در راه حیات

▪ گفت وگو با كریستین نوسلین ولهارد برنده جایزه نوبل پزشكی
اگر فهرستی از بزرگترین زیست شناسان صد سال اخیر فراهم شود «كریستین نوسلین ولهارد» (Christiane Nںsslein _ Volhard) هم قطعاً در آن جای دارد. در دهه ۱۹۸۰ او به همراه «اریك ویشاوس» (Eric F. Wieschaus) یكی از اصلی ترین رموز حیات را گشود: چگونه ژن ها در یك تخمك بارور شده تشكیل جنین را هدایت می كنند. برای همین دستاورد دكتر «ولهارد» به همراه دكتر «ویشاوس» و دكتر «ادوارد لویس» ( Lewis.Edward B ) در سال ۱۹۹۵ جایزه نوبل را در پزشكی یا فیزیولوژی به دست آوردند. با این حال «نوسلین ولهارد» تازه دهمین زنی بود كه جایزه نوبل را در یكی از علوم به دست آورد. او اكنون ۶۳ ساله است و «انستیتو زیست شناسی پیشرفته ماكس پلانك» را در آلمان اداره می كند و در ساعات فراغتش برای بهبود پایگاه زنان در علم تلاش می كند. او با سرمایه شخصی و جایزه ۱۰۰ هزار دلاری یونسكو بنیاد Christiane Nںsslein-Volhard را سازمان داد تا با دادن كمك هزینه برای پرستار بچه و خدمتكار خانه، به زنان جوان دانشمند یاری برساند. دكتر «نوسلین ولهارد» ماه گذشته به نیویورك آمده بود تا درباره كتابش «در راه حیات: چگونه ژن ها پیشرفت را به پیش می رانند» سخنرانی كند.
● كمك هزینه برای پرستار بچه و خدمتكار خانه؟ این همان بنیادی است كه یك برنده مرد جایزه نوبل هم ممكن است به آن فكر كند؟
هیچ كس در فكر چنین چیزی نیست! (می خندد) حتی آنهایی كه جایزه نوبل را نبرده اند! اغلب از من می پرسند چرا در علم در مورد زنان تبعیض قائل می شوند و من هم به آن فكر كرده ام. با نگرش های نافی حقوق، واقعاً كار چندانی نمی شود كرد. وقتی مردم تبعیض قائل می شوند، می توانید گوشزد كنید و بخواهید این كار را نكنند. در انستیتو ماكس پلانك جزوه كوچكی درست كرده ایم كه وقتی مردان این كار را انجام می دهند به آنها گوشزد می كنیم چون اغلب خودشان نمی دانند. در شاخه های علمی آلمان مشكل خاصی داریم. ما زنان با استعداد را در زمان بارداری شان از دست می دهیم. قسمی اش به این خاطر است كه آنها توسط شوهرها، روسا و دولت تشویق می شوند تا پس از زایمان مرخصی درازمدتی داشته باشند. تفكر آلمانی می گوید كودكان تنها زمانی خوب بار می آیند كه مادر خودش تر و خشكش كند. بسیاری تحقیقات شان را برای دو یا سه سال متوقف می كنند. بعدها بازگشتن برای این زنان جوان سخت می شود و آنها كارشان را نیمه كاره رها می كنند.
● پس ماهی ۴۰۰ دلار كمك هزینه چطور می تواند از خانه نشینی مغزها جلوگیری كند؟
سعی می كنیم بهترین ها را پیدا كنیم، كسانی كه نیمه كاره ماندن كارشان واقعاً تاسف بار است. می گوییم با این سرمایه ها، وقت انجام كارهای خانه را بخرید. ما همچنان انتظار داریم آنها تمام وقت كار كنند و برای بچه ها پرستار بگیرند. به این شكل حجم كاری اضافی بچه ها را از دوش شان برمی داریم.
● خود شما هم زمانی كه دانشجو بودید تعصب جنسیتی را تجربه كردید؟
آن زمان بچه نداشتم. اما وقتی كه تز دكترایم را تكمیل كردم و چاپ شد، نام من به عنوان دومین مولف آمد. مدیر آزمایشگاهی كه در آن كار می كردم گفت: «بگذار این مرد اولین مولف باشد. او پروژه را شروع كرده و خانواده دار است و به كارش نیاز دارد.» من تقریباً همه كار را انجام داده بودم ولی با این حال قبول كردم! هنوز هم راجع به آن مورد جوش می آورم.
● حتماً سال گذشته وقتی «لارنس سامرز» رئیس بعدی هاروارد اظهار كرد زنان احتمالاً «توانایی ذاتی» كمتری برای حرفه های علمی دارند حسابی جوش آوردید؟
او یك نكته را در نظر نگرفت. در ریاضیات و علوم دیگر هیچ تفاوتی بین هوش زنان و مردان نیست. تفاوت ژنی بین زن و مرد هم تنها كروموزوم Y است كه هیچ ربطی به هوش ندارد. چیزی كه نگرانم می كند این است كه شاید بعضی فكر كنند «خب، اگر رئیس هاروارد این را گفته پس حتماً درست است. فقط به این خاطر به او حمله می كنند كه چیزی گفته كه از لحاظ سیاسی نادرست است.» چیزی كه «سامرز» گفته از دیدگاه علمی هم نادرست است.
● وقتی كشف نوبلی خود را انجام می دادید، شده بود احساس كنید « من آنچه انسان ها از طبیعت می دانستند را تغییر دادم»؟
زمانی كه آزمایش ها را انجام می دادیم من و «اریك ویشاوس» می دانستیم كارمان پراهمیت است. با این حال هر كسی همیشه با این كلنجار می رود كه آیا آزمایشش درست است.
