ماجرای تلفن اینترنتی یا VOIP در کشور چه بود؟

در این مقاله ابتدا سرویس VoIP با سرویس تلفن معمولی مقایسه شده است و میزان کاربردآن در سطح دنیا مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه تاثیرات این تکنولوژی از جنبه های گوناگون در کشور مورد بحث قرار گرفته است و ابهاماتی که در رابطه با عملکرد شرکت مخابرات ایران در این راستا وجود دارد، عنوان شده است:

۱- تعاریف و توضیحات فنی
در یک شبکه مخابراتی، گیرنده و فرستنده مستقیماً به هم متصل نمی‌شوند، بلکه بین آنها یک زیرشبکه وسیع ارتباطی وجود دارد که نقش برقرارکننده ارتباط را به عهده دارد. در این شبکه‌ها انتقال اطلاعات، به دو روش صورت می‌گیرد: سوئیچینگ مداری و سوئیچینگ بسته‌ای. آشنایی اجمالی با این دو روش، از جهت بیان مقدمة فنی بحث لازم است:
۱-۱) سوئیچینگ مداری
در این روش برای انتقال اطلاعات بین دو کاربر، ابتدا عملیات سیگنالینگ (فرایندی که ارتباط بین مبدا و مقصد را ایجاد می‌کند؛ مانند شماره‌گیری در تلفن) بین مبدأ و مقصد صورت می‌گیرد. در مرحه بعدی یک کانال ارتباط فیزیکی بین مبدا و مقصد بر قرار می‌گردد که از طریق آن این دو نقطه می‌توانند به تبادل اطلاعات بپردازند. در روش سوئیچینگ مداری، اگر کانالی توسط گیرنده و فرستنده اشغال شود، برای هیچ کاربر دیگری مقدور نخواهد بود که با این دو کاربر ارتباط برقرار کند و باید تا آزاد شدن کانال، منتظر بماند. به عبارت دیگر تا زمانی که ارتباط بین دوکاربر قطع نشده، کانال به طور اختصاصی در اختیار آنان خواهد بود هر چند که اطلاعاتی ردوبدل نشود.
۱-۲) سوئیچینگ بسته‌ای
در این روش، اطلاعات به قطعات کوچکی به نام بسته، تقسیم می‌شود و ضمن اضافه کردن اطلاعات لازم برای بازسازی اصل پیام، هر بسته به طور جداگانه به مرکز سوئیچ ارسال می‌گردد. در این روش، وقتی یک بسته توسط ورودی سوئیچ دریافت شد، در حافظه سوئیچ ذخیره می‌گردد تا یک خط برای ارسال آن آزاد شود.ماهیت شبکه‌های سوئیچ بسته‌ای به گونه‌ای است که به کاربران اجازه می‌دهد از یک پهنای باند به صورت اشتراکی استفاده نمایند. به همین دلیل، شبکه‌های سوئیچینگ بسته‌ای نسبت به شبکه‌های سوئیچینگ مداری که هر کاربر به صورت اختصاصی پهنای باند را در اختیار دارد، بسیار ارزان‌تر هستند. ارزان بودن و گستردگی شبکه‌های سوئیچینگ بسته‌ای، طراحان تجهیزات مخابراتی را بر آن داشته است تا این تجهیزات را به گونه‌ای طراحی کنند که بتوانند بر مبنای شبکه‌های سوئیچینگ بسته‌ای به ارایه سرویس بپردازند.
یکی از گسترده‌ترین و پرکاربردترین شبکه‌های سوئیچینگ بسته‌ای، شبکه اینترنت است. این شبکه که بر اساس پروتکل IP عمل می‌نماید، تحولی عظیم در صنایع مخابراتی به وجود آورده است؛ به طوری که اکثر سازندگان تجهیزات مخابراتی، به تولید تجهیزات مبتنی بر پروتکل IP روی آورده‌اند.
۲- نقش سرویس تلفن اینترنتی در ارتباطات تلفنی دنیا
سرویس‌های معمولی تلفن، از طریق شبکة PSTNیا Public Switch Telephon Network، بین دو کاربر ارتباط صوتی برقرار می‌کنند. این شبکه بر پایه سوئیچنگ مداری عمل می‌کند؛ لذا دو کاربر در حین ارتباط، به صورت اختصاصی از یک خط ارتباطی با پهنای باند مشخص استفاده می‌کنند. همین مسئله باعث شده است که هزینه ارتباطات بین‌شهری و یا خارج از کشور، بر اساس این سرویس بسیار گران باشد.
