خرید اسکنر، یک تصمیم‌گیری دشوار

▪ اشاره :
خرید اسكنر یكی از دشوارترین تصمیمات است؛ هم برای شركت‌ها و هم مصرف‌كننده خانگی. محدوده قیمت بسیار وسیع، تنوع در شكل و قابلیت‌ها، و یك دنیا اصطلاحات فنی و كلمات اختصاری، این تصمیم‌گیری را دشوارتر هم می‌كند. اسكنر وسیله‌ای نیست كه تازه اختراع شده باشد و همین امر احتمال اشتباه را به ویژه برای كسانی كه اولین بار می‌خواهند چنین دستگاهی بخرند، بالاتر می‌برد. برای جلوگیری از این اشتباه اولاً باید مشخص‌كنید كه می‌خواهید از اسكنر چه استفاده‌ای ببرید. چند مثال: - شركت من می‌خواهد در حدود هزار برگ سفارش خرید را به مرور وارد سیستم حسابداری كامپیوتری بكند. - می‌خواهم تمام عكس‌هایم را اسكن كنم تا آن‌ها را روی سی‌دی نگهداری نمایم. - می‌خواهم برای سایت وبم عكس‌هایی را از كتاب‌ها و مجلات پزشكی اسكن كنم. - می‌خواهم عكس‌های قدیمی خانوادگیم را ترمیم نمایم. - می‌خواهم اسلایدهای قدیمی مربوط به پایان‌نامه پدرم را روی سی‌دی نگهداری كنم. مواردی از این دست بسیارند و هر كس به فكر خرید اسكنر بیفتد، قطعاً یك دلیل اصلی در ذهن خود دارد. این دلیل برای انتخاب مناسب‌ترین اسكنر، ضروری است. یكی دیگر از مهم‌ترین نكاتی كه قبل از خرید اسكنر یا به‌طور كلی هر خریدی باید مورد توجه قرار دهید این است كه با اصطلاحات و مشخصات فنی محصول آشنا شوید. این راهنمای خرید در واقع بیشتر به این موضوع می‌پردازد.
● اسكنر چگونه كار می‌كند؟
بهتر است پیش از هر چیز ببینیم اسكنر چیست؟ اسكنر یك دستگاه تصویربرداری است كه به سلول‌های حساس به نور یا چشم‌هایی مجهز است كه می‌توانند نوری را كه از شی مورد اسكن منعكس‌شده یا عبور كرده‌است شناسایی كنند. به این سلول‌ها Charged-Couple Device) CCD) می‌گویند.
CCD‌ها به صورت خطی در كنار هم قرار می‌گیرند و نوار باریكی را تشكیل می‌‌دهند. هر CCD با اندازه‌گیری شدت نور، آن را به بار الكتریكی تبدیل می‌كند. تعداد CCDها در هر اسكنر به هزاران عدد می‌رسد و هر كدام یك پیكسل از شی را ایجاد می‌كنند. به ازای هر پیكسل، تعداد مشخصی بیت اختصاص داده می‌شود كه برای ذخیره اطلاعات لازم هستند. هر چه تعداد بیت‌ها بیشتر باشد، كیفیت تصویر بهتر می‌شود.
اكثر اسكنرها از CCD استفاده می‌كنند. اما بعضی اسكنرهای جدیدتر به فناوری Contact Image Sensor) CIS)مجهز شده‌اند. در اسكنر CCD، نوری كه از شی مورد اسكن منعكس می‌شود، با عبور از یك مجموعه آینه و لنز به سوی نوار CCDها هدایت می‌شود. اما در اسكنر CIS، حسگرها درست زیر شی قرار دارند و خودشان نور منعكس‌شده را مستقیماً دریافت می‌كنند. از آن‌جایی‌كه این اسكنر‌ها، به سیستم پیچیده نوری احتیاج ندارند، كوچك‌تر و بادوام‌ترند و هزینه ساخت آن‌ها كمتر می‌شود.
