چرا پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله الگوی جهانیان است؟

بشر امروز نیازمند الگویی است كه او را از این روزمرگی نجات دهد، الگویی كه او را فراتر از تفسیر مادی حیات ببرد و این الگو رفتار و كردار پیامبر خاتم حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) است. دانستن تاریخ دقیق ولادت و وفات آن حضرت، روزهای زندگی، تعداد همسران یا فرزندان و جنگهای حضرت و.. گرچه مفید است اما آنچه امروز بدان نیاز داریم دانستن اصول اخلاقی اوست.
شناخت ماهیت حركت و دعوت او. رفتار و كردار پیامبر(ص) در همه جهات برای همگان الگو و اسوه كامل است. از رفتارهای فردی اش: ادب ورزی، امانتداری، پوزش پذیری، حق گرایی، حیاورزی، راستگویی، خوش خلقی، فروتنی و... تا رفتارهای اجتماعی اش: قانون مداری، گشاده دستی، گشاده رویی، مشورت پذیری، همزیستی با اقشار مختلف اجتماع و... از عبادتش با خدا تا رفتارش با طبیعت همه و همه الگو و سرمشق است كه برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی می توان به آن تمسك جست. قرآن پیامبر(ص) را اسوه و الگویی معرفی می كند كه پیروی از او سعادت دنیا و آخرت را به همراه دارد كه برای رسیدن به این سعادت باید در همه زمینه ها او را الگو قرار داد. اسلام دین خاتم است كه سرانجام بر جهان حاكم خواهد شد.
پیامبر اعظم(ص) نیز آخرین فرستاده و رسول خداست كه برای هدایت بشر آمده است، لذا تنها پیامبر مسلمانان نبوده و نمی باشد بلكه پیامبر جهانیان است و رسالتش هدایت تمامی انسانهاست پس در حقیقت الگو و سرمشقی برای جهانیان می باشد. مقاله حاضر كه از مركز فرهنگ و معارف اخذ گردیده درصدد تبیین این موضوع است كه از نظر خوانندگان عزیز می گذرد.
● نقش الگو در خودسازی و جامعه سازی
در خودسازی فردی و تربیت های اجتماعی، «نمونه عملی» سهم عمده ای را بازی می كند. نمونه عملی در حقیقت همان الگوها و سرمشق هایی است كه آرمان ها و وعده وعیدهای یك مكتب در وجودشان تبلور یافته است. الگوگیری، روش و سیره همه انسان ها است. انسان از هنرها و ارزش های دیگران متأثر شده و خو می پذیرد. الگوها در حقیقت آیینه تمام نمای صفات الهی اند كه بر همگان حجت و راهنما باشند.
در شیوه معرفی الگو، ارزش هایی كه آدمی را به كمال می رساند مطرح شده و نمونه عینی آن ها به تصویر كشیده می شود. لذا بهترین و پایدارترین این شیوه بهترین روش برای ترویج حق است كه پس از گذشت سالها و حتی قرن ها، هم چنان ارزش خود را حفظ كرده است اما شیوه هایی كه از حقیقت و واقعیت تهی باشند، با گذر چند صباح بی رنگ شده و رسوایی آنها آشكار خواهد شد.
● پیامبر(ص) اسوه حسنه
انسان موجودی است كه بر روی زمین زندگی می كند و با ملائكه تفاوت بسیار دارد، پس پیامبری كه برای هدایتش آمده و می خواهد الگوی او در زندگی واقع شود باید موجودی زمینی و از میان خود انسان ها باشد اما خوی ملكوتی داشته باشد.
همچنان كه خداوند به این امر نیز اشاره می كند كه اگر پیامبر خود را از میان فرشتگان انتخاب می كردیم او را انسان می آفریدیم و بر او همان لباسی كه مردم پوشند می پوشاندیم (انعام/۹) پس حالا كه انسان است پیامبر او باید ملكوتی باشد «قل انما انا بشر مثلكم یوحی الی...» (كهف/۱۱۰) بگو من نیز همانند شما بشر هستم كه بر من وحی فرود می آید...» در حقیقت قرآن با این بیان، بهانه را از بهانه جوها می گیرد و می فرماید تنها بشر است كه می تواند الگو و پیامبر بشر قرار گیرد و انبیاء گذشته هم از میان انسان ها بودند: «هیچ پیامبری قبل از تو نفرستادیم جز این كه همانند مردم غذا می خوردند و در بازارها راه می رفتند...» (فرقان/۲۰) پیامبر چون انسانی ملكوتی است می تواند الگوی انسان قرارگیرد و انسان ها را به سوی خدا پرواز دهد.
