ناتوانی طبیعت از جبران اسراف بشر

بیش از یکصد سال است که حوضه آرتزین بزرگ در استرالیا، آب مورد نیاز برای آشامیدن، کشاورزی و صنعت را برای قسمت اعظم شرق استرالیا تامین کرده است. حجم آب استخراج شده تاکنون از این حوضه بیش از صد برابر آب موجود در تالاب سیدنی است. اکنون باید به این سوال پاسخ داد که تا چه اندازه آب موجود در این حوضه قابل ترمیم است؟ آیا بارندگی قادر است میزان برداشت آب از این حوضه را جبران کند یا اینکه استرالیایی ها در حال از دست دادن یکی از بزرگ ترین منابع طبیعی خود هستند؟
حوضه آرتزین بزرگ استرالیا قریب به ۲۰ درصد از وسعت این کشور را می پوشاند. این حوضه از تشکیلات متخلخل زمین شناسی تشکیل شده و در ایالت های کوئینزلند، ایالت شرق استرالیا و ایالت شمال استرالیا قرار گرفته است. اگر در هر نقطه از این منطقه وسیع چاهی زده شود آب با فشار طبیعی بدون آنکه به پمپ نیاز داشته باشد، بیرون می زند.
آب ذخیره شده در این شبکه عظیم زیرزمینی بسیار زیاد است. تخمین زده می شود ۶۴ هزار و ۹۰۰ میلیون مگالیتر آب در این حوضه وجود دارد. این مقدار آب حدود ۸۲۰ بار بزرگ تر از حجم آب موجود در منابع آب شیرین استرالیا است.
از گذشته دور جدل پایان ناپذیری در مورد منشاء اندازه و همچنین نحوه استفاده از این آب در مجامع علمی استرالیا در جریان بوده است. پرسش های اساسی که در این گفت وگوها همواره مد نظر بوده، نحوه تجمع آب و همچنین نقش بارش های آسمانی در جبران منابع برداشت شده توسط انسان است. یکی از دانشمندانی که در مورد نحوه استفاده از این منابع نگرانی جدی از خود نشان داده، پروفسور «اندرزبی» است. این دانشمند معتقد است تشریح سنتی صورت گرفته از نحوه تجمع آب در این حوضه نادرست است. پروفسور «اندرزبی» که یک مهندس و قائم مقام سابق دانشگاه موناش بزرگ ترین دانشگاه استرالیا است، می گوید؛ «منابع آب نهفته در حوضه آرتزین بزرگ استرالیا، منابع محدودی است و شیوه استفاده جاری از این منابع، خطرهای جدی برای آن ایجاد کرده است.»
همواره چنین گفته شده که منابع آب موجود در حوضه آرتزین استرالیا یک سیستم باز است که بخشی از آن توسط بارش های آسمانی (به ویژه بارش هایی که در ارتفاعات شرقی و حاشیه یی این حوضه می بارد) تقویت می شود. این نظریه بر این پایه استوار است که لایه های متخلخل این حوضه در بخش های جنوبی به سطح زمین رسیده و قادر است بخش هایی از آب های سطحی یا بارش های آسمانی را بلافاصله در خود جای دهد. اگر این نظریه درست باشد، سیاست استفاده از این آب ها بر این واقعیت تاکید داشته است که اگرچه انسان این آب را برای مصارف مختلف به سطح زمین می کشاند، ولیکن طبیعت نیز به سهم خود از راه نفوذ آب های سطحی به درون این حوضه، جبران مافات می کند.
اما پروفسور «اندرزبی» معتقد است این دیدگاه اساساً نادرست است. «این ایده که آب بارانی که در یک نقطه استرالیا به زمین نفوذ می کند، می تواند در ۱۵۰۰ کیلومتر دورتر از زمین سربرآورد، عجیب است.» توضیحی که این دانشمند می دهد این است که آب های استخراج شده از این حوضه متعلق به لایه های سطحی است نه طبقات عمیق و تحتانی زیرزمین. این واقعیت که چاه های آرتزین، ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ متر عمق دارند، نشان می دهد آب های حاصله آب های فسیل کهن بوده و از تشکیلات سطحی زمین به دست نمی آیند.
براساس این نظریه آب های به دست آمده از این چاه ها، آب باران نیست بلکه آب های کهنی است که در اعماق زیاد در حفره های پوسته زمین محبوس شده اند. بنابراین چنانچه برداشت بی رویه از این آب ها ادامه یابد، آب باران نمی تواند آن را جبران کند. این واقعیت که فشار این چاه ها مرتب در حال کاهش است موید نظریه پروفسور «اندرزبی» است.
اگر نظریه این دانشمند درست باشد، باید پذیرفت سیاست جاری استفاده از این چاه ها ناپایدار بوده و در نهایت باعث فاجعه برای کشاورزان و ساکنان بخش های وسیعی از این کشور می شود.
سازمان مسوول استفاده از آب های زیرزمینی در استرالیا با نظریه های پروفسور «اندرزبی» مخالف است. «جان هیلیر» هیدروژئولوژیست مسوول این سازمان می گوید شواهد زمین شناختی و هیدرولوژی موید این واقعیت ساده است که حوضه آرتزین استرالیا مانند بقیه حوضه های جهان است، با این تفاوت که این حوضه بسیار بزرگ است. بارش های آسمانی که در ارتفاعات کوئینزلند و نیوساوت ویلز دریافت می شود، به تشکیلات نفوذپذیر وارد می شود. علاوه بر این اطلاعات فراوان دیگری در زمینه رادیوایزوتوپ های موجود در آب وجود دارد که موید این واقعیت است که حوضه آرتزین استرالیا یک حوضه باز است. شواهد به دست آمده از تراکم کربن ۱۴ و کلر ۳۶ نشان می دهد که به وضوح آب هایی با سن های متفاوت در اعماق این حوضه وجود دارد. آب های موجود در مرکز این حوضه مسن و آب های حاشیه آن جوان تر هستند. تراکم ایزوتوپ های اکسیژن و دوتریم نیز موید یک شیب سنی برای آب زیرزمینی موجود است.این شواهد نشان می دهد آب های موجود، آب هایی هستند که سن آنها با صخره های دربردارنده آنها برابر است و علاوه برآن حاوی آبی است که به وسیله آب باران نیز تغذیه می شود.
شیب سنی در آب موجود در این حوضه موید این واقعیت است که آب های دریافتی به آرامی در زیر زمین در حرکت هستند. ولی سرعت این حرکت بسیار کم و احتمالاً بیشتر از چند متر در طول سال نیست. سرعت آرام آب، یکی از دلایلی است که موجب می شود هر کجا میزان برداشت آب زیرزمینی افزایش می یابد، پس از آن فشار آب کاهش خواهد یافت.
اگر آب این حوضه توسط بارش های آسمانی تامین می شود، آیا بدان معنا است که استفاده از آن پایانی نخواهد داشت؟ پاسخ منفی است. نگرانی دانشمندان از کاهش فشار چاه های آرتزین جدی است و مقامات درصددند از سیاست های مسرفانه کشاورزان جلوگیری کنند. هم اکنون برنامه هایی برای کاهش پرت آب در سیستم های انتقال آب در حال اجرا است.

www.abc.net.au/science
ترجمه؛ سپیده قهرمانی

منبع : روزنامه اعتماد