حسگرهای CIS به تراشه‌هایی مجهز هستند كه می‌توانند از شی مورد اسكن تصویر دیجیتالی تولید كنند. مصرف انرژی آن‌ها نیز كمتر از CCDها است. اما این تراشه‌ها در واقع فضایی را اشغال می‌كنند كه اگر نبودند این فضاها مورد استفاده حسگرهای نوری قرار می‌گرفتند. از همین رو، كیفیت تصویری كه اسكنرهای CIS به دست می‌دهند كمی پایین‌تر از اسكنرهای CCD است. به همین دلیل، خیلی‌ از كاربران از اندك مزایای اسكنرهای CIS (نظیر كوچك بودن یا ارزان بودن) صرف‌نظر می‌كنند و به سراغ اسكنرهای CCD می‌روند.
● انواع اسكنر
اسكنرها از نظر شكل و كاربرد به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند كه طبیعتاً در قیمت آن‌ها نیز تأثیر می‌گذارد. در ادامه به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌شود.
▪ اسكنرهای خوابیده‌
این نوع اسكنر از یك صفحه شیشه‌ای تخت تشكیل شده‌ كه روی نوار حسگرهای نوری قرار می‌گیرد و دری دارد كه روی صفحه شیشه‌ای می‌خوابد. كاغذ یا اشیایی چون كتاب باز شده روی شیشه گذاشته می‌شوند.
نوری كه از زیر شیشه تابیده می‌شود با برخورد به شی مورد اسكن، انعكاس می‌یابد و به وسیله نوار CCD دریافت می‌شود. اسكنرهای خوابیده جزء انواع رایج و خوش‌دست اسكنرها هستند كه هم در مدل رنگی و هم تك‌رنگ یافت می‌شوند. تنها عیب این اسكنرها این است كه جای زیادی را روی میز اشغال می‌كنند.
▪ اسكنرهای برگه‌خور
در این نوع اسكنرها، نوار حسگرهای نوری (برخلاف اسكنرهای خوابیده) بی‌حركت است و در عوض برگه‌ای كه اسكن می‌شود روی نوار حركت می‌كند. این نوع اسكنر برای كسانی كه می‌خواهند حجم بزرگی از اسناد را اسكن كنند و به متن قابل ویرایش دست یابند، بسیار مناسب است.
اگر اسكنرهای برگه‌خور را به یك دستگاه Automatic Document Feeder) ADF شاید بتوان گفت برگه‌رسان خودكار) مجهز نمایید، دیگر لازم نیست خودتان تك‌تك برگه‌ها را وارد اسكنر كنید.
اسكنرهای برگه‌خور در دو نوع رنگی و تك‌رنگ موجودند. البته می‌توان عكس یا صفحات كوچك را وارد اسكنر كرد. اما امكان جمع شدن آن‌ها وجود دارد. به همین جهت از این لحاظ، اسكنرهای خوابیده مناسب‌تر هستند. اسكنرهای برگه‌خور بسیار جمع‌وجور هستند و به درد فضاهای محدود می‌خورند.
▪ اسكنرهای دست‌گرفتنی‌
پهنای این اسكنرها چیزی در حدود ۱۰ تا ۱۲ سانتی‌متر است، كه امكان جابه‌جایی و حمل آن‌ها را به آسانی فراهم می‌كند. این اسكنر به پورت موازی كامپیوتر وصل می‌شود و برای كامپیوترهای كیفی بسیار مناسب است. عیب این اسكنرها این است كه برای اسكن گرفتن از اسناد معمولی با اندازه‌های مثلاً A۴ باید آن‌ها را در چند قسمت اسكن كنید. معمولاً نرم‌افزارهای همراه اسكنر این قسمت‌ها را به یكدیگر می‌چسبانند. اما این كار خیلی زمان می‌برد. مورد دیگر این كه اگر دست‌های كوچك و ظریفی نداشته باشید، معمولاً اسكن‌ها كج و ناصاف از آب در می‌آیند.
نوع دیگری از اسكنرهای دست‌گرفتنی، اسكنر قلمی است. اسكنر قلمی برای اسكن روی هر خط از متن چاپ‌شده كشیده می‌شود؛ چیزی شبیه ماژیكی كه برای نشانه گذاشتن روی متن می‌كشیم. نرم‌افزار تشخیص نوری همراه قلم، اسكن‌ها را به متن قابل ویرایش تبدیل می‌كند و از طریق پورت سریال یا USB به كامپیوتر انتقال می‌دهد.
