نزاع جنگل و بیابان بر سر بقا!

نامگذاری سال ۲۰۰۶ به سال جهانی بیابان زدایی خود نشانه اهمیت آن در ادامه و بقای زندگی جانداران زمینی است. به طوری كه اگر هر چه سریع تر چاره ای برای جلوگیری از پیشرفت و نفوذ بیابان به عمق جنگل ها اندیشیده نشود، با این سیر قهقرایی تخریب جنگل و قطع درختان با پیشرفته ترین تجهیزات توسط سودجویان سیری ناپذیر، در سال های آتی شاهد فاجعه ای خواهیم بود كه جبران آن به راحتی میسر نبوده و بشر یكی از مهم ترین منابع تامین نیازهای حیاتی خود را در طرفه العینی از دست می دهد.
از مجموعه عرصه های طبیعی كشور ۵۳ درصد مرتع، ۷/۸ درصد جنگل، ۲۰ درصد پدیده های بیابانی،
۵/۱ درصد بیشه زار و درختچه و ۵/۱۶ درصد از اراضی در مالكیت دستگاه های اجرایی و مردم قرار دارد.
● كویرهای ایران سالانه ۵/۱ میلیون هكتار پیشروی می كند
براساس آمارهای رسمی سازمان جنگل ها و مراتع، ۱۰۰ میلیون هكتار از مساحت كشور تحت تاثیر پدیده بیابان زایی قرار دارد و هر ساله ۵/۱ میلیون هكتار به كویرهای ایران افزوده می شود.
ایران سرزمینی كوهستانی با میانگین ارتفاع ۱۱۰۰ متر است. این كشور همانند كاسه ای با لبه های برجسته است كه كوه ها طول مرزهای آن فلات درونی را دربرگرفته اند و با جلوگیری از نفوذ رطوبت، شرایط خشكی را بر فلات درونی تحمیل می كنند.
در حال حاضر، سطح بیابان ها، كویرها و شن زارهای كشور ۳۴ میلیون هكتار و مراتع فقیر كویری ۱۶ میلیون هكتار برآورد می شوند، این در حالی است كه بنابر برآوردهای صورت گرفته سالانه به طور متوسط یك درصد از اراضی حاشیه بیابان ها به سمت بیابانی شدن پیش می روند.
بیابان زایی پدیده ای است كه در نتیجه از بین رفتن پوشش گیاهی و جنگل های كویری، كم شدن میزان بارندگی، خشكسالی های متوالی، گرم شدن جو زمین، آلودگی هوا و ازدیاد دی اكسید كربن در جو، ایجاد می شود.
همچنین تبدیل زمین های كشاورزی به مناطق مسكونی، تبدیل جنگل ها و مراتع به زمین های كشاورزی، توسعه فعالیت های ساختمانی و صنعتی، عدم رعایت اصول صحیح كشاورزی و آبیاری و چرای بی رویه دام ها در مراتع و جنگل ها از دیگر عوامل موثر در توسعه بیابان ها است و بررسی ها نشان داده كه در اكثر مراحل بیابان زایی، اثری از فعالیت های انسانی مشاهده می شود.
● جنگل نمی خواهیم!
اقدامات و عملكرد متولیان و حافظان محیط زیست در زمینه حفاظت از جنگل های كشور طی ادوار گذشته نشان می دهد هر چند در ظاهر شعارهای دهن پركن و جسورانه ای در راستای حفاظت از منابع طبیعی و جنگل ها داده می شود ولی در اصل منافع اقتصادی حرف اول را زده و در یك جمله ساده باید گفت ما جنگل نمی خواهیم...
یكی از عوامل موثر در تسریع بیابان ها و بیابان زایی كاهش مساحت جنگل ها و حركت روبه رشد بیابان به سوی اراضی جنگلی بر اثر تخریب های صورت گرفته این مناطق توسط عوامل انسانی و طبیعی است.
آخرین بررسی درباره مساحت و پراكندگی جنگل های كشور در سال ،۱۳۷۲ مساحت جنگل های كشور را حدود ۴۸/۱۲ میلیون هكتار برآورد كرده است كه از این میزان، ۵۱/۱۰ میلیون هكتار آن مشتمل بر جنگل های حفاظت شده (به استثنای جنگل های شمالی) بوده و ۹۷/۱ میلیون هكتار را نیز جنگل های شمالی تشكیل داده اند. ایران در بین ۵۶ كشور دارای جنگل مقام چهل و پنجم را دارد.
بر این اساس ۶/۷ درصد اراضی خشك كشور را جنگل ها تشكیل می دهد كه با توجه به جمعیت كشور در حال حاضر سهم هر ایرانی دو دهم هكتار است، در حالی كه این رقم با توجه به سرانه جهانی جنگل كه هشت دهم درصد هكتار است، حاكی از فقر و كمبود شدید كشور ما در این زمینه است.
یكی از نكات قابل توجه و برخلاف تصور عامه كه بیشترین اراضی جنگلی كشور در استان های شمالی واقع است، استان فارس با ۲/۱ میلیون هكتار جنگل در رده نخست قرار دارد و در میان استان های شمالی نیز مازندران با یك میلیون هكتار بیشترین مساحت جنگل های شمالی را به خود اختصاص داده است و همچنین هرمزگان نیز دارای ۸۰۰ هزار هكتار جنگل است.
جنگل های ارسباران كه در سال ۱۳۵۵ به عنوان یك منطقه حفاظتی و ذخیره گاه (بیوسفر) توسط سازمان یونسكو مطرح شد، حدود ۵۰ سال قبل دارای ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار هكتار جنگل بود ولی هم اكنون متاسفانه به ۱۶۴ هكتار رسیده است.
ایران با كاهش متوسط سالانه ۱۴۲ هزار هكتار از اراضی جنگلی خود و احیای سالانه ۱۰۰ هزار هكتار جنگل در زمره كشورهای با نرخ بالای جنگل زدایی قرار دارد، به طوری كه در حد فاصل سال های ۶۹ تا ۷۴ در منطقه آسیا و پاسفیك، دهمین كشور دارای درجه بالای جنگل زدایی بوده است كه به طور قطع چند برابر آن بیابان زایی داشته است.
در خاتمه باید گفت: دبیركل سازمان ملل و بلندگوهای دوستداران محیط زیست از جمله رسانه ها، در مقاطع مختلف تاكید كرده اند كه عامل انسانی مهم ترین علت نابودی و تخریب منابع طبیعی به ویژه جنگل ها و گسترش بیابان ها به شمار می روند و لذا اگر هر چه زودتر صاحبان قدرت و حافظان محیط زیست بر سر عقل نیایند و همچنان به بهانه ارتقای وضعیت اقتصادی، تیشه بر ریشه یكی از مهم ترین عوامل ادامه حیات بشر بزنند، باید نظاره گر روزی بود كه انسان ها برای زنده ماندن یك درخت نزاع خونینی را برپا می كنند، نزاعی كه به طور قطع نوشدارو بعد از مرگ سهراب خواهد بود.

منبع : روزنامه جوان