محوطه باستانی مارلیک ، سفیدرود،رودبار

در كرانه شرقی سفیدرود رودبار، دره زیبایی به نام «گوهررود» وجود دارد كه به علت حاصل‌خیزی خاك و رطوبت و ملایمت هوا، از بهترین نقاط منطقه رحمت‌آباد رودبار به شمار می‌رود.
در دره گوهررود، تپه‌هایی بزرگ و كوچك به چشم می‌خورند كه از دوران باستان برجای مانده‌اند. تپه مارلیك، یكی از مهم‌ترین آن‌هاست. تپه‌های باستانی گوهر رود، از جمله مارلیك، بقایای یك تمدن باستانی فراموش شده را در دل خود پنهان كرده‌اند. در میان تپه‌ها، پنج تپه‌ مارلیك، زینب بیجار، دور بیجار، پیلاقلعه و جازم كول مهم‌تر و غنی‌تر از دیگر تپه‌ها هستند. باستان‌شناسان معتقدند، میان این تپه‌‌ها، روابط نزدیك برقرار بوده است. تپه مارلیك كه گنجینه‌ای ارزنده از هنر و تمدن بشری را در طول قرن‌ها در خود پنهان و حفظ كرده، در حقیقت، یك تپه طبیعی و صخره‌ای است كه از سنگ‌های سولفات آهن تشكیل شده است. بررسی لایه‌های طبیعی و زیرین تپه نشان می‌دهد كه شكاف‌هایی بزرگ در درون تپه ایجاد كرده‌اند. گروهی از پژوهش‌گران معتقدند نام مارلیك برگرفته از انبوه مارهایی است كه در این تپه زندگی می‌كنند. بدین‌گونه، افسانه مار و گنج در این تپه مصداق واقعی پیدا كرده است. اما بعضی، واژه مارلیك را یك واژه تاریخی می‌دانند كه از و جزء «مارد» و «لیك» به معنی «قوم مارد» ساخته شده است. اگر این نظریه درست باشد، گنجینه مارلیك به قوم آمارد تعلق دارد. كاوش‌های مارلیك، در سال‌های 41-1340 هـ.ش با همكاری دانشگاه تهران و اداره باستان‌شناسی انجام گرفت. در بررسی تپه‌‌های باستانی و منطقه رحمت‌آباد،‌ انبوهی ظرف شكسته سفالی كه در سطح دره‌ها پراكنده بود، دیده شد.
در یكی از تپه‌های باستانی دره گوهررود، یك گمانه‌زنی آزمایشی به طول سه متر و عرض دو متر به انجام رسید و نتایجی دور از انتظار به دست آمد. به عبارتی،‌ در مدتی كم‌تر از دو روز، با كاوش آزمایشی، آثاری گران‌بها و تاریخی یافت شد كه از آن جمله می‌توان به كشف دو مجسمه كوچك گاو مفرغی، دو مهر استوانه‌ای، چهارده دكمه طلا و آثار جالب دیگر كه نشان‌دهنده اهمیت باستانی این تپه‌ها هستند، اشاره كرد.
در مراحل اولیه كاوش، آثار ساختمانی چهار دیواری پدیدار شد كه در حدود 30 متر مساحت دارد و به نظر می‌رسد كه آرامگاه یا معبد است. در این آرامگاه، اشیایی مانند ظروف نقره‌ای با لوله بلند طلا و نقش‌های افسانه‌ای،‌ یك تبر مفرغیِ دو سر و انبوهی سرپیكان مفرغی پیدا شد. در ادامه كاوش، وضعیت اصلی تپه كه معرف آرامگاه و گورستان اقوام فراموش شده باستانی بود آشكار شد.
احتمال می‌رود كه این تپه، آرامگاه خصوصی فرمان‌روایان و شاهزادگان محلی بوده است كه در اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد در این منطقه حكومت می‌كرده و مردگان خود را، بنا بر سنن و آیین‌های قومی كه در آن دوره رایج بود به همراه اشیاء و آثار قیمتی در این آرامگاه‌ها به خاك می‌سپرده‌اند. زمانی كه سه چهارم كاوش در تپه انجام شد، در حدود 25 آرامگاه یا اتاق آرامگاه در آن كشف شد. در چند آرامگاه نیز بازمانده استخوان‌های انسان بدست آمد؛ اما در همه اتاق‌ها، بی‌استثناء، اشیایی مانند ظروف مفرغی، ظرف‌های سفالین، دكمه‌های تزئینی، انواع سرگرز، پیكان، شمشیر،‌ خنجر، مجسمه‌های برنزی و سفالی، كلاه‌خود، سرنیزه، مچ‌بند و اسباب و افزاری دیگر پیدا شد. در میان این آثار، انبوهی گوش پاك‌كن طلا و برنز، ناخن پاك‌كن طلا و مفرغ، سوزن‌های طلا و مفرغ، دوك پشم‌ریسی و وسایلی از این گونه به دست آمد كه معرّف فرهنگ و طرز زندگی این اقوام هستند. پارچه‌های به دست آمده از تپه مارلیك، نشانه ظهور و پیشرفت صنعت بافندگی در هزاران سال پیش در ایران، و به ویژه در گیلان، هستند.