اما در سال‌های اخیر، طراحان تجهیزات مخابراتی امکانی را فراهم آورده‌اند تا بتوان از طریق شبکه اینترنت، ارتباط صوتی برقرار نمود که با توجه به استفاده کاربران اینترنت از پهنای باند به صورت اشتراکی، این ارتباط بسیار ارزان‌تر از شبکه PSTN است.این سرویس که در واقع ارایه سرویس صوتی از طریق شبکه اینترنت است، (Voice over IP) یا VoIPنامیده می‌شود و در دهه اخیر با استقبال فراوان کاربران روبرو شده است. نمودار ۱ رشد تعداد خطوط VoIP را در آمریکا از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۷ نشان می‌دهد. همان‌طور که دیده می‌شود، در سال ۱۹۹۹ تعداد خطوط VoIP، حدود ۵۰ هزار خط بوده است که این تعداد در سال ۲۰۰۴، به ۶.۵ میلیون خط افزایش یافته است و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۰۷، به حدود ۱۹ میلیون خط برسد.
نکته‌ای که باید در مورد سرویس VoIP به آن اشاره کرد این است که ارایه سرویس صوتی از طریق شبکه اینترنت نسبت به تلفن عادی، از کیفیت پائین‌تری برخوردار است؛ اما با توجه به هزینه بسیار کمتر VoIPنسبت به ارتباط تلفنی عادی و ارایه سرویس‌های متنوع تصویری و صوتی و متنی، که به سرویس VoIP اضافه شده است (VoIP به انضمام سرویس های صوتی و تصویری و متنی سرویس IP Telephony را به وجود می آورد)، میزان استفاده از این سرویس را به شدت در میان کاربران افزایش داده است و بازار جدیدی را در ارتباطات تلفنی ایجاد کرده است.۳- وضعیت ارایه سرویس VOIP در کشور
سرویس VOIPرا از حدود ۳ تا ۴ سال پیش، برخی از شرکت‌های خصوصی در داخل کشور ارایه می‌کنند. بدین صورت که این شرکت‌ها با اجاره کردن یک یا چند خط E۱ دوطرفه (خطوطی که امکان برقراری ارتباط از هر دو طرف خط امکان‌پذیر می‌باشد)، امکان بر‌قراری مکالمه تلفنی را با تعداد زیادی مشترک تلفنی ایجاد می‌کردند. در مرحله بعد، قراردادی را با یک شرکت خارجی که به شبکه VoIP متصل است، منعقد می‌کردند تا Gateway (تجهیزاتی که در انتهای یک شبکه قرار می‌گیرد تا ارتباط این شبکه با شبکه دیگر در نقطه‌ای دیگر از دنیا را امکان‌پذیر سازد و عملیات تطبیق سیگنالینگ بین شبکه‌های مختلف را انجام ‌دهد) که در ایران قرار دارد بتواند با Gateway که در خارج از ایران است، ارتباط برقرار نماید
سناریوی عملکرد این شرکت‌ها جهت برقراری ارتباط مشترکین تلفنی داخلی با خارج کشور و برعکس، به این صورت بود که کاربران از طریق خط تلفن و شبکه PSTN، به تجهیزات خاصی در ISPها مرتبط می‌شدند. در ISPها تجهیزات خاصی به نام Media Gateway، ماهیت آنالوگ صوت را به ماهیت بسته‌ای IP تبدیل می‌کردند و از طریق مسیریاب‌های بسته‌ای، این اطلاعات به سمت دروازه‌هایی که در خارج از کشور قرار دارند، هدایت می‌شد و در شبکه VoIP قرار می‌گرفت. پس از مسیریابی این اطلاعات در شبکه، در نزدیک‌ترین Media Gateway واقع در مقصد، این اطلاعات صوتی به صورت صوت آنالوگ تبدیل می‌شد و از طریق شبکه PSTN محلی، ارتباط تلفنی برقرار می‌گردید.
این عملیات به صورت دوطرفه انجام می‌شود؛ یعنی دروازه‌های داخل ایران نیز ترافیک صوتی را از دروازه‌ خارجی دریافت کرده، با تبدیل آن به صوت آنالوگ، از طریق شبکه PSTN اقدام به برقراری ارتباط صوتی می‌نمودند. حالت اول که دروازه‌ داخل کشور اطلاعات صوتی را به خارج ارسال می‌کند، Origination نام دارد و به حالت دوم که اطلاعات را از دروازه‌ خارجی جهت برقراری ارتباط دریافت می‌کند، Termination گویند.
۴- عملکرد شرکت مخابرات در رابطه با تکنولوژی VoIP
هنگامی که شرکت‌های خصوصی به فعالیت در زمینه VoIP روی آورند، شرکت مخابرات به عنوان مسئول ارتباطات مخابراتی، در زمینه VoIP اقدامی نکرد و با نگاهی تردیدآمیز به این تکنولوژی، منتظر عواقب آن ماند. عