قراردادی که امضا نشد

شهر تاریخی استانبول در کنار تنگه بسفر دو روز از گرم ترین ماه سال را به میزبانی از رئیس جمهوری ایران سپری کرد؛ دیداری پرحاشیه و خبرساز که پیش از آنکه حامل پیامی برای مقامات آنکارا باشد، حاوی پیام برای مقام های ایرانی بود.نخست آنکه ترکیه به عنوان یکی از میانجی های جدید پرونده هسته یی ایران به طور جدی خواستار پذیرش بسته پیشنهادی گروه ۱«۵ از سوی تهران شد و دوم اینکه فشار امریکا روی ترکیه نیز اثر گذاشت و ایران از امضای قرارداد گازی با ترکیه بازماند.به این ترتیب هر چند قرار بود بزرگ ترین دستاورد این «ماموریت کاری» امضای قرارداد ۵/۳ میلیارد دلاری گاز طبیعی با ترکیه باشد، اما فشارهای امریکا که از پیش از آغاز سفر محمود احمدی نژاد رئیس جمهوری به استانبول جهت لغو این سفر آغاز شده بود سرانجام موثر واقع شد و بازی گازی ایران و ترکیه بدون دستاورد پایان یافت.با این وجود ایران از یک سو و ترکیه از سوی دیگر هر دو در توضیح چرایی عدم امضای این قرارداد مهم به بیان جملاتی از قبیل «قراردادهایی از این دست زمانبر هستند»، «ایران و ترکیه برای نهایی کردن قرارداد گازی به زمان بیشتری نیاز دارند» و «به زودی توافق ها را تکمیل می کنیم» روی آورده اند.در این میان آنچه که بیش از هر چیز بر فشار امریکا بر ترکیه برای لغو قرارداد گازی ۸۷/۱ میلیارد پوندی اش با ایران صحه گذاشت، تاکید عبدالله گل رئیس جمهوری ترکیه مبنی بر رد اعمال فشار واشنگتن بر آنکارا بود که البته در کنار اظهارات «حلمی گولر» وزیر انرژی ترکیه معنا پیدا می کرد. او دو روز پس از پایان سفر محمود احمدی نژاد به استانبول از سفر علی باباجان وزیر خارجه ترکیه به ایران ظرف دو هفته آینده خبر داد و البته این نکته را هم مورد تاکید قرار داد که «نمی توانم بگویم ما قرارداد گازی را امضا می کنیم، اما قطعاً مذاکرات مهمی خواهیم داشت.»ایران و ترکیه سال گذشته نیز یک توافقنامه گازی را با یکدیگر امضا کردند که به موجب آن ترکیه گاز طبیعی ایران و ترکمنستان را به اروپا منتقل می کند و سه میدان گازی را در جنوب ایران توسعه می دهد.
همچنین براساس قرارداد سال ۲۰۰۱ ترکیه و ایران، آنکارا روزانه ۲۰ میلیون متر مکعب گاز وارد می کند. با این تفاسیر عدم امضای قرارداد گازی اخیر میان دولتمردان تهران و آنکارا با این توجیه که «امضای چنین قراردادهایی زمانبر است» بر وجود لابی های پشت صحنه بیش از گذشته صحه می گذارد، حتی اگر «عبدالله گل» رئیس جمهوری ترکیه و «حلمی گولر» وزیر انرژی ترکیه از «مستقل بودن کشور ترکیه» سخن بگویند و تاکید کنند که «ترکیه هرگز به حرف کشور دیگری گوش نخواهد داد.» در تحولی دیگر در این ارتباط لغو یا تعویق امضای قرارداد گازی ایران و ترکیه درست در شرایطی روی داد که دولت اسلامگرای ترکیه به تازگی ایفاگر نقش مهمی به عنوان میانجی هسته یی میان ایران و غرب شده است و از این رو عبدالله گل رئیس جمهوری ترکیه در بدو ورود احمدی نژاد به استانبول از او خواست بسته پیشنهادی ۱«۵ را قبول کند. به نوشته روزنامه حریت چاپ ترکیه، عبدالله گل در دیدار خصوصی اش با احمدی نژاد از بسته پیشنهادی گروه ۱«۵ که طی سفر خردادماه خاویر سولانا مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نمایندگانی از این گروه به ایران تحویل داده شد به عنوان «پنجره یی رو به اقبال» یاد کرد و البته در ادامه نسبت به احتمال حمله نظامی امریکا و متحدانش به ایران هشدار داد.
به نوشته این روزنامه رئیس جمهوری ترکیه حتی به همتای ایرانی اش توصیه کرده به سخنان باراک اوباما کاندیدای حزب دموکرات انتخابات ریاست جمهوری امریکا مبنی بر گفت وگو و تعامل با ایران دل خوش نکند. با این حساب بدبینانه نیست اگر تعویق امضای قرارداد گازی میان ایران و ترکیه را نوعی هشدار یا فشار از سوی غرب در کنار فشارهای اقتصادی دیگرشان به ایران فرض کنیم، خصوصاً که ترکیه نیز از روابط دوستانه یی با اروپا از یک سو و امریکا از سوی دیگر برخوردار است. عضویت در پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) و پیوستن به اتحادیه اروپا امتیازاتی نیستند که ترکیه به آسانی از آنها چشم پوشی کند بنابراین اگرچه ترکیه روابط دوستانه و تاریخی با ایران دارد در عین حال حاضر نیست بهای گزافی نیز برای این دوستی بپردازد و از این رو بسیاری بر این نظرند که «ترکیه به امریکا قول داده بود هیچ قرارداد مهم انرژی را با ایران امضا نکند.» ظاهراً مقامات امریکایی پیش از سفر محمود احمدی نژاد به ترکیه به مقامات این کشور اعلام کرده بودند؛ «در حالی که ایران نتوانسته رضایت شورای امنیت سازمان ملل و آژانس بین المللی انرژی اتمی را در مورد فعالیت هسته یی خود کسب کند، انعقاد هرگونه قرارداد تجاری با آنها منجر به ارسال پیامی اشتباه به آنها خواهد شد تا فکر کنند راهی را که در پیش گرفته اند، صحیح است.»
مقامات کاخ سفید همچنین گفته بودند در حال حاضر زمان انجام تجارت با ایران نیست و به جای آن متحدان غرب باید فشار اقتصادی بیشتری به ایران وارد کنند. از سوی دیگر برخی تفاسیر نیز حاکی از آن است که هدف دولتمردان آنکارا از دعوت یا قبول دیدار با او در استانبول نمایش یک «ژست دموکراتیک» در منطقه مبنی بر استقلال ترکیه از خواسته های غرب بوده است، هر چند در نهایت آنکارا نتوانست این نمایش دیپلماتیک را با پایانی خوش و نتیجه مطلوب به پایان ببرد. اما گذشته از تمامی این مسائل ایران و ترکیه دارای نقاط مشترک امنیتی هستند که ترکیه را در کنار روابط دوستانه با غرب به روابط استراتژیک با تهران نیز سوق می دهد. یکی از دلایل لزوم این روابط استراتژیک، مبارزه با گروه پژاک و پ ک ک است که دو کشور را چندی پیش پای میز مذاکرات امنیتی علیه این گروه کشاند. پس از آن ایران و ترکیه که تا پیش از این هرگونه عملیات هماهنگ شده با یکدیگر را برای حمله به کردستان عراق تکذیب می کردند، به یکباره هماهنگی در این خصوص را به طور صریح تایید کردند. البته ترکیه از جهت دیگر نیز به ایران نیازمند است. تصمیم این کشور برای ساخت نخستین نیروگاه اتمی اش می تواند یکی از دلایل حمایت ضمنی آنکارا از ایران در خصوص برنامه صلح آمیز هسته یی اش باشد و از این حیث ترکیه تاکنون به طور آشکار به صف متحدان واشنگتن در قبال ایران نپیوسته است.
