم و چهارم نماز، سه مرتبه تسبیحات اربعه یعنی "سبحان الله والحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر" بگویند، مقلد باید یا به این احتیاط كه احتیاط واجبش می گویند عمل كند و سه مرتبه بگوید آیت الله گلپایگانی: یا به فتوای مجتهدی كه علم او از مجتهد اعلم كمتر و از مجتهدهای دیگربیشتر است عمل نماید، پس اگر او یك مرتبه گفتن را كافی بداند... یا بنابر احتیاط واجب به فتوای مجتهدی كه علم او از مجتهد اعلم كمتر و از مجتهدهای دیگر بیشتر است ،عمل نماید، پس اگر او یك مرتبه گفتن را كافی بداند، می تواند یك مرتبه بگوید. وهمچنین است اگر مجتهد اعلم بفرماید مساله محل تأمل یا محل اشكال است .
● مسئله ۸
اگر مجتهد اعلم بعد از آن كه در مسأله فتوا داده احتیاط كند، مثلابفرماید ظرف نجس را كه یك مرتبه در آب كر بشویند پاك می شود، اگر چه احتیاطَن است كه سه مرتبه بشویند، مقلد او آیت الله گلپایگانی: می تواند در آن مسأله به فتوای او عمل كند و یك مرتبه بشوید، و می تواندبه فتوای مجتهدی كه سه مرتبه شستن را لازم می داند رفتار كند و به عنوان احتیاط سه مرتبه بشوید. نمی تواند در آن مسأله به فتوای مجتهددیگر رفتار كند، بلكه باید یا به فتوا عمل كند، یا به احتیاط بعد از فتوا كه آن را احتیاط مستحب می گویند عمل نماید، مگر آن كه فتوای آن مجتهد نزدیكتر به احتیاط باشد.
● مسئله ۹
▪ آیت الله گلپایگانی: اگر مجتهدی كه انسان از او تقلید می كند از دنیا برود، باید از مجتهد زنده تقلید كند. ولی كسی كه در مسأله ای به فتوای مجتهدی عمل كرده یا آن را یاد گرفته وملزم به عمل به آن شده باشد اگر بعد از مردن آن مجتهد در آن مسأله به فتوای مجتهدزنده رفتار نكرده باشد، می تواند در آن مسأله به فتوای مجتهدی كه از دنیا رفته باقی باشد، اگر چه مستحب است - در آن مسأله هم - به فتوای مجتهد زنده رفتارنماید. تقلید میت ابتداءا جایز نیست ، ولی بقای بر تقلید میت اشكال ندارد. و باید بقای بر تقلید میت به فتوای مجتهد زنده باشد و كسی كه در بعضی از مسایل به فتوای مجتهدی عمل كرده ، بعد از مردن آن مجتهد می تواند در همه مسایل از او تقلید كند.
● مسئله ۱۰
اگر در مسأله ای به فتوای مجتهدی عمل كند و بعد از مردن او در همان مسأله به فتوای مجتهد زنده رفتار نماید، دوباره نمی تواند آن را مطابق فتوای مجتهدی كه از دنیا رفته است انجام دهد، ولی اگر مجتهد زنده در مسأله ای فتوی ندهد و احتیاط نماید و مقلد مدتی به آن احتیاط عمل كند، دوباره می تواند به فتوای مجتهدی كه از دنیا رفته عمل نماید، مثلا اگر مجتهدی گفتن یك مرتبه "سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر" را در ركعت سوم و چهارم نماز،كافی بداند و مقلد مدتی به این دستور عمل نماید و یك مرتبه بگوید، چنانچه آن مجتهد از دنیا برود و مجتهد زنده احتیاط واجب را در سه مرتبه گفتن بداند و مقلدمدتی به این احتیاط عمل كند و سه مرتبه بگوید، دوباره می تواند به فتوای مجتهدی كه از دنیا رفته برگردد و یك مرتبه بگوید.
● مسئله شماره:۱۱
مسائلی را كه انسان غالبا به آنها احتیاج دارد واجب است ، یاد بگیرد.
● مسئله شماره:۱۲
اگر برای انسان مسأله ای پیش آید كه حكم آن را نمی داند.
▪ آیت الله گلپایگانی: اگر مخالفت غیر اعلم با اعلم معلوم نباشد، یا فتوای غیر اعلم موافق بااحتیاط باشد، می تواند به غیر اعلم رجوع كند، و می تواند از روی احتیاط وظیفه خودرا انجام دهد. می تواند صبركند تا فتوای مجتهد اعلم را به دست آورد یا اگر احتیاط ممكن است به احتیاط عمل نماید، بلكه اگر احتیاط ممكن نباشد چنانچه از انجام عمل ، محذوری لازم نیاید،می تواند عمل را به جا آورد. پس اگر معلوم شد كه مخالف واقع یا گفتار مجتهد بوده دوباره باید انجام دهد.
● مسئله شماره:۱۳
اگر كسی فتوای مجتهدی را به دیگری بگوید، چنانچه فتوای آن مجتهد عوض شود،لازم نیست به او خبر دهد كه فتوی عوض شده ، ولی اگر بعد از گفتن فتوی بفهمداشتباه كرده ، در صورتی كه ممكن باشد، باید اشتباه را برطرف كند.
▪ مسئله شماره:۱۴
اگر مكلف مدتی اعمال خود را بدون تقلید انجام دهد در صورتی اعمال او صحیح است.
▪ آیت الله گلپایگانی: كه مطابق با واقع انجام شده باشد و اگر عبادی بوده به قصد قربت آن رابجا آورده باشد و راه به دست آوردن مطابق شدن با واقع ، این است كه یا بعد علم پیدا كند كه مطابق با واقع بوده یا آن كه مطابق فتوای مجتهدی كه فعلا وظیفه اش تقلید از اوست ، واقع شده باشد. كه بفهمد به وظیفه واقعی خود رفتار كرده است یا عمل او بافتوای مجتهدی كه وظیفه اش تقلید از او بوده یا با فتوای مجتهدی كه فعلا بایداز او تقلید كند، مطابق باشد.

منبع : تبیان