اگر با دیده حقیقت بین بنگریم جالب ترین، پاك ترین و ارجمندترین دفتر در همه تاریخ بشر، آن دفتری است كه تاریخ زندگی انسان كامل یعنی پیامبراعظم(ص) در آن درج شده است، تاریخی كه زیباترین ارمغان ها برای هوشمندان روشن دل بوده و درخشان ترین گوهر گرانبها برای كاوشگران است. خداوند سبحان در زیباترین سخن خود رسول الله(ص) را الگوی تمام نمای حق بیان كرده و تمام انسان ها را به تماشای این سیمای الهی و الگوگیری از سیره اش فراخوانده است: «لقدكان لكم فی رسول الله اسوه حسنه...» (احزاب/۲۱) قطعاً برای شما رسول خدا مقتدا و اسوه زندگی است..»
پیامبر اعظم(ص) به عنوان آخرین پیامبر كه كامل ترین دین را در اختیار بشر نهاده در میان پیامبران الهی همانند خورشید می درخشد؛ چرا كه هم اولوالعزم است و رسالت جهانی دارد و هم صاحب كتاب و شریعت مستقل است كه هم اصول ادیان پیشین را نه نسخ، بلكه تصدیق و تكمیل می كند و هم راه جدیدی را پیش پای انسان می نهد.
او بشری است كه چون دیگران می خورد، می آشامد و بر زمین خدا در پی روزی تلاش می كند. انسانی كه ازدواج می كند و حتی در غم از دست دادن فرزندش می گرید، همان گونه كه قرآن اشاره می فرماید بشری است مانند دیگران: «قل انما انا بشر مثلكم... (كهف/۱۱۰) بگو من بشری چون شما هستم...» اما این بشر دارای ویژگی های خاصی است كه از جمله این ویژگی ها متصل بودن به سرچشمه وحی است. خداوند او را برگزیده و تعلیم داده لذا همه رفتار و گفتارش منطبق بر وحی است و سخنی از خود نمی گوید: «... یوحی الی.... (فصلت/۶) به سوی من وحی می شود...» هرگز از روی هوای نفس سخن نمی گوید و گفتارش جز وحی خالص نیست و خداوند تعلیم او را به عهده گرفته است.
«وما ینطق عن الهوی ان هو الا وحی یوحی¤ علمه شدید القوی» (نجم/۵) بشری معصوم از خطا و گناه كه هرگز لغزشی از او سرنمی زند و گفتار و رفتارش الهی و آموزنده است. بزرگ مردی كه هیچ كس به عظمت خلق و خوی او نمی رسد «و انك لعلی خلق عظیم؛(قلم/۴) و در حقیقت تو بر نیكو خلقی عظیم آراسته ای.» كه در راه هدایت انسان ها و رساندن آنها به حق و دست گیری از آنها تا آنجا به تلاش و تكاپو می پردازد كه خدایش به او تسلی می دهد: «طه¤ ما انزلنا علیك القرءان لتشقی» (طه/۲) ای رسول ما قرآن را نازل نكردیم كه خویشتن را به رنج در افكنی» و از گمراهی ره گم كردگان بقدری متأسف می شود كه خدا او را این گونه مورد خطاب قرار می دهد:
«ای رسول نزدیك است كه اگر امت تو به قرآن ایمان نیاورند جان عزیزت را از شدت حزن و تأسف بر آنان هلاك سازی.» (كهف/۶)
● ویژگی های پیامبر(ص) برای اسوه بودن
▪ اخلاق نیكو
قرآن در ستایش خلق و خوی نیك پیامبر می فرماید: «در حقیقت تو بر نیكو خلقی عظیم آراسته ای.» (قلم/۴) نیكوترین جلوه انسان همان جلوه خدایی است یعنی مظهر جلوه های الهی می شود و خلیفه و جانشین صفات خدایی در روی زمین قرار می گیرد. چنان كه در روایتی آمده است:«حسن الخلق، خلق الله الاعظم؛(۱) معیار خلق نیكو خلق الله است.» اخلاق نیكو و كردار پسندیده سرمایه ای زوال ناپذیر است. عامل مهم موفقیت پیامبر اكرم در ابلاغ رسالت خویش، همین بوده است یعنی خلق و خوی خوش آن حضرت كه توانست افراد را به سوی او جذب نماید چنان كه تا پای جان به حضرت عشق و علاقه پیدا كرده بودند. حضرت می فرماید:«برای آن مبعوث شدم كه مكارم اخلاق را به غایت برسانم.» (۲) این خلق و خوی نیك و صفات حسنه در حقیقت ریشه در عقیده آن حضرت به خدا و توجه به مبدأ كمالات داشت. خداوند در قرآن به این مطلب اشاره كرده و می فرماید:«و الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا... عنكبوت/ ۶۹) كسانی كه به سوی ما تلاش كنند ما آنها را رهنمون خواهیم بود.»