اسكنرهای دست‌گرفتنی شبیه به حالت كوچك‌شده اسكنرهای خوابیده یا برگه‌خور هستند و به حدی كوچك شده‌اند كه داخل كیف دستی جا می‌شوند. اسكنرهای برگه‌خور دست‌گرفتنی حدوداً به اندازه ‌یك دستگاه پانچ سه سوراخی هستند و مدل‌ خوابیده آن‌ها كوچك‌تر از جلد یك كتاب معمولی است. این اسكنرها به پورت USB یا PC Card كامپیوتر كیفی وصل می‌شوند و می‌توانند به صورت رنگی و تك‌رنگ اسكن بگیرند. از آنجا كه منبع نوری اسكنرهای دست‌گرفتنی كمی ضعیف است، كیفیت تصویر آن‌ها به خوبی اسكنرهای بزرگ در نمی‌آید.
▪ اسكنرهای فیلم، اسلاید و ترانسپارنسی‌
كمتر پیش می‌آید كه بخواهید از فیلم یا ترانسپارنسی (صفحات شفاف) اسكن بگیرید. اما كسانی كه در صنعت چاپ و نشر فعالیت دارند زیاد با این موارد مواجه می‌شوند. از آنجا كه نور از اسلاید، فیلم، نگاتیو، و ترانسپارنسی عبور می‌كند، اسكن آن‌ها باید به طرز خاصی انجام شود تا حسگرهای نوری بتوانند نور منعكس شده را دریافت كنند. از آنجا كه در بیشتر اسكنرها منبع نور و حسگرهای نوری در یك طرف قرار دارند، نمی‌توانند برای اسكن این نوع اسناد مورد استفاده قرار بگیرند. از سوی دیگر، به خاطر این كه اسلایدها و فیلم‌ها بسیار كوچك هستند، اسكنر باید حساسیت بسیار بالایی داشته باشد تا بتواند تصویر آن‌ها را شناسایی كند.
بعضی از اسكنرهای خوابیده قابلیت وصل‌شدن به آداپتور ترانسپارنسی (موسوم به TPA یا TPU) را دارند. این آداپتور یك صفحه نورانی است كه به جای درِ اسكنر، روی صفحه شیشه‌ای قرار می‌گیرد. روی صفحه شیشه‌ای این نوع اسكنرهای خوابیده معمولاً ناحیه خاصی برای اسلاید وجود دارد كه مثل ذره‌بین عمل می‌كند.
بعضی انواع دیگر اسكنرهای خوابیده، یك قسمت كشویی دارند كه اسلایدها داخل آن گذاشته می‌شوند. البته این نوع اسكنرها بسیار گران هستند. اسكنرهایی هم وجود دارند كه فقط می‌توانند اسلاید را اسكن كنند. این اسكنرها ناحیه كوچكی برای اسكن دارند (معمولاً ۴ در ۵ اینچ) و خیلی گران هستند.
▪ دنبال چه باشیم؟
اسكنر هم مثل هر دستگاه تكنولوژیك دارای مجموعه‌ای مشخصات فنی است كه آگاهی از آن‌ها هنگام انتخاب و خرید، بسیار اهمیت دارد. اما این مشخصات فنی چه هستند و برای آگاهی از ویژگی‌های یك اسكنر، باید چه چیزهایی را بدانیم؟
▪ عمق بیت‌
به ازای هر پیكسل از تصویر، اسكنر می‌تواند تعداد مشخصی بیت را حفظ كند كه به این تعداد <عمق بیت> می‌گویند. هر چه عمق بیت بیشتر باشد، اسكنر بهتر می‌تواند رنگ‌های نزدیك به هم را تشخیص دهد. نتیجه این كه، كیفیت تصویر اسكن‌شده بهتر خواهد شد.
