اهداف، نگرانیها و دستاوردهای مذاکرات بغداد

دور دوم مذاكرات ایران- امریكا پیرامون امنیت عراق، دوم مردادماه ۸۶ (۲۴ ژولای ۲۰۰۷) در كاخ خضراء نخست وزیری بغداد برگزار گردید. مذاكراتی كه نسبت به دور پیشین آن، در هفتم خرداد ماه، طولانی تر و در عین حال پرتنش تر بود.
تشكیل كمیته ۳ جانبه امنیتی، دستاورد اعلام شده این دور از مذاكرات بوده است. با این حال، مروری بر اهداف، نگرانیها و دستاوردهای شكل گیری این مذاكرات، در یافتن دورنمای این گفتگوها راهگشا خواهد بود.
نگارنده پیشتر و در آستانه دور اول مذاكرات، در نوشته ای، حسن و قبح فعلی مذاكره، مذاكره كنندگان، اهداف مورد انتظار و پاشنه آشیل های احتمالی را مورد بررسی قرار داده بود. با این حال، اكنون با تجربه ۲ دور مذاكره و احصاء حواشی آن، قضاوت درباره ۳ محور یاد شده و پیش بینی درخصوص آینده، به واقعیت نزدیكتر خواهد بود.
الف) اهداف:
جمهوری اسلامی ایران از بدو تقاضای مقامات دولتی و شخصیت های سیاسی عراق و پس از دریافت درخواست رسمی ایالات متحده برای گفتگو، همواره تأكید كرده این مذاكرات در چارچوب "امنیت عراق" خواهد بود. رهبر انقلاب نیز ۲۶ اردیبهشت ماه سال جاری در جمع طلاب و فضلای مشهد مقدس، با رد گفتگو با امریكا پیرامون مسائل فیمابین، مذاكرات پیش رو را منحصر به "امنیت عراق" دانستند.
از سوی دیگر ایلات متحده نیز كه پس از تسخیر لانه جاسوسی در ۱۳ آبان ۵۸، اقدام به قطع رابطه سیاسی با ایران كرد، همواره در ظاهر بر اجتناب از مذاكره با جمهوری اسلامی تأكید داشته و در مورد مذاكرات اخیر نیز چنین تأكیدی را با "مذاكره تنها پیرامون امنیت عراق" تبصره زده است.
هدف غایی و اعلام شده از این گفتگوها، تأمین امنیت عراق و كاستن از آلام دراز مدت ملت رنجدیده عراق است.
هزینه- فایده های ورود ایران به این میدان در نوشته قبلی، به تفصیل مورد بحث قرار گرفت و نیازی به تكرار نیست.
ب) نگرانی ها:
عمده نگرانی های ابراز شده از سوی دلسوزان انقلاب، معطوف به تبعات این مذاكرات بوده است:
۱) سوء استفاده كاخ سفید از مذاكرات با اخلال در روند كفتگوها به منظور نمایاندن چهره ای حامی تروریست از ایران
۲) القاء یأس و ناامیدی در جنبش های آزادیبخش در پی برقراری تماس میان ایران– امریكا
۳) گشوده شدن بابی برای دولتهای آینده در مذاكره و برقراری روابط با امریكا كه ممكن است بنا به هر دلیل و مقتضایی، نسبت به دولت نهم، التزام و شیفتگی كمتری نسبت به مبانی انقلاب اسلامی داشته باشند.
مسئولان دولتهای سابق، صراحتاً به برگزاری مذاكراتی مخفیانه با نمایندگان ایالات متحده در افغانستان، عراق و سازمان ملل اذعان كرده اند؛ اظهارات سال گذشته هاشمی رفسنجانی در آستانه مذاكراتی كه بنا بود به دعوت عبدالعزیز حكیم، میان ایران و امریكا شكل بگیرد (اما به دلیل اظهارات زلمای خلیل زاد سفیر وقت امریكا و كاندولیزا رایس وزیر امور خارجه امریكا، چنین گفتگوهایی سر نگرفت)، در كنار سخنان اخیر حسن روحانی در كنفرانس مطبوعاتی پنج شنبه ۴/۵/۸۶، از صراحت كافی در این زمینه برخوردار است اما همانگونه كه در نوشته قبل نیز به آن اشاره شده بود، مورد سوم از موارد بالا، یك نگرانی بالقوه، عمده و غیرقابل چشمپوشی است.