▪ پایداری و قاطعیت
برای بدست آوردن آرمان ها و اهداف بزرگ باید سختی ها را تحمل كرد و رنج برد.همواره دو نیروی حق و باطل درمقابل یكدیگرصف آرایی كرده اند «و ما ارسلنا من قبلك من رسول و لانبی الا اذا تمنی القی الشیطان فی أمنیته ... (حج/ ۵۲) هیچ پیامبری را نفرستادیم جز این كه شیطان درمقابل آرزوهای او مانع ایجاد كرد...» بزرگ ترین آرزوی پیامبر هدایت مردم به راه حق است و شیطان در برابر این آرمان مخالفت می كند و موجب انحراف انسان ها از مسیرحق می شود. برای مقابله با این توطئه ها مقاومت و روحیه با صلابت لازم است.
پس از هجرت رسول الله (ص) به مدینه و قدرت پیدا كردن مسلمانان، آنان بر اساس دستور حضرت برای دستگیری كاروان تجارتی ابوسفیان از مدینه بیرون می آیند و انگیزه شان به دست آوردن غنیمت است، اما خداوند این چنین مقرر می كند كه آنها با كاروان مسلح كه از مكه برای حمایت كاروان آمده بودند، درگیر شوند و این درگیری منجر به شكستن عظمت و شوكت كفار شود. این پایداری رسول خدا (ص) و مسلمانان در جنگ بدر موجب عظمت اسلام و اعتلای كلمه حق می شود:
«به خاطرآور زمانی كه خدا یكی از دو كاروان را برای شما وعده می داد. شما می خواستید با كاروان غیر مسلح برخورد كنید، لیكن خدای سبحان می خواست حق را پایدار كند و ریشه كفار را از جا بر كند.» (انفال / ۷)
ریشه كن شدن كفار باید به دست انسان های موحد صورت پذیرد تا پایداری آنها در راه حق روشن شود. هم چنان كه خداوند می فرماید:« اگر دفاع مجاهدان نباشد تمام مراكز عبادی و دینی مانند صومعه ها، كنیسه ها كلیساها و مساجد كه اسم خدا درآن زیاد برده می شود، منهدم می شوند.... (حج/ ۴۰) و رسول خدا (ص) در راه آرمان الهی بقدری پایداری و استقامت كرد كه وقتی از او سؤال شد چگونه این مقدار زود پیر شدی؟ فرمود: سوره هود به خاطر این آیه دستور مقاومت می دهد و سوره واقعه مرا پیر كرد. (۳)
قاطعیت رسول خدا(ص) در اجرای فرامین الهی و امور گوناگون یكی دیگر از جنبه های وجودی حضرت است كه می تواند به عنوان اسوه و الگو، سرمشق انسان ها قرار گیرد. از جمله صلابت و قاطعیت حضرت در اجرای فرامین الهی می توان به رویارویی سپاه اسلام با رومیان درجنگ تبوك اشاره كرد كه درگرمای شدید تابستان حجاز صورت گرفت، درحالی كه عده ای كارشكنی می كردند و خداوند در سوره توبه از آن یاد می كند«... و قالوا لاتنفروا فی الحر قل نار جهنم اشد حرا لو كانوا یفقهون؛ (توبه/۸۱) و می گفتند درگرمای تابستان به سوی جبهه حركت نكنید، بگو آتش جهنم سوزان تر است اگر آنها می فهمیدند.»
▪ رعایت حقوق دیگران و تحقق عدالت
از دیگر ویژگی های رسول خدا(ص) رعایت حقوق دیگران و تحقق عدالت است كه درحیات پربار ایشان نقش برجسته و آشكاری دارد. همواره با افراد آن گونه برخورد می كرد كه استحقاق آن را داشتند و آن جایی كه استحقاقی دركار نبود حتی در نگاه كردن هم تفاوتی قائل نمی شد. (۴) اما آنجا كه مسئله استحقاق مطرح می شد آن را رعایت كرده و معیار عدل قرار می دادند، همچنان كه هنگام تقسیم غذا میان اهل صفه، آن را به كسانی كه بیشتر نیاز داشتند می داد. (۵) حضرت اختیاردار امور مسلمانان و بیت المال آنان بود و اگر چیزی اضافه می آمد كه مورد هزینه اش پیدا نمی شد و شب فرا می رسید، به منزل برنمی گشت تا مستحق آن را پیدا كند و مسئولیت را انجام داده و فارغ البال به منزل بازگردد.» (۶)▪ شجاعت وخطرپذیری
برای رسیدن به اهداف بزرگ باید خطرهای بزرگ را از سر راه برداشت. انسان های جسور و شجاع كه در آغوش خطر پرورش می یابند، مسئولیت های بزرگ و پرخطر را تقبل می كنند. هر مقدار آرمان، بزرگ تر باشد خطرها نیز بیشتر است و انبیاء كه بزرگ ترین تحول عقیدتی و اجتماعی و سیاسی را در جامعه دنبال می كردند، بیشترین مخالفت ها و جنگ ها را نیز در مقابل داشتند.
