شورش هرات بر ضد عرب، و به این مناسبت نگاهی کوتاه به تاریخچه این شهر (در این روز ۱۴ سپتامبر)

۱۴سپتامبر سال ۶۶۱ میلادی، مردم هرات كه خبر بازگشت پیروز پسر یزدگرد سوم آخرین شاه ایران از سلسله ساسانی را از چین به تخارستان (شمالشرقی افغانستان امروز) شنیده بودند بر ضد حكمران عرب خود سر به شورش برداشتند.
«پیروز» كه در طول سلطنت پدر، حكمران مناطقی چند در ایران خاوری بود؛ پس از قتل پدر به چین رفته بود تا از امپراتور آنجا برای بیرون راندن اعراب كمك گیرد. هرات واقع در دره «هری رود» در زمان داریوش بزرگ به صورت شهر درآمد و از عمر آن دو هزار و پانصد و بیست سال می گذرد. هرات همزمان با اصفهان گسترش یافت كه اصفهان در ۲۵ قرن پیش «اسپاندانا» نامیده می شد كه بعدا سپاهان خوانده شد. مردم هرات در سال ۳۳۰ پیش از میلاد در برابر سلطه اسكندر مقاومت شدید از خود نشان دادند و اسكندر پس از تصرف شهر، در آنجا دژی برای نظامیان خود ساخت كه بقایای آن هنوز باقی است. هدف از ساختن این دژ، حفظ نظامیان از شورش احتمالی مردم شهر بود. هرات كه چند بار هم پایتخت ایران و ولیعهد نشین آن شده بود در میان دسته نخست شهرهای ایران بود كه اشكانیان آن را از سلطه اسكندریان آزاد كردند، كاری كه یعقوب لیث صفار در سال ۸۷۶ میلادی انجام داد و آن را از اعراب پس گرفت.
هرات كه به مهد فرهنگ و تمدن ایرانی و ادبیات فارسی شهرت یافته است در زمان هخامنشیان «آرتاكوآنا Artacoana» تلفظ می شد كه بعدا این تلفظ به «هرویو Haroyu» تغییر یافت و مركز ساتراپی آریا شد. هرات توسط چنگیز خان مغول و امیر تیمور گوركان (دو بار) كاملا ویران شد كه جانشینان تیمور و به ویژه شاهرخ میرزا (میرزا = امیر زاده) خرابی های وارده را ترمیم كردند. هرات به مدت دو هزار سال مركز اصلی مبادله كالا میان ایران، چین و هند بود.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز