نفت و تحولات انقلاب اسلامی

تکوین، تداوم و فرجام ، حیات سیاسی ایران طی یکصد سال اخیر به نحو شگرفی به تولید و صدور نفت پیوند خورده است. موقعیت انرژیک ایران و مکانیسم پیچیدهٔ مدیریت این صنعت در سطح ملی و بین‌المللی موجب پدیداری فصل خاصی در حیات سیاسی ایرانیان گردید که در این مقاله از نظر سیاسی اقتصادی مورد بحث قرار می‌گیرد و نکته بارز این اثر شناخت و عملکرد داخلی سیاست‌های نفتی کشور ناشی از وقوع انقلاب و تأثیرات آن بر بازیگران دولتی و واکنش آنها نسبت به این سیاست می‌باشد که جایگاه ایران را در بازار جهانی نفت مشخص می‌کند.
از زمان پایگذاری صنعت نفت کشور یک قرن می‌گذرد، تاریخ نفت ایران حاکی از آن است که ایرانیان در موقعیتی انفعالی و بدون داشتن ظرفیت لازم برای بهره‌گیری مناسب از منابع خدادادی کشور پا به عرصه این صنعت گذاشتند و همین مسئله با همراه طمع‌ورزی بیگانگان، مانع از آن شد که از امکانات این بخش به شیوه‌ای بهینه در جهت ارتقاء منابع ملی کشور بهره‌گیری شود.
اما با وجود این مشکلات، سیاست نفتی کشور خصوصاً در نیمه قرن اخیر یعنی از آغاز دهه ۱۹۵۰ تغییر تحولات بزرگی را در طول چند دهه تا به امروز تجربه کرد. در یک زمان دولت ایران خود را مدافع اقتصادی سیاسی کشورهای صنعتی غرب می‌دانست که این روند تا آنجا ادامه می‌یابد که گروهی از میهن‌پرستان به رهبری دکتر مصدق خواستار ملی شدن صنعت شدند. اگر چه عواملی باعث تحقق نیافتن این اهداف شد اما این حرکت نقطه‌ای آغاز برای تحول و تأثیرگذاری نه تنها در سیاست نفتی ایران بلکه در سیاست نفتی کشورهای دیگر صاحب نفت شد. این حادثه بزرگ گامی بزرگ برای سیاست مقابله و مقاومت در برابر کشورهای غربی بوده که در زمان پیروزی انقلاب به اوج می‌رسد.

نویسنده: مرتضی شعبانی
مرتضی تقی پور