مقایسه مدل های اعتبارسنجی در بانک ها و شرکت های لیزینگ

در مدل های اعتبارسنجی مربوط به صنعت لیزینگ علاوه بر ریسک نکول، ریسک های مربوط به فروشنده کالا و ریسک فروش مجدد دارایی نیز باید مدنظر قرار گیرد. این در حالی است که در مدل های بانکی تنها ریسک احتمال نکول (احتمال عدم توانایی مشتری در بازپرداخت بدهی) برآورد می شود. مقاله زیر به بررسی تفاوت های دیگر بین مدل های اعتبارسنجی در صنعت لیزینگ و بانکداری می پردازد. مبنای اعتبارسنجی
● بانک ها
مدل های اعتبارسنجی در بانک ها برمبنای احتمال نکول تعهدات مشتریان عمل می کند به بیان دیگر، خروجی این مدل های آماری عبارتست از احتمال نکول مشتری یا معوق شدن اقساط. بر همین اساس با استفاده از مدل های پیشرفته اعتبارسنجی در بانک ها می توان دامنه ای برای احتمال نکول یا معوق شدن اقساط مشتری مشخص و در نتیجه ریسک اعتباری وی را تعیین کرد. نکته حائز اهمیت در مدل های اعتبارسنجی بانکی این است که همه این مدل ها سعی می کنند با استفاده از اطلاعات تاریخی و گذشته، اعتبار مشتری را در پرداخت اقساط پیش بینی کنند.
● تفاوت تسهیلات بانکی و لیزینگ
از منظر مدیریت ریسک، وام بانکی و تسهیلات لیزینگ در ابعاد زیر با هم تفاوت دارند:
۱) شرکت های لیزینگ به طور معمول مالک دارایی هستند اما بانک ها می توانند سند دارایی مورد نظر را تنها به عنوان وثیقه یا رهن نگهداری کنند.
۲) شرکت های لیزینگ ارتباط و همکاری تنگاتنگی با فروشنده کالا دارند تا بتوانند کالای مورد نظر را برای اجاره تهیه کنند. برخی از فروشنده ها به صورت خرید و اجاره مجدد (بای بک) اقدام به فروش محصولات خود به شرکت های لیزینگ می کنند که این امر خود به کاهش ریسک فروش مجدد دارایی منجر می شود.
۳) تجهیزاتی که به صورت لیزینگ واگذار می شود معمولاً دارای بازار ثانویه است لذا به شرکت های لیزینگ این امکان را می دهد که در شرایط اطمینان و با درنظر داشتن قیمت دارایی در پایان دوره اجاره، نسبت به خرید دارایی و واگذاری آن به صورت لیزینگ اقدام کنند. فروش این دارایی ها در بازار بسیار آسان تر از مالک شدن دارایی مرهونه (در سیستم بانکی) است و موجران می توانند مدیریت بهتری روی قراردادها داشته باشند.
تفاوت های ماهوی ریسک اعتباری در شرکت های لیزینگ با بانک ها، این نکته را خاطر نشان می کند که مدل های اعتبارسنجی نباید تنها به مسائل مربوط به بازپرداخت توجه کنند بلکه مسائلی مانند هزینه های معاملاتی و فروش مجدد دارایی در پایان دوره اجاره را نیز باید در محاسبات خود مدنظر قرار دهند.
● نکات مهم در طراحی مدل
در طراحی مدل های اعتبارسنجی در لیزینگ توجه به موارد زیر بسیار مفید خواهد بود. یک مدل اعتبارسنجی مناسب در لیزینگ باید به گونه ای باشد که به شرکت لیزینگ در به دست آوردن اطلاعات بازار و مشتریان کمک شایان توجهی کند. با بهره گیری از یک مدل نرم افزاری قوی در اعتبارسنجی، از شدت وابستگی به افراد باتجربه در امر اعتبارسنجی کاسته خواهد شد. این مدل باعث خواهد شد:
▪ تجربیات شرکت های لیزینگ به اشتراک گذاشته شده و توسعه یابد.
▪ کارایی فرآیندهای خرید و اجاره کالا بهبود پیدا کند.
▪ ریسک هایی که در معاملات وجود دارد، بهتر و موثرتر مدیریت می شود.
● توازن بین مشتری، فروشنده و ریسک دارایی
سه ریسک عمده ای که در معاملات لیزینگ وجود دارند عبارتند از:
۱) ریسک مشتری: تمایل و توان مشتری در پرداخت اجاره.
۲) ریسک فروشنده: فروشنده های معتبر، مشتریان قابل اعتماد را معرفی می کنند. همچنین در مواردی که به هر دلیلی نیاز به فروش مجدد کالا باشد، در این امر به شما کمک می کنند.
۳) ریسک فروش مجدد دارایی: قیمت دارایی هنگام فروش آن در بازار ثانویه.
