مرگ انسان در پی فقر زمین

● تاثیر منفی تخریب اکوسیستم خاک بر حیات
هر چند با رشد چشمگیر جمعیت در سراسر جهان، نیاز به تولید بیشتر مواد غذایی ضرورتی انکارناپذیر است، اما گرسنگی و بیماری خاک، مانع از آن است که گرسنگی و نیاز انسان به مواد غذایی با افزایش سطح تولیدات کشاورزی - غذایی برطرف شود.
نتایج بررسی پژوهشگران که هفته گذشته در نشست ایسلند ۲۰۰۷ (۳۱ آگوست تا ۴ سپتامبر ۲۰۰۷) در شهر سلفوس ارائه شد، نشان می دهد زمین های زراعی بسیاری از کشورهای جهان به دلایل مختلف و مهمتر از همه آلودگی های زیست محیطی و تغییرات جوی نامطلوب، توان تولید را از دست داده اند. این امر، دلیل اصلی بحران غذایی در یک سوم از جمعیت جهان است. گزارش ها نشان می دهد تغییرات جوی نامطلوب و فرسایش خاک، تغییرات بیولوژیکی نامطلوب، بی توجهی به اصول امنیت غذایی و حفظ سلامت آب و خاک، سوءاستفاده های اقتصادی و تخریب زمین های زراعی و اجرای طرح های مختلف عمرانی بدون هماهنگی با مراجع مسوول و بسیاری نکات دیگر، همگی از عوامل آسیب رسان به خاک محسوب می شوند. گستردگی بیش از حد زمین های غیرحاصلخیز (لم یزرع)، افزایش سطح بیابان ها و خشک شدن سریع خاک پس از بارش، همگی نشان از آسیب دیدگی شدید خاک در مناطق مختلف جهان، به ویژه کشورهایی که با بحران های زیست محیطی روبه رو هستند، دارد.
دکتر «اولاف رنگنار گریسون» مدیر همایش ایسلند ۲۰۰۷ (ENS۲۰۰۷) درباره تخریب خاک و ضعف منابع معدنی و آلی آن می گوید؛ «فقر خاک در بسیاری از کشورهای جهان به حدی است که حتی رویش انواع سبزی های خوراکی مورد نیاز روزانه خانواده ها نیز امکان پذیر نیست. این وضع نشان می دهد خاک بسیاری از نقاط جهان با فقر شدید منابع معدنی و آلی روبه رو است. شکی نیست که این فقر بر وضعیت تغذیه انسان نیز تاثیرگذار است.» وی در ادامه می افزاید؛ «در کنار آلودگی خاک، آلودگی آب ها هم به عنوان شاخصی برای تخریب خاک های زراعی و حتی غیرزراعی مطرح است. در نتیجه محصولات کشاورزی به دست آمده از این خاک ها آلوده بوده و هیچ ارزش غذایی ندارند. شاید بتوان گفت عدم مدیریت یا مدیریت ناکارآمد مسوولان، مزید بر علت شده و هر روز به بحران منابع طبیعی به ویژه خاک افزوده می شود.»
دکتر «اندرو آرنالدز»، مشاور ارشد مرکز تحقیقات خاک و منابع طبیعی ایسلند معتقد است؛ «درباره نابسامانی بسیاری از زمین های زراعی، اطلاع دقیقی در دست نیست، اما همین گزارش ها و آمارهای نه چندان دقیق نشان می دهد بحران خاک جدی است. این شرایط به ویژه در کشورهایی که بخش عمده یی از اقتصاد آنها از طریق کشاورزی تامین می شود، به مراتب خطرناک تر است.»
کشورهایی مانند ایسلند، استرالیا، امریکا، بسیاری از کشورهای آسیای شرقی، هلند و... هر سال بخش عمده یی از محصولات کشاورزی شان را به دلیل آلودگی خاک یا آب از دست می دهند.
دکتر «آرنالدز» در ادامه می گوید؛ «اگر کشورهایی که اقتصاد آنها وابسته به کشاورزی است بتوانند به شیوه های مختلف مانع از تخریب زمین های زراعی شان شوند، باز هم کیفیت تولیدات آنها پایین است، هر چند تولیدات آنها به ظاهر کاملاً سالم و مناسب به نظر برسد، چرا که خاک آنها بیمار و فقیر است.»
