توزیع درآمد در ایران و جهان

توزیع عادلانه درآمد همواره از مهمترین مباحث در اقتصاد کشورهای مختلف جهان بوده است. بر مبنای این اصل با اهمیت اقتصادی بود که مکاتب مختلفی از قبیل کمونیست و سوسیالیست و غیره در جهان ایجاد شد.
توزیع عادلانه درآمد همواره از مهمترین مباحث در اقتصاد کشورهای مختلف جهان بوده است.
بر مبنای این اصل با اهمیت اقتصادی بود که مکاتب مختلفی از قبیل کمونیست و سوسیالیست و غیره در جهان ایجاد شد.
در سالهای اخیر و بعد از عنوان شدن طرح کاهش فقر در جهان چگونگی توزیع درآمد بیشتر از قبل مورد توجه قرار گرفت زیرا در دنیای امروزی بزرگترین عامل ایجاد کننده فقر نه کمبود درآمد بلکه توزیع ناعادلانه آن است.
در تعریف عاماینه توزیع عادلانه و ناعادلانه درآمد می توان گفت:" در صورتیکه یک فرد در جامعه تمامی درآمد را در اختیار داشته باشد توزیع درآمد ناعادلانه ترین وضع ممکن است و زمانیکه تمامی افراد به یک نسبت از کل درآمد جامعه بهره مند شوند عادلانه ترین حالت وجود دارد."
امروزه حرف مطرح شده در جهان یکسان بودن سهم تمامی گروهها از درآمد کشور نیست بلکه مساله مهم توزیع عادلانه بر مبنای توانایی های افراد مختلف است که می تواند به ایجاد توازن و تعادل بیشتر در جامعه بیانجامد.
طبق موازین علمی تقسیم درآمد در یک کشور باید به نحوی باشد که سهم بیشتری از مردم در طبقه متوسط جای بگیرند. در یک جامعه متعادل شمار ثروتمندان و فقیران در کشور بسیار کم است زیرا وجود گروههای بسیار پردرآمد یا بسیار کم درآمد نشان دهنده توزیع نامتناسب ثروت در آن منطقه است.
برای محاسبه میزان عدالت در توزیع درآمد از سهم درآمدی که هر یک از گروههای جامعه بدست می آورند استفاده می شود. اگر فاصله بین درآمدی که ده درصد پایین ترین گروه جامعه بدست می آورند با درآمد ده درصد از ثروتمندترین افراد تفاوت زیادی داشته باشد نشان دهنده توزیع ناعادلانه درآمد در یک سرزمین است.
طبق آخرین آمار ارائه شده توسط ایران به صندوق بین المللی پول که برای سال ۱۹۹۸ میلادی است ۱۰ درصد از فقیرترین افراد جامعه به ۲ درصد از درآمد جامعه و ۱۰ درصد از ثروتمندترین ها به ۷/۳۳ درصد از درآمد جامعه دسترسی داشتند. در این سال ۲۰ درصد فقیرترین های ایران تنها به ۵ درصد ثروت و ۲۰ درصد از ثروتمند ترینها به ۹/۴۹ درصد از درآمد دسترسی داشتند.
● ضریب جینی
امروزه یکی از شاخصهای بسیار با اهمیتی که برای مطالعه نحوه توزیع درآمد در یک کشور مورد استفاده قرار می گیرد شاخص جینی یا ضریب جینی است.
ضریب جینی مرسوم ترین راه اقتصادی برای تعیین برابری توزیع درآمد در یک منطقه یا کشور است.
ضریب جینی عددی بین صفر و یک است و هر چه این ضریب به صفر نزدیک تر باشد نشان دهنده برابری و عدالت بیشتر و هر چه به یک نزدیک تر باشد نشان دهنده نابرابری بیشتر است.
به عبارت دیگر ضریب جینی کوچک نشان می دهد که تمامی افراد جامعه تقریبا از سطح درآمد یا ثروت یکسانی برخوردار هستند در حالیکه ضریب یک نشان می دهد یک نفر تمامی ثروت را در اختیار دارد و سهم مابقی از ثروت تقریبا صفر است.
طبق آمارهای موجود عادلانه ترین توزیع درآمد در کشور ژاپن است. ضریب جینی در این کشور در سال ۲۰۰۷ میلادی برابر با ۰.۲۴۹ و شاخص جینی ۲۴ بوده است در حالیکه در نامیبیا که ناعادلانه ترین توزیع درآمد وجود داشت ضریب جینی برابر با ۰.۷۰۷ و شاخص جینی ۷۰ بود.
در محاسبات اقتصادی برای استفاده آسانتر از این ضریب آن را در عدد ۱۰۰ ضرب می کنند و به جای ضریب جینی از شاخص جینی استفاده می کنند. این شاخص که بین صفر تا صد است نیز همان کارایی ضریب جینی را دارد.