مدل اعتبارسنجی مشتریان در صنعت لیزینگ باید یک رابطه متعادل و منطقی بین ریسک نکول مشتری و سود یا زیان ناشی از فروش دارایی هنگام نکول مشتری (ترکیبی از ریسک فروشنده و فروش مجدد دارایی) برقرار کند. در لیزینگ برخلاف مدل های سنتی بانکی، این امکان وجود دارد که فروش دارایی هنگام نکول مشتری برای شرکت لیزینگ سودآوری داشته باشد.
● طراحی مدل
مدل های مختلفی در زمینه اعتبارسنجی مشتریان لیزینگ وجود دارد.مدل های آماری، سیستم های خبره و مدل های ترکیبی از جمله مدل هایی هستند که در این خصوص به کار می روند اما آنچه مشخص است این است که بهترین مدل اعتبارسنجی برای یک شرکت لیزینگ به کمیت و کیفیت داده های موجود بستگی دارد. فارغ از اینکه قصد داریم از چه مدلی برای اعتبارسنجی مشتریان لیزینگ استفاده کنیم، همه مدل های اعتبارسنجی در صنعت لیزینگ باید موضوعات زیر را به طور کامل مدنظر داشته باشد:
▪ ریسک مشتری: عوامل مربوط به ریسک مشتری همان عواملی است که در مدل های بانکی استفاده می شود یعنی ترکیبی از اطلاعات صورت های مالی، سابقه اعتباری و اطلاعات شخصی مشتری.
▪ ریسک فروشنده: فروشنده را می توان به صورت دوره ای با توجه به معیارهای موجود رتبه بندی کرد. رتبه بندی فروشنده بر مبنای تجربه و سوابق وی است.
▪ ریسک فروش مجدد دارایی: قیمت فروش مجدد دارایی تعیین کننده سود یا زیان یک قرارداد اجاره ناموفق است. دانش و تجربه بازار می تواند به تهیه جدول استهلاک دارایی کمک کند. با استفاده از این جدول می توان تحلیل شکاف را به صورت ذیل انجام داد.
● تحلیل شکاف
تحلیل شکاف عبارت است از بررسی ارتباط میان روند تغییرات قیمت بازار دارایی و ارزش باقیمانده دارایی مورد اجاره. تحلیل شکاف معمولاً به صورت گرافیکی نمایش داده می شود. با ترسیم منحنی استهلاک بازار در مقابل کالای خریداری شده می توان اختلاف بین قیمت بازار و قیمتی را که ما برای فروش مجدد دارایی در صورت نکول مستاجر پیش بینی کرده ایم، به دست آورد. در این صورت می توان تعیین کرد که اگر شرکتی طی دوره پرداخت اجاره، هر زمان مجبور به فروش دارایی شود، آیا سود می کند یا زیان.
این روش اگرچه ساده به نظر می رسد اما یک ابزار قدرتمند برای مدیریت ریسک است. سیاست های اعتباری و ریسک پذیری شرکت می تواند با توجه به این شکاف ها تعریف شود. به طور مثال اگر این شکاف برای یک مشتری زیاد باشد باید تمهیدی برای کاهش یا حذف این زیان اندیشید.
تا قبل از ماه ۳۶ یک شکاف منفی بین ارزش باقیمانده دارایی و قیمت بازار وجود دارد یعنی در این دوره، ارزش باقیمانده دارایی از قیمت بازار آن کمتر است.می توان مجموع زیان های احتمالی طی دوره، بیشترین مقدار زیان و ماه هایی را که در حالت زیان قرار داریم، مشخص کرد. آنچه مشخص است اینکه ما به دنبال کنترل شکاف های منفی هستیم و در ماه هایی که شکاف مثبت است اقدام خاصی انجام نمی دهیم. شکاف های منفی را می توان با افزایش اجاره بها یا کوتاه کردن مدت اجاره از بین برد.
● نتیجه گیری
به طور خلاصه باید گفت: مدل های اعتبارسنجی در شرکت های لیزینگ با مدل های مربوط به وام دهی در بانک ها متفاوت است. ارزیابی و مدیریت ریسک فروشنده کالا و فروش مجدد دارایی بسیار پیچیده تر از مشخص کردن احتمال نکول مشتری به تنهایی است. اندازه گیری ریسک نکول مشتری در مقابل ریسک فروش مجدد دارایی در بازار ثانویه بسیار کم اهمیت تر و آسان تر است البته این ریسک در صورت وجود یک فروشنده معتبر و قابل اعتماد کاهش می یابد. تحلیل شکاف نیز به ما کمک می کند این ریسک را به خوبی کنترل و مدیریت کنیم. به طور مثال یک طرح پرخطر را رد کنیم یا در صورت پذیرش برای مشتری محدودیت هایی قائل شویم. طراحی یک مدل نرم افزاری اعتبارسنجی با در نظر گرفتن ریسک های خاص مذکور می تواند کمک شایان توجهی به مدیریت ریسک در صنعت لیزینگ داشته باشد.
*کارشناس برنامه ریزی، تحقیق و توسعه شرکت لیزینگ صنعت و معدن

محمد گلستانی

منبع : روزنامه سرمایه