اظهارات پرخاشجویانه سفرای ایران و امریكا پس از برگزاری ۲ دور مذاكره (به ویژه دور دوم) نیز، همراه با حضور نمایندگان دولت عراق در مذاكرات، حداقل فایده ای كه داشته در جهت خنثی كردن اثر القاء زدوبند میان ایران و امریكا و ایجاد بازخورد منفی در بین جنبش های آزادیبخش بوده است.
بنابراین نگرانی بالفعلی كه در صورت ادامه مذاكرات، باید مورد توجه جدی قرار گیرد، تكرار اتهاماتی است كه ۲ طرف (به ویژه طرف امریكایی) در آستانه مذاكرات و پس از پایان آن، نثار یكیدیگر می كنند.
مدیریت رسانه ای جوانب گفتگوها اگر اهمیتی بیش از محتوای مذاكرات نداشته باشد، یقیناً كم اهمیت تر از آن نیز نیست. در دور اول مذاكرات، رایان كروكر، سفیر امریكا در عراق، بلافاصله پس از برخاستن از پشت میز مذاكره، به جمع خبرنگاران آمد و عطش خبری موجود را با چاشنی ایراد اتهام به ایران و تأكید بر اینكه، این موارد را در گفتگو با طرف ایرانی نیز متذكر شده، پاسخ داد. در مقابل، تنها ابتكار "ابتر" از سوی تیم ایرانی، انتشار متن بخشی از سخنان كاظمی قمی، سفیر ایران در عراق بود. با این حال، این دیپلمات ایرانی پس از مصاحبه كروكر از ۲ عنصر "زمان" و "واكنش فعال" غفلت كرد. سفیر ایران حدود ۳ ساعت پس از پایان مذاكره، تعدادی از خبرنگاران را به سفارت ایران در بغداد فراخواند و در حالیكه اظهارات نسبتاً تند كروكر به تیتر خبرگزاریهای بزرگ دنیا تبدیل شده بود، واكنش دیرهنگام و در عین حال به مراتب ملایمتری بروز داد.
در دور دوم مذاكرات، خبرنگاران اجازه ورود به محل مذاكرات را نیافتند بنابراین سفیر امریكا، این بار پس از خروج از سالن مذاكره، به گفتگوی تلفنی با خبرنگاران مستقر در واشنگتن پرداخت و اتهامات تندی رامتوجه ایران ساخت. سفیر ایران اما بار دیگر با غفلت از عنصر "واكنش فعال" تنها به گفتگو با "بی بی سی" قناعت كرد. (بر خلاف دور اول مذاكرات، قمی این بار حتی با شبكه های داخلی نیز گفتگویی نكرد!)
علاقه كمتر رسانه های غربی به پوشش دیدگاههای طرف ایرانی، قابل انكار نیست اما بهره گیری از تاكتیك ها و ظرافت هایی كه رسانه ها را درگیر و ناچار به ورود به حوزه خبری منظور نظر می سازد، نیز چندان دشوار نبوده و از قضا بخشی از دیپلماسی تحت عنوان "دیپلماسی رسانه" است. به عنوان نمونه، خبرگزاری آسوشیتدپرس پیش از آنكه مصاحبه با رایان كروكر را بر روی خروجی قرار دهد، به نقل از یك مقام عراقی (بدون ذكر نام) از مشاجره لفظی میان كاظمی قمی و كروكر خبر داد ولی در مقام بیان جزئیات این مشاجره، ماهرانه كفه ترازو را به بازتاب اتهامات طرف امریكایی درباره حمایت ایران از گروههای تروریستی در عراق، لبنان و فلسطین، جابجا و چنین القا كرد كه طرف ایرانی در قبال چنین اتهاماتی واكنش فعال و پاسخ درخوری نداشته است. این خبر و فضاسازی رسانه ای با فاصله زمانی اندكی با اظهارات كروكر تكمیل شد.