رسول خدا(ص) برای به ثمر رساندن رسالتش كه جهانی بود از هیچ خطری نترسید و حتی در شب لیله المبیت نیز با توكل به خدا بدون هیچ ترسی از خانه خارج شد و راه هجرت درپیش گرفت و در طول ۱۰ سال اقامت در مدینه حدود ۲۷ جنگ همچون بدر، احد، احزاب، خیبر، حنین و... را فرماندهی كرد. رسول خدا(ص) براساس رهنمود و دستور خداوند سبحان مسئول است سخت ترین خطر را پذیرا باشد: در راه خدا قتال كن، كسی جز تو بر این مسئولیت مكلف نیست.»( نساء ۸۴) شجاعت و خطرپذیری حضرت تا بدان جا بود كه امام علی (علیه السلام) می فرماید:«هنگامی كه رو در روی دشمن قرار می گرفتیم و جنگ سخت می شد، به رسول الله پناه می بردیم.»(۷)
▪ تلاش و سازندگی
خداوند در قرآن انسان را از سرگرم شدن به زندگی دنیا و متاع آن نهی كرده و می فرماید:«و لاتمدن عینیك الی ما متعنا به ازواجا منهم زهره الحیوه الدنیا...(طه/ ۱۳۱) چشمان خویش را به آنچه كه متاع دنیا به حساب می آید و ما برخی را از آن بهره داده ایم، خیره مكن كه اینها شكوفه ای بیش نیستند.» اما این معنای آن نیست كه آدمی دست از تلاش و كوشش بردارد و تنها به عبادت خدا مشغول شود.
انسان درعین حال كه زاهد است می تواند پرتلاش باشد چرا كه خدا دستور تلاش و سازندگی می دهد: «او خدایی است كه زمین را رام شما قرار داده است، لیكن برای بدست آوردن روزی حلال باید بر دوش آن (زمین) سوار شوید تا روزی حلال به كف آرید.» (ملك/۱۵) رسول خدا(ص) زاهدترین انسان بود چنان كه در روایت است نان سفره وی تا هنگام رحلت نان جو بود (۸) اما در عین حال پرتلاش ترین انسان نیز بود. یكی از پیام های اسلام تلاش و سازندگی اجتماعی است تا آنجا كه كسی كه با دسترنج خود زندگی اش را تأمین می كند همانند كسی می داند كه در راه خدا جهاد كرده است. (۹) این رهنمود دین در حقیقت دعوت مسلمانان به توسعه اجتماعی و سازندگی است تا خودكفا بوده و وابسته به بیگانگان نباشند و این در سیره رسول خدا(ص) آشكار و بارز بود.
▪ هم گرایی و دوری از تفرقه
وجود آدمی به گونه ای است كه ازسویی به نور و صداقت وصفا گرایش دارد و ازسوی دیگر به انحصارطلبی و نزاع و ستیز، هم چنان كه قرآن نیز می فرماید: «فالهمها فجورها وتقویها» (شمس/۸) شناخت تقوا و فجور در درون انسان نهاده شده است.»
در جوامع مختلف با وجود پیامبران، اختلاف ها و جنگ ها رواج داشته و مردم به خاطر ایمان نیاوردن، از بسیاری از فضایل بی بهره بوده اند. رسول خدا(ص) توانست از جامعه بی فرهنگ جاهلی كه افتخار آن، ستیز و غارتگری بود جامعه ای متعهد متشكل و همگرا و صمیمی ایجاد كند و این همان عمل به فرمایش قرآن است كه می فرماید: «واعتصموا بحبل الله جمیعا ولاتفرقوا» (آل عمران /۱۰۳) همه با هم به ریسمان ایمان متمسك شوید و جدایی و تفرقه ایجاد نكنید...»