● یک داستان دیگر
اما محمود احمدی نژاد رئیس جمهوری درست در روزهایی سفر به ترکیه را برگزید که بنا بر یک سنت دیرینه فصل دیدارهای توریستی از این کشور بود. در این بین انتخاب استانبول به عنوان مرکز دیدار با مقامات ترکیه نیز پیش از آغاز سفرش به استانبول داستان دیگری را در آستانه سفرهای خارجی اش برای او رقم زد تا این سفر نیز همانند سفرهای قبلی اش بدون حاشیه صورت نگیرد. بنابراین اگر فشارهای امریکا و اسرائیل به ترکیه برای لغو دیدار احمدی نژاد از این کشور کارگر نیفتاد، در عوض انتخاب استانبول که روزگاری «قسطنطنیه» نام داشت به عنوان محل اقامت دو روزه او پیش از آغاز سفرش خبرساز شد. به موجب برخی گزارش ها دلیل انتخاب استانبول برای دیدار رئیس جمهوری ایران با مقامات آنکارا، عدم تمایل احمدی نژاد برای حضور بر مزار آتاتورک در آنکارا بوده است. این در حالی است که گزارش های دیگر از اصرار شدید ایران برای سفر احمدی نژاد به ترکیه حکایت می کند و اینکه به همین دلیل از رئیس جمهوری ایران برای انجام یک «دیدار ماموریتی» به ترکیه دعوت به عمل آمده است و نه یک دیدار در چارچوب مقررات رسمی دیپلماتیک ترکیه؛ چرا که به موجب آداب دیپلماتیک ترکیه، رئیس جمهوری ایران نیز اگر برای دیداری رسمی راهی ترکیه می شد باید از آنکارا پایتخت ترکیه دیدار و تاج گلی را نثار آرامگاه کمال آتاتورک بنیانگذار حکومت سکولار ترکیه می کرد. همچنین برخی اخبار نیز حاکی از آن است که مقامات ترکیه هر ساله در روزهای میانی مرداد ماه و اوایل شهریور سفرهایی از این دست را برای مقامات کشورهای مختلف با هدف معرفی جاذبه های توریستی کشورشان تدارک می بینند که سفر رئیس جمهوری ایران نیز به استانبول در این چارچوب محسوب می شود. به هر حال اگر اولین دیدار محمود احمدی نژاد از ترکیه پیش از انجام با حاشیه ها و اخباری از این دست همراه بود، حضور او در استانبول نیز حواشی دیگری را به وجود آورد؛ «تهدید امنیتی» او یکی از این حاشیه ها بود. به گزارش رسانه های ترکیه به دلیل تهدید امنیتی رئیس جمهوری ایران که البته از سوی عبدالله گل رئیس جمهوری ترکیه نیز مورد تایید قرار گرفت، مسیر ۲۵ کیلومتری بین فرودگاه استانبول تا محل اقامت وی برای چند ساعت به طور کامل بسته شد. عبدالله گل رئیس جمهوری ترکیه نیز دو روز پس از پایان این سفر در سخنانی که از تلویزیون پخش می شد، تاکید کرد پلیس این کشور اطلاعاتی حاکی از وجود تهدیدی علیه رئیس جمهوری ایران در جریان سفرش به استانبول در دست داشته است و با این توضیحات ترکیه نیز به لیست کشورهایی که احمدی نژاد طی سفرش به آنها با تهدیدات امنیتی رو به رو بوده، پیوست.
محمود احمدی نژاد طی سفر دو روزه اش به استانبول در مسجد سلطان احمد محل برگزاری نماز جمعه این شهر نیز حضور یافت و تلاش کرد با حضور در میان مردم استانبول نیز چهره یی مردمی از خود نظیر سفرهای استانی اش به نمایش بگذارد. پایان سفر محمود احمدی نژاد به ترکیه با امضای چند سند همکاری میان مقام های عالی دو کشور همراه بود. به هر حال اگرچه نخستین سفر محمود احمدی نژاد به ترکیه دستاورد اقتصادی برای او به همراه نداشت، اما دو کشور اعلام کرده اند سال ۲۰۰۹ سال ایران و ترکیه است چرا که سال آینده میلادی برای تهران و آنکارا پنجاهمین سالگرد امضای تفاهمنامه فرهنگی است و از این رو اگر ایران و ترکیه موفق به امضای یکی از مهم ترین قراردادهای گازی نشده اند، اما می توانند حداقل جشنی به مناسبت امضای تفاهمنامه یی فرهنگی میان خود برپا کنند.

نیلوفر منصوریان

منبع : روزنامه اعتماد