در كاوش‌های مارلیك، حدود 11 مُهر نیز بدست آمد كه خط‌‌ها و نقش‌های جالب دارند. از جمله آنها مُهری است كه روی آن خط میخی حك شده است یا هری دیگر كه مجلس شكار را نشان می‌دهد. به گفته باستان‌شناسان، این مهرها به یك هزار سال پیش از میلاد؛ یعنی به 3000 هزار سال پیش مربوط‌اند. آثار و نشانه‌های كنده شده و طرز كنده‌كاری آن‌ها، پیشرفت تمدن در گیلان را نشان می‌دهد. كاوش‌های مارلیك، یكی از بی‌سابقه‌ترین كاوش‌های جهان است؛ زیرا تاكنون كم‌تر دیده شده است كه در كاوش‌های باستان‌شناختی گنجینه‌ای چنین گران‌بها چه از نظر كمیت و چه از حیث كیفیت، به دست آید.
در این كاوش‌ها هم‌چنین، انبوهی جام‌های طلا، نقره، مفرغ، موزائیك، چینی و بدل چینی بدست آمد. در میان جام‌هایی كه در این كاوش‌ها بدست آمد، نمونه‌های بی‌مانند وجود دارد كه در هیچ یك از كاوش‌های علمی جهان مانند آن‌ها پیدا نشده است. از آن میان «جام مارلیك» را می‌توان نام برد كه از زر ناب است و ارتفاع آن به 18 سانتی‌متر می‌رسد . ارتفاع نقش برجسته‌های این جام تا دو سانتی‌متر نیز می‌رسد كه نشان‌دهنده مهارت استادكاری است كه با ضربات چكش آن را آفریده است. نقش وسط جام، درخت زندگی است و در دو سوی درخت دو گاو بال‌دار دیده می‌شوند كه در حال بالا رفتن از درخت هستند. نمایش بدن حیوان به حالت نیم‌رخ و نمایش سرِ آن‌ها از روبه‌رو، از ویژگی‌های هنر ایرانی است و همین هویت ایرانی جام و سازنده‌ آن را نشان می‌دهد. در كف جام، یك گل تزئینی زیبا نقش شده است و در میان گل،‌ نقش خورشید دیده می‌شود كه شعاع‌های خود را به طور منظم پراكنده كرده است.
دیگر گستره‌های باستانی استان گیلان عبارت‌اند از: محوطه باستانی حوزه رستم‌آباد شامل گورستان‌های باستانی كلورزك جوین و دگامیان. محوطه‌های باستانی حوزه روستاهای حلیمه‌جان و شهران شامل شاه‌پیر، لامه‌زمین، ررك و لات. محوطه‌های باستانی دیلمان شامل قلعه‌ كوتی، كوه‌پس و حسن محله، محوطه‌های باستانی اشكور پایین شامل سخانیان، شاه‌جان، لسبو، میاركشه، سنجددره، شوك، دیورود و دماجان‌كش. محوطه‌های باستانی حوزه امام و سمام شامل بنه زمین، چاكرود، سیاه‌كوه، امام، سمام و كَجید. محوطه‌های باستانی رحمت‌آباد شامل كلشی تپه (دوره پارت - ساسانی)، دفراز،‌ رشی، چشمه‌ لنگه، سندس، دره‌دشت و دشت‌ویل. محوطه‌های باستانی عمارلو شامل آسیابر، داماش، خرسچاك، كرفسچال و سیبون. محوطه‌های باستانی حوزه تالش شامل آق‌اولر، قلعه لیسار، حسن زمینی و وسِكه (میان رود). گرد كول پا تپه گور،‌ در 12 كیلومتری تنكابن مربوط به هزاره اول پیش از میلاد.