پیامبر(ص) همواره سعی می كرد تا مردم را با یكدیگر متحد و دوستی و برادری آنان را مستحكم نماید. اصلاح میان مردم و رفع اختلافات میان آنان، یكی دیگر از كارهای پیامبر برای ایجاد وحدت و یگانگی در جامعه بود.
پیامبر به اهمیت و نقش وحدت و یگانگی مردم درپیشبرد اهداف اسلام و دستیابی به مقصد والای آن آگاهی كامل داشت و اتحاد را در نیرومندی مسلمانان موثر می دانست لذا برای ایجاد وحدت در جامعه نوپای اسلامی تلاش های جدی و پیگیری می نمود. جامعه ساخته شده توسط پیامبر این حقیقت را در خارج متبلور ساخت كه خدا می فرماید: «مؤمنان پایداری كنند و با هم مقاومت كنند و با هم مراوده داشته باشند و تقوا پیشه كنند تا شاید به رستگاری برسید.» (آل عمران/۲۰۰)
▪ برخورد با خانواده
سیره رسول خدا(ص) درنهاد خانواده نیز برای دیگران الگو است. آن حضرت به افراد آسیب پذیر جامعه كه زنان از جمله آنان می باشند، مهربان ترین بود و همواره دیگران را به دوری از ظلم بر دو گروه برحذر می داشت: زنان و یتیمان (۱۰) مهربانی و احسان به همسر خویش را بهترین معیار فضیلت می دانست و می فرمود: «بهترین شما نیكوكارترین بر خانواده اش است و من نیكوكارترین به خانواده خویش هستم.» (۱۱)با همسران خود با عطوفت و عدل رفتار می كرد و ترجیح بین آنها قائل نمی شد و در مسافرتها به قید قرعه یكی از آنها را همراه خود می برد.
▪ برخورد با كودكان و جوانان
رسول خدا(ص) در برخورد با كودكان همواره ابعاد وجودی و روحی آنان را در نظر گرفته و با آنان رفتاری سرشار از عطوفت و مهربانی و انس و شادابی داشت. با آنان با كمال ملاطفت برخورد می كرد و به استعدادهای فطری آنان توجه می نمود. در برخورد با كودكان، خود را همسان آنان قرار می داد. امام حسن و حسین(علیهماالسلام) را بردوش خود سوار می كرد و به آنها می فرمود: خوب مركبی دارید و شما هم سواران كار خوبی هستید. (۱۲) مهربانی با كودكان، سیره رسول الله بود.(۱۳) همواره تلاش می كرد تا آنها را خوشحال كند و خواسته های آنان را اجابت می نمود.(۱۴)
▪ جوانان از دیدگاه پیامبر
درنگاه پیامبر(ص) دوره جوانی نیز از اهمیت خاصی برخوردار بود. رسول خدا جوانان را به خوبی درك می كرد و به گرایش های آنان توجه داشت. در جامعه ای كه رسول خدا آن را بوجود آورده، امر ازدواج به سهولت انجام كارهای روزمره بود؛ مشورت كردن با جوانان در موارد مختلف و پرورش عزت نفس آنها، كمك به شكوفاكردن استعدادهای درونی توسط جوانان، آموزش آنان و مسئولیت دادن به آنها تنها گوشه ای از رفتار نبی اكرم(ص) با جوانان بود. (۱۵) به همین جهت بود كه یاران پایدار حضرت، جوانان بودند كه وی را در راه اعتلای توحید یاری نمودند.
▪ برخورد با زنان
زنان حداقل نیمی از جمعیت جامعه را تشكیل می دهند كه تاكنون جوامع و تاریخ با آنها برخوردهای مختلفی داشته است اما درهیچ كجای تاریخ رفتاری به لطافت رفتار رسول خدا در مورد زنان دیده نشده است.- پیامبر اعظم با الهام از وحی الهی بسترهای رشد و بالندگی را در زنان بوجود آورد و آنها را از ذلت ها، بی هویتی ها، تحقیرها، محدودیت ها و بردگی نجات داد، به گونه ای كه زنان همدوش مردان آزادانه با حفظ حرمت و كرامت خویش در اجتماع حضوریافتند، حتی در جنگ ها نیز همراه سپاه اسلام زنانی بودند كه با امدادرسانی و حتی دفاع شركت می كردند. رفتار الهی رسول خدا برای زنان همانند مردان كرامت، شرافت و آزادی را به ارمغان آورد و محدودیت نابه جا، خشك، بسته و بی روح را از بین می برد. رسول خدا به زن آزادی همراه با كرامت داد تا در بسترهای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی حضور یابد. (۱۶)

پانوشت ها در سرویس معارف موجود است.
زهرا رضائیان

منبع : روزنامه کیهان