حداقل عمق بیت برای رسیدن به كیفیت مطلوب، ۲۴ است. بنابراین، به ازای هر پیكسل از تصویر، اسكنر هشت بیت اطلاعات برای هر یك از سه رنگ اصلی (قرمز، سبز و آبی) را حفظ می‌كند. معنی این مسئله از لحاظ تئوری، این است‌كه اسكنر می‌تواند ۸/۱۶ میلیون رنگ را تشخیص دهد.
در فرایند اسكن، طبیعی است كه برخی از اطلاعات از بین برود یا مخدوش شود. دلایل مختلفی برای این امر وجود دارد كه فعلاً كاری با آن‌ها نداریم. اما در چنین حالتی اصطلاحاً می‌گویند اسكن با <نویز> همراه است. در عمل، وجود نویز باعث می‌شود عمق بیت ۲۴ به حدود ۱۸ برسد؛ یعنی تعداد رنگ‌هایی كه اسكنر می‌تواند شناسایی كند، كاهش می‌یابد. در نتیجه، كیفیت تصویر كمی افت می‌كند. اما برای كاربر عادی با چاپگر معمولی عمق ۲۴ مناسب است.
عمق بیت در اسكنرهای دیگر ۳۰، ۳۲، ۳۶، ۴۲ و ۴۸ است. اگر در نظر دارید كه برای اسكن اسلاید، فیلم یا نگاتیو اسكنر بخرید، به عمق بیت حداقل ۳۰ احتیاج خواهید داشت؛ هرچند ۳۶ بهتر است. شاید سؤال كنید كه در حالی كه مانیتور یا چاپگر فقط ۲۴ بیت اطلاعات رنگ را می‌شناسد، چه فایده دارد كه اسكنر ۳۰ بیتی باشد؟ پاسخ این است كه اطلاعات اضافی در عمق بیت بالاتر موجب یكنواخت‌تر شدن طیف رنگ‌ها در تصویر و نهایتاً كیفیت بهتر تصویر می‌شود.▪ تفكیك‌پذیری‌
دو نوع تفكیك‌پذیری (Resolation) وجود دارد: نوری و افزون‌شده. تفكیك‌پذیری نوری یك اسكنر بر اساس تعداد نقاط یا پیكسل در هر اینچ (dpi یا ppi ) اندازه‌گیری می‌شود. هر چه تعداد پیكسل‌ها بیشتر باشد، تفكیك‌پذیری و كیفیت تصویر بهتر می‌شود. تعداد پیكسل‌هایی كه اسكنر می‌تواند تولید كند بستگی دارد به این‌كه چه تعداد CCD به صورت عمودی و افقی در هد اسكنر جاسازی شده باشد. یادآوری می‌شود كه هر CCD یك پیكسل را تولید می‌كند. میزان تفكیك‌پذیری به صورت افقی و عمودی ذكر می‌شود؛ مثلاً می‌گویند ۶۰۰ در ۳۰۰. اگر خواستید تفكیك‌پذیری‌های دو اسكنر را با هم مقایسه كنید، همیشه عدد كوچك‌تر را در نظر بگیرید.
اگر به اسكن‌های دقیقی احتیاج دارید كه تمام جزئیات و فونت‌های ریز را شامل می‌شود، باید تفكیك‌پذیری نوری اسكنر، بالا باشد.
تفكیك‌پذیری افزون‌شده در اسكنر همیشه بالاتر از تفكیك‌پذیری نوری آن است. اسكنر برای گرفتن تفكیك‌پذیری افزون‌شده، اطلاعات را از دو پیكسل حقیقی برمی‌دارد و با استفاده از الگوریتم‌های ریاضی، پیكسل سوم میان آن دو را پر می‌كند. از آنجا كه به كمك ریاضی پیكسل‌های بیشتری به دست می‌آید، تفكیك‌پذیری افزون‌شده همیشه بزرگ‌تر از تفكیك‌پذیری نوری است. اما تفكیك‌پذیری نوری تعیین‌كننده كیفیت تصویر است. بنابراین، مراقب باشید كه تفكیك‌پذیری افزون‌شده را به اشتباه، مهم تلقی نكنید.