آمارها نشان می دهد در فاصله زمانی سال ۱۹۸۰تا ۲۰۰۰ میلادی، میزان آلودگی ها از ۴/۴ به ۱/۶ میلیارد واحد افزایش یافت و این مساله باعث افزایش آلودگی محصولات غذایی تا ۵۰ درصد شد. بر همین اساس پیش بینی می شود تا سال ۲۰۵۰ میلادی به میزان آلودگی های کنونی، سه میلیارد واحد نیز افزوده شود. به این ترتیب باید منتظر تخریب بیش از ۵۰ درصد از تولیدات کشاورزی به ویژه محصولات غذایی طی سال های آتی باشیم. دکتر «آرنالدز» براساس آخرین پژوهش های خود می گوید؛ «بسیاری از کشورهای جهان، به ویژه کشورهای نیازمند به انرژی، بخش عمده یی از تولیدات زراعی شان را به کاشت گیاهان مورد استفاده برای تولید «سوخت های زیستی» اختصاص داده اند.»
وی درباره این اقدام توضیح داده و می گوید؛ «هر چند استفاده از سوخت های زیستی باعث کاهش آلودگی های زیست محیطی به ویژه آلودگی هوا، یکی از عوامل مهم تاثیرگذار بر خاک می شود، اما تمرکز بر چنین تولیداتی، مانع از تولید مایحتاج غذایی انسان می شود. بهانه تولیدکنندگان گیاهان مورد استفاده در تولید سوخت های زیستی نیز آلودگی خاک و آب و دردسر تولید محصولات غذایی در مقایسه با این تولیدات است.»
نمایندگان کشورهای مختلف حاضر در این نشست اعلام کردند انتخاب سال آتی میلادی (۲۰۰۸) به عنوان «سال جهانی حفاظت از خاک و زمین های زراعی»، راهکار خوبی برای توجه بیشتر به حفظ اکوسیستم خاک است. به عقیده آنها حفظ امنیت اکوسیستم خاک، نه تنها باعث بهبود کیفیت تولیدات گیاهی به ویژه گیاهان خوراکی می شود بلکه سلامت انسان را نیز در پی دارد. به عبارتی یکی از دلایل فقر غذایی و سوءتغذیه بسیاری از مردم جهان ناشی از مصرف محصولات غذایی بی ارزش یا کم ارزش به دست آمده از این زمین های زراعی آلوده و فقیر از جهت منابع آلی و معدنی است.
دکتر «آرنالدز» درباره وضعیت اکوسیستم خاک در کشورهای مختلف جهان می گوید؛ «بررسی های ما درباره سلامت خاک، زمین های زراعی و تولیدات گیاهی نشان می دهد بسیاری از کشورهای جهان در بحران یا مرز بحران قرار دارند. آمارها نشان می دهد هر سال در برخی از کشورهای جهان مانند کشورهای آفریقایی، سطح زیر کشت محصولات این مناطق به وسعت هکتارها، به دلیل آلودگی آب، خاک یا هر دو مورد استفاده قرار نمی گیرد. این در حالی است که بسیاری از کشورها در فقر غذایی مطلق به سر می برند.» دکتر «ظفر عادل» یکی از پژوهشگران مرکز مطالعات سازمان ملل از گیاهان، اعم از درخت ها، درختچه ها و بوته ها به عنوان «اسفنج های زمین» یاد کرده و معتقد است؛ «آلودگی خاک، از بین رفتن اسفنج های زمین را به دنبال دارد. گیاهان از هر نوع و گونه یی باعث حفظ رطوبت خاک، تصفیه آب و هوای اطراف شان می شوند. کاهش پوشش گیاهی مناطق مختلف زمین، از هم اکنون زنگ خطر آسیب به اکوسیستم خاک و اکوسیستم گیاهی را به صدا درآورده است.»
