یکشنبه, ۱۶ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 5 May, 2024
مجله ویستا


آرامگاه شاه قاسم انوار ، روستای لنگر،تربت‌جام


سید معین‌الدین علی بن نصیر هارون‌ بن ابوالقاسم حسینی سرابی تبریزی، یكی از صوفیان بزرگ سده هشتم و آغاز سده‌ نهم هجری است كه در شعر، قاسم، قاسمی و گاهی انوار تخلص می‌كرد. وی سال‌ها در گیلان و نیشابور به ارشاد مردم پرداخت و پس از مدتی به هرات رفت. مردم آن سامان به او توجه فراوان كردند؛ ولی گروهی شاهرخ تیموری را نسبت به او بدبین ساختند و در نتیجه، وی دستور داد شاه قاسم را از هرات اخراج كنند. شاه قاسم به بلخ و سمرقند سفر كرد و مدت‌‌ها بعد به هرات بازگشت. وی در پایان عمر،‌ قصد رفتن به تبریز كرد و در جریان سفر به جام رسید و در این محل اقامت نمود. مدتی بعد دست به ساختمان خانقاهی زد و از رفتن به تبریز منصرف شد و در سال 843 هـ.ق در همان محل درگذشت و در باغی به خاك سپرده شد.
مقبره وی كه از آثار امیرعلی شیر نوایی است، در كنار روستای لنگر در 24 كیلومتری شمال غربی تربت‌جام واقع شده است.
این بنا به صورت مربع مستطیل با دو ایوان در جبهه‌های جنوب غربی و شمال شرقی است، و حجره‌هایی در طرفین ایوان شمال شرقی و ضلع شمالی دارد. بنا دارای 24/80 متر طول و 20/60 مترعرض است. شكل داخلی بنا، چهارتاقی است كه مقبره منسوب به شاه‌قاسم در شاه‌نشین نیم هشت‌ضلعی شمال شرقی واقع شده است. ایوان اصلی بنا در حدود 10 متر عرض، 6/70 متر عمق و 10 متر ارتفاع دارد. از تاق این ایوان، تنها قسمتی از خیز پاتاق آن باقی مانده است. راه ورودی به داخل بنا، در حال حاضر، از طریق ایوان كوچك‌تری است كه در ضلع شمال شرقی واقع شده و دارای تاق‌آهنگ است كه حاشیه قوس آن با آجركاری ساده‌ای تزئین شده و در طرفین آن، دو حجره كوچك قرار دارد. در حجره سمت راست، قبری منسوب به پسر شاه قاسم قرار دارد. سقف این حجره دارای كاربندی ساده 24 ضلعی و سه‌كُنج‌هایی در چهار گوشه است. حجره دیگر با تاقی خرطومی (چهاربخش) پوشش یافته و در یك گوشه آن، راه‌پله‌ای جهت دسترسی به بالا تعبیه شده است.
داخل بنا شامل یك چهارتاقی به ابعاد 9/90×9/90 متر با چهار شاه‌نشین به ابعاد 4/20 متر عرض و 5/85 متر عمق است. پوشش شاه‌نشین به صورت كاربندیِ هشت‌ضلعی ساده است و شاه‌نشین چهارم كه قبر در داخل آن قرار دارد، از دو بخش تشكیل شده است. بخش پیشین دارای كاربندیِ ساده 14 ضلعی، و شاه‌نشین دوم دارای كاربندی ساده 8 ضلعی است و در پایین آن نورگیری تعبیه شده است.
در داخل و خارج بنا، سنگ قبرهای دیگری مربوط به قرن یازدهم هجری به بعد دیده می‌شوند. درخصوص عملكرد اصلی بنا، چنین به نظر می‌رسد كه به عنوان خانقاه یا لنگر و محل تجمع مریدان مورد استفاده بوده است. در ایوان جنوبی، سنگ سیاهی قرار دارد كه بر روی آن، كتیبه جالبی به خط نستعلیق به تاریخ 1046 هـ.ق كه حاوی فرمانی است، نصب شده كه از نظر بررسی مسائل اجتماعی و اقتصادی منطقه در قرن یازدهم دارای ارزش است. فرمان مذكور، حاكی از تخفیف مالیات هفت گروه از مردم جام است و در آن، اصطلاحاتِ محاسباتیِ بسیاری از دوران صفویه دیده می‌شود.