تفكیك‌پذیری نوری۳۰۰dpi برای كاربردهای معمولی كافی است. با این تفكیك‌پذیری، تصاویری به دست می‌آید كه برای كار در وب یا چاپ با چاپگر جوهرافشان یا لیزری خوب هستند. برای طراحان گرافیكی كه به اسكن‌های دقیق‌تر با جزئیات بیشتر نیاز دارند، تفكیك‌پذیری ۶۰۰dpi مناسب است. فقط كسانی كه برای اسكن اسلاید، فیلم، نگاتیو یا ترانسپارنسی اسكنر می‌خرند، به تفكیك‌پذیری ۱۲۰۰dpi پیدا می‌كنند.
حتی اگر چاپگر نسبت به اسكنر تفكیك‌پذیری كمتری داشته باشد، باز هم اسكن در تفكیك‌پذیری بالا كیفیت بهتری به دست می‌دهد. اسكن اسناد با تفكیك‌پذیری بالاتر از آن چه چاپگر از عهده‌اش برمی‌آید، از آن جهت كار خوبی است كه نرم‌افزارهای ویرایشگر تصویر نظیر فتوشاپ همیشه كیفیت تصویر را اندكی كاهش می‌دهند. اسكنرهایی كه تفكیك‌پذیری بالاتر دارند، حتی وقتی با تفكیك‌پذیری پایین‌تر از حد نهایی اسكن می‌كنند، كیفیت تصویر بهتری به دست می‌دهند. مثلاً یك اسكن ۱۵۰dpi با اسكنری كه ۶۰۰dpi را می‌شناسد بهتر از اسكنی درمی‌آید كه با اسكنر۳۰۰dpi گرفته می‌شود.
▪ دامنه پویا یا چگالی نوری‌
كسانی كه كارهای گرافیكی می‌كنند یا به هر دلیل به اسكن‌های كیفیت بالایی احتیاج دارند، باید به دامنه پویای اسكنر هم توجه كنند. به دامنه پویا، چگالی نوری یا OD هم می‌گویند. چگالی نوری معیاری است برای تعیین این كه اسكنر تا چه حدی می‌تواند محدوده رنگ تصویر را تشخیص دهد. منظور از محدوده رنگ حد فاصل بین روشن‌ترین رنگ تا تیره‌ترین رنگ است. دامنه پویا در یك مقیاس لگاریتمی در محدوده‌ای بین صفر تا چهار ارزیابی می‌شود، كه صفر معادل سفید مطلق و چهار معادل سیاه مطلق است. در عمل، دامنه پویا تفاوت میان روشن‌ترین و تیره‌ترین رنگی است كه اسكنر می‌تواند تشخیص دهد.
OD بیشتر اسكنرهای خوابیده در حدود ۸/۲ تا ۳ است، كه برای عكس‌های معمولی مناسب است. برای اسكن فیلم، نگاتیو یا ترانسپارنسی كه محدوده رنگ وسیع‌تری دارند، به OD بالاتری احتیاج است. برای اسلاید و ترانسپارنسی ۲/۳ خوب است، و برای نگاتیو، كمی بالاتر در حد ۴/۳ مناسب است. وقتی دو اسكنر عمق بیت یكسانی داشته باشند، اسكنری كه دامنه پویای بالاتری دارد، كیفیت بهتری به دست خواهد داد. البته بسیاری از اسكنرها برای كاربردهای عادی در نظر گرفته شده‌اند و نمی‌گویند دامنه پویایشان چقدر است. بنابراین اگر نتوانستید نشانی از دامنه پویا در مشخصات فنی اسكنر پیدا كنید، زیاد متعجب نشوید.
▪ سرعت‌
خیلی از كسانی كه برای مصارف معمولی اسكنر می‌خرند، سرعت برایشان زیاد مهم نیست. ولی فكر نكنم كسی اسكنری را دوست داشته باشد كه حركت هد آن از ابتدا تا انتها زیاد طول بكشد. توجه داشته باشید كه سرعت اسكن به تفكیك‌پذیری اسكن بستگی دارد. هر چه تفكیك‌پذیری بالاتری را هنگام اسكن انتخاب كنید، بیشتر باید منتظر بمانید. برای یك اسكن رنگی ۶۰۰dpi، زمانی در حدود ۱۰۰ ثانیه را درنظر بگیرید. اما یك اسكن تك‌رنگ ۳۰۰dpiكمتر از ۳۰ ثانیه طول می‌كشد.