به عقیده دکتر «عادل» وضعیت کنونی اکوسیستم خاک و پوشش گیاهی نشان می دهد که برنامه ریزی ها و سیاستگذاری های بسیاری از کشورهای جهان باید به سمت حفاظت از این منابع سوق داده شود. در غیر این صورت نه تنها بحران فقر غذایی و آب نوشیدنی سالم در بسیاری از نقاط جهان ادامه خواهد داشت بلکه به سایر مناطق نیز سرایت خواهد کرد.
تامین امنیت غذایی و کاهش فقر غذایی به ویژه در مناطق گرم و خشک تنها راه حفظ حیات مردم آن و جلوگیری از مهاجرت آنها برای دسترسی به آب و غذایی سالم و کافی است.
براساس گزارش های بخش «ارزیابی اکوسیستم هزاره سازمان ملل»، افت کیفیت زمین های زراعی، تبدیل بخش اعظمی از زمین های زراعی به زمین های غیرقابل کشت، تهدید امنیت غذایی مردم بسیاری از کشورها، بی ثباتی اجتماعی و اقتصادی ملت و دولت ها، تهدید صنعت غذا و کشاورزی بسیاری از کشورهای جهان، افزوده شدن به شمار فقرا و فقر غذایی به ویژه در میان کودکان از شاخص ترین آسیب ها و چالش های حال حاضر و پیش روی بسیاری از کشورهای جهان است.
به عقیده پژوهشگران افت کیفیت خاک، اعم از خاک زمین های زراعی و غیر زراعی، مستقیماً به تغییرات جوی وابسته است. تغییرات آب و هوایی با کاستن از ظرفیت جذب کربن خاک، باعث فرسایش خاک می شوند. به این ترتیب با از بین رفتن یا کاهش کیفیت خاک محصولات کشاورزی نیز با کیفیت پایین تولید و به بازار مصرف عرضه می شود.
از سوی دیگر تغییرات جوی باعث افت شدید کیفیت خاک از طریق کاهش توان رسوب و ته نشینی عناصر ضروری در خاک می شود. با کاهش میزان رسوب و ته نشینی خاک، جذب آب در خاک کاهش یافته و آب ناشی از بارش یا آبیاری، به جای جذب به سرعت تبخیر می شود. افزوده شدن عوامل مخربی چون سیل، گردباد و توفان، آتس سوزی های گسترده، خشکسالی و افزایش دمای زمین همگی باعث تخریب بافت خاک و فقر آن می شوند. از بین رفتن اکوسیستم خاک و به دنبال آن اکوسیستم گیاهی یا تغییر در ساختار تغذیه یی خاک و رطوبت آن باعث از بین رفتن تنوع زیستی، به ویژه درباره موجودات ذره بینی خاک می شود. تخریب بافت خاک به منابع سوخت های فسیلی نیز آسیب می رساند. براساس آمار از هم اکنون (۲۰۰۷) تا سال ۲۰۵۰، زمین می تواند بین ۱۰ تا ۲۰ درصد از منابع سوخت فسیلی را جایگزین کند. اما با آسیب به بافت خاک، این ذخیره سازی و جایگزینی صورت نخواهد گرفت یا کمتر از آنچه باید جایگزینی صورت می گیرد.
به این ترتیب آسیب به اکوسیستم خاک، آسیب های گسترده یی را به جا می گذارد؛ از مرگ جانداران ذره بینی خاک تا مرگ انسان ها به دلیل فقر غذایی.
در پایان نشست ایسلند ۲۰۰۷، تنها راه حفظ حیات زمین یا دقیق بگوییم اکوسیستم خاک، برنامه ریزی دقیق نهادهای مسوول برای رفع عوامل آسیب رسان به محیط زیست، اعم از عوامل طبیعی و مصنوعی اعلام شد. کنترل تولید گازهای گلخانه یی، حفظ سلامت منابع آبی، ممانعت از ایجاد تغییرات جوی نامطلوب، برنامه ریزی برای کاشت، داشت و برداشت صحیح از زمین های زراعی، تقویت توان تغذیه یی خاک و... نیز از مهمترین راهکارهای حفظ اکوسیستم خاک و به دنبال آن حفظ حیات انسان برشمرده شد.

ترجمه؛ مهتاب خسروشاهی

منبع : روزنامه اعتماد