طبق آخرین اخبار موجود در مورد ایران که در سال ۱۹۹۸ میلادی به سازمان ملل متحد ارائه شد شاخص جینی در کشور ایران برابر با ۴۳ بوده است. اما سازمان ملل در گزارشهای اخیر خود پیش بینی کرد شاخص جینی در ایران در سال ۲۰۰۸ میلادی به بیشتر از ۵۸ درصد برسد زیرا طی سالهای اخیر توزیع درآمد در کشور تغییر کرده است.
در این سالها نرخ فقر در کشور بیشتر از ۲۵ درصد اعلام شد که با توجه به رشد قیمتها در سالهای اخیر و رشد کمتر دستمزدها در ایران انتظار می رود در سال جاری بر شمار افرادی که زیر خط فقر زندگی می کنند افزوده شود و شاخص جینی به سمت ۱۰۰ حرکت کند.
صندوق بین المللی پول در گزارشی اعلام کرد در ماههای اول سال جدید ایرانی نرخ تورم در این کشور به مرز ۲۴ درصد رسید در حالیکه نرخ رشد دستمزد کارمندان دولت در کشور بین ۷ تا ۱۲درصد اعلام شده است که این عدم تناسب خود به فقیر تر شدن خیل عظیمی از مردم می انجامد.
طبق آمارهای موجود شاخص جینی برای اغلب کشورهای توسعه یافته و صنعتی اتحادیه اروپا بین ۲۴ تا ۳۶ است. این در حالیست که شاخص مذکور در ایالات متحده امریکا و مکزیک بین ۳۹ تا ۴۰ است.
این نشان می دهد که توزیع درآمد و ثروت در کشورهای اروپایی عادلانه تر از امریکا است. شایان ذکر است در سال گذشته میلادی متوسط شاخص جینی برای جهان بین ۵۵ تا ۶۵ بود.
در ارتباط بین تولید ناخالص داخلی سرانه و ضریب جینی می توان به این موارد اشاره کرد: در کشورهای فقیر با سطح درآمد پایین شاخص جینی در گستره وسیعی قرار دارد. طبق مطالعات انجام شده در این کشورها این شاخص بین ۲۵ تا ۷۱ قرار دارد در حالیکه در کشورهای توسعه یافته و اقتصادهای بزرگ دنیا که تولید ناخاصل داخلی سرانه در سطح بالای است شاخص جینی درسطح میانی قرار دارد.
در این دسته از کشورها شاخص جینی کمتر از ۴۰ است. گزارشها نشان می دهد ضریب و شاخص جینی در کشورهای ژاپن و کشورهای اسکاندیناوی پاین ترین سطح است و کشورهای اروپای شرقی در دسته بعدی قرار دارند.
این در حالیست که بسیاری از این دست اقتصادها اقتصاد زیر زمینی وجود دارد و سهم بزرگی از درآمدها در محاسبات تولید ناخالص داخلی وارد نمی شود.
در سال ۲۰۰۵ میلادی شاخص جینی در کشور سوئد ۲۳ بود که نشان دهنده توزیع برابر درآمد در کشور بود. در این سال اغلب مردم سوئد در طبقه متوسط جای گرفته بودند و از امکانات مناسب برای زندگی برخوردار بودند. در سال ۲۰۰۳ میلادی شاخص جینی برای کشور هند ۸/۳۶ و برای ترکیه ۶/۴۳ بوده است.
بهترین کشورها از نظر توزیع برابر درآمد در سالهای گذشته عبارتند از : دانمارک، سوئد، ژاپن، جمهوری چک و نروژ در حالیکه کشورهای آخر فهرست ارائه شده توسط سازمان ملل متحد کشورهای بوتسوانا، جمهوری افریقای مرکزی، سیرالئون، لسوتو و در نهایت نامیبیا هستند.
در نامیبیا نسبت ده درصد از ثروتمند ترین افراد جامعه به ده درصد از فقیر ترین ها برابر با ۱۲۸ است که نشان دهنده شمار زیاد ثروتمندان به فقرا دارد در حالیکه همین نسبت در ژاپن ۵/۴ و در دانمارک ۸ است.
کشورهای اطراف ایران در طبقه بندی سازمان ملل بر مبنی شاخص جینی عبارتند از کشورهای کنیا و سنگاپور در بالا و نیکاراگویه و هنگ کنگ در پایین.
آمار نشان می دهد نسبت ده درصد ثروتمند ترین افراد جامعه به ۱۰ درصد فقیر ترین افراد جامعه در ایران ۲/۱۷ است در حالیکه این نسبت در سنگاپور ۷/۱۷ و در نیکاراگویه ۵/۱۵ است.
▪ جدول
در زیر جدول ارائه شده توسط صندوق بین المللی پول را می بینید.
شایان ذکر است به این دلیل که آمارهای سالهای مختلف است نمی توان کشورها را با هم مقایسه کرد. سهم گروههای مختلف از کل درآمد کشور در این جدول آمده است. سهم به صورت درصد از کل درآمد جامعه است.

نویسنده : مونا مشهدی رجبی

منبع : دیپلماسی ایران