● می توانید آزمایش های نوبلی تان را با عباراتی غیرتخصصی توصیف كنید؟
ما اول از همه دسته های بزرگی از خانواده های مگس سركه را پرورش دادیم كه در آنها تنها یك ژن غایب بود. اگر جنینی احشا یا سر نداشت می توانستیم بگوییم این ژن برای شكل دهی سر یا احشا ضروری است. در اولین مقاله منتشر شده مان، ۲۰ « ژن كنترلی» یا بیشتر را توصیف كردیم كه بر زیربخش سازی بدن جنین تاثیرگذارند. پس از آن با استفاده از آنچه امروزه دیگر تكنولوژی گسترده ای تلقی می شود، به همراه دیگران، ژن ها را جدا كردیم. ما فعالیت بیوشیمیایی و چگونگی كنش آنها بر یكدیگر را كشف كردیم. خلاصه اینكه درك جزیی چگونگی تشكیل جنین را كه توسط ژن ها تعیین می شود، گسترش دادیم. در آخر فهمیدیم بسیاری از این ژن ها شبیه آنهایی است كه در بیماری های ژنتیكی انسان هم نقش عمده ای دارند. ما پیش بینی اش را نكرده بودیم اما فكر می كنم برای جایزه نوبل اهمیت زیادی داشت.
● كشور شما توسط یك دكتر فیزیكدان اداره می شود. شما فكر می كنید انتخاب آنگلا مركل به صدراعظمی پایگاه زنان آلمانی را در علم بهبود بخشیده است؟
ممكن است تاثیر داشته باشد. خوشحالم كه به این مقام رسیده چون او علم را فارغ از ایدئولوژی می فهمد. در حزب سبزها و حزب سوسیالیست افرادی هستند كه ضدعلم اند. آنها مخالف غذاهای اصلاح شده ژنتیكی و انرژی هسته ای هستند. او گول این حرف ها را نمی خورد و این امیدبخش است.
نكته دیگر اینكه ما از سال ۱۹۹۰ قانون حفاظت از جنین را داشته ایم كه می گوید تخمك ها از زمان باروری انسان محسوب می شوند. سلول ها در یك ظرف پتری درست معادل یك انسان كامل در نظر گرفته می شود.
● به نظر شما قانون حفاظت از جنین در آلمان واكنش به علم دروغین دوره نازی ها است؟ زمانی كه فیزیكدان ها آزمایش هایی را روی زندانیان اردوگاه های كار اجباری ترتیب می دادند.
شاید دلیلش همین باشد كه قوانین تحقیقاتی آلمان هم خیلی دست و پاگیر است و تنها جانب احتیاط را گرفته. اگر مردم مفهوم سلول های بنیادی یا تشخیص ژنتیكی را نفهمند، می گویند «باید قوانینی تصویب كنیم كه وقوع رخدادهای ناگوار را غیرممكن كند».
● شما در سال ۱۹۴۲ متولد شده اید. تا به حال شده با والدین تان درباره فعالیت هایشان در عصر نازی ها صحبت كنید؟
تقریباً همه افراد هم سن و سال من چنین گفت وگوهایی را با دبیران شان داشته اند اگرچه پدر و مادرها اغلب درباره اش صحبت نمی كنند. ولی ما در خانواده مان درباره اش صحبت كردیم. آنها قهرمان نبودند اما اوضاع خیلی هم بد نبود. آنها عضو حزب نازی ها نبودند. پدربزرگ من به خاطر آنكه عضو حزب نبود از كارش اخراج شد علاوه بر این كه به یهودی ها پناه می داد. یكی از عمه هایم هم به اردوگاه كار اجباری فرستاده شد.یكی از همكارانم خواهرزاده «دیتریش بونهوفر» (رهبر جنبش مقاومت ضدهیتلر) بود. آنچه دیدیم راهی است كه مردم تلاش می كردند با هول و هراس زندگی معمول خود را بگذرانند. اگر نامه های مادر و پدرم را زمانی كه پدرم در جبهه جنگ بود بخوانید، درباره این است كه كجا غذا گیر بیاورد و برای «جانی كوچولو» بلوز ببافد. پس از جنگ هم مادرم در گروه زنانی با «امی بونهوفر» (خواهرخوانده بونهوفر) همراه بود. آنها به پناهنده های آشویتس كمك می كردند و علیه كسانی كه اردوگاه های كار اجباری را اداره كرده بودند شهادت دادند. مادرم به ما گفت از آن زمان چیزهایی باقی مانده كه او درباره آنها احساس وحشتناكی دارد و باید كاری به جایش انجام دهد.
● اغلب گفته می شود كار هنری و تحقیق علمی مشابه هم هستند. شما هم همین عقیده را دارید؟
بله و خیر. مسلماً درك پدیده های طبیعت كاری خلاقانه است. اما پس از مدت زمانی، یافته های علمی دیگر به شخصیت دانشمند وابسته نیست. هركس كشفی كند حقیقی است. مهم نیست كه واتسون و كریك كشف كرده باشند یا روزالیند فرانكلین. با این حال مهم نیست چقدر گذشته اما موتزارت هنوز هم موتزارت است.
● هر مقاله ای كه درباره شما خواندم یادآور می شد شما كیك شكلاتی خارق العاده ای درست می كنید. چرا؟
درسته. آنها می خواهند مطمئن شوند «او هنوز یك زن است». پیشداوری آزارنده ای علیه زنان موفق وجود دارد. اگر زیبا است پس باید احمق باشد و اگر باهوش است باید بدقیافه یا زننده باشد. فكر كنم برای بعضی از آدم ها دانستن اینكه من كیك شكلاتی خوشمزه ای درست می كنم، خوشایند است.

NewYorkTimes, Jul.۲۰۰۶
كلودیا دریفوس

منبع : روزنامه شرق