▪ نرم‌افزار
وقتی اسكنر می‌خرید، در واقع پول نرم‌افزاری را كه همراه آن عرضه شده نیز پرداخت كرده‌اید. این نرم‌افزار معمولاً شامل برنامه درایور، برنامه كالیبره‌كردن رنگ، نرم‌افزار ویرایشگر تصویر، و نرم‌افزار تشخیص نوری (OCR) است. برای ویندوز، برنامه درایور معمولاً سازگار با ‌TWAIN است.
TWAIN مخفف چیزی نیست و هیچ ربطی هم به مارك تواین، نویسنده معروف هاكلبری‌فین ندارد. درایور TWAIN به ادوات تصویربرداری از جمله اسكنر امكان می‌دهد با نرم‌افزارهای آشنا با TWAIN سازگار باشند. از آنجا كه TWAIN یك استاندارد صنعتی است، بیشتر نرم‌افزارهای همراه اسكنرها بر اساس TWAIN عمل می‌كنند. نرم‌افزار كالیبره‌كردن رنگ سعی می‌كند رنگ‌های اصلی تصویر را در طول پردازش حفظ كند. این بدان معنی است كه آنچه روی مانیتور می‌بینید و آنچه پرینت می‌كنید، از نظر رنگ باید تفاوت ناچیزی با سند اصلی داشته باشند.
▪ نرم‌افزار OCR
برای رسیدن به یك متن قابل ویرایش از روی سندی كه اسكن می‌كنید، به نرم‌افزار OCR احتیاج است. همان طور كه می‌دانید، سند اسكن شده به عنوان یك تصویر به كامپیوتر منتقل می‌شود؛ نه متنی قابل ویرایش. بنابراین نمی‌توانید متن آن را ویرایش كنید یا چیزی را به آن اضافه نمایید. برنامه‌های OCR می‌توانند این نوشته‌های تصویری را به نوشته‌های قابل ویرایشی تبدیل كنند تا در برنامه‌هایی چون Word یا اكسل قابل ‌دستكاری باشند.
اسكنرهای زیادی با یك نرم‌افزار OCR محدود عرضه می‌شوند. این نرم‌افزارها می‌توانند اسناد ساده لاتین را به متن قابل ویرایش تبدیل كنند. ولی معمولاً نمی‌توانند نمودارها یا جداول را درست تبدیل كنند. اگر هدف اصلی شما از خرید اسكنر استفاده از امكانات ‌OCR است، نیازی به خرید اسكنر رنگی ندارید.
▪ اتصالات‌
وصل كردن اسكنر به كامپیوتر از چند راه امكان‌پذیر است. بعضی اسكنرها به پورت پارالل كامپیوتر وصل‌می‌شوند و تنظیم و شناساندن آن‌ها به كامپیوتر دشوار نیست. از آنجا كه چاپگر را هم معمولاً به پورت پارالل وصل می‌كنند، برخی اسكنرها دارای یك كانكتور واسطه هستند كه می‌توانید چاپگر را به آن وصل كنید. فقط یادتان باشد كه همزمان از هر دو استفاده نكنید.
البته امروزه بیشتر اسكنرها از طریق پورت USB به كامپیوتر وصل می‌شوند، كه كار نصب را سریع‌تر و آسان‌تر كرده است. حتی عمل اسكن هم سریع‌تر انجام می‌شود. برخی از اسكنرهای پیشرفته، از طریق پورت SCSI (بخوانید اسكازی) به كامپیوتر وصل می‌شوند. این اتصال سریع‌تر است. اما تنظیم و نصب آن كمی كار می‌برد. كامپیوترهای مكینتاش پورت اسكازی دارند. ولی پی‌سی‌ها به طور عادی چنین پورتی ندارند.

منبع : ماهنامه شبکه