با این حال علیرغم وجود شواهد فراوان و افشا شده در روزنامه های امریكایی نظیر نیویورك تایمز درباره تجهیز شورشیان سنی مذهب مخالف دولت عراق علیه شیعیان و دولت مالكی از سوی امریكا و حمایت از گروههای برانداز، هیچ گونه پاتكی از این ناحیه توسط تیم مذاكره كننده ایرانی، تدارك دیده نشد.
عدم افشای محتوای مذاكرات، قضاوت درباره توانمندی تیم مذاكره كننده را دشوار ساخته و چنانچه مشی این تیم در مذاكرات نیز به همین نسق، انفعالی باشد، باید این مورد را نیز به عنوان یك نگرانی جدی به ۳ مورد پیش گفته افزود.
ج) دستاوردها:
تحلیل دستاوردهای یك پروژه باید ناظر به اهداف پیش بینی شده برای آن باشد. از آنجا كه هدف نهایی، حول "تأمین امنیت عراق" تعریف شده است، بهترین داور و حكم در ارائه برآوردی از نتایج، مسئولان دولت عراق اند كه از ادامه این مذاكرات استقبال كرده اند. جلال طالبانی رئیس جمهوری و جواد نوری المالكی نخست وزیر عراق، از اهتمام جمهوری اسلامی برای حل مشكلات عراق تقدیر كرده اند. هوشیار زیباری، وزیر امور خارجه دولت عراق، پیشاپیش از دور سوم مذاكرات سخن گفته است. از دیگر نكات قابل توجه، موضع گیری علی الدباغ سخنگوی سنی مذهب دولت مالكی است. الدباغ كه در مقابل موفق الربیعی (مشاور امنیت ملی) به اتخاذ مواضع بعضاً ضد ایرانی، و متهم كردن جمهوری اسلامی در مسائل داخلی عراق، شهرت دارد، در گفتگو با العالم تأكید كرد: «به اعتقاد من نشست دوم موفقیت مورد قبولی کسب کرد. این نشست به تشکیل یک کمیته سه جانبه امنیتی متشکل از نمایندگان ایران، عراق و امریکا منجر شد که این امر به نوبه خود یک دستاورد بزرگ در راستای منافع ملت عراق و ملت های منطقه به شمار می رود. تفاهم میان طرف های امریکایی و ایرانی و طرف عراقی برای حل مشکلات باقی مانده که مانع از تحقق برقراری امنیت در عراق می شود، بسیار با اهمیت است. سخنگوی دولت عراق یادآور شد که ۲۸ سال روابط تیره میان تهران و واشنگتن، در گذشته مانع از برگزاری این گونه گفت وگوها شد اما تمایل فراوان ایران به حفظ منافع ملت عراق انگیزه تهران برای تفاهم با امریکایی ها درباره حمایت از ثبات این کشور و تقویت جایگاه دولت منتخب عراق بود.»
و سرآخر اینكه دولت عراق اگرچه دل خوشی از دخالتهای امریكاییها در این كشور ندارد اما از آنجا كه روند واگذاری برخی نقاط حساس به دولت قانونی عراق تكمیل نشده و كنترل مراكز امنیتی و برخی نهادهای اقتصادی همانند بانك مركزی هنوز در اختیار اشغالگران است، نوعی واهمه از "عراق پس از اشغالگران" در میان برخی دولتمردان این كشور وجود دارد.
عراق امروز به كودكی می ماند كه در ۴ سالگی هنوز قادر به "تحرك بدون وابستگی" نیست و این، محصول خیانتی است كه امریكا با بلوكه كردن قدرت و اجتناب از واگذاری امور به ویژه در حوزه های امنیتی، در حق مردم عراق روا داشته است.
استخراج فرآیندی كه به انتقال كامل قدرت، عبور از این گذار فلج كننده، توانمندسازی و تقویت دولت عراق و نهایتاً زمینه سازی برای خروج اشغالگران از این كشور منجر شود، می تواند از دستاوردهای مفید مذاكرات بغداد باشد.

احسان صالحی

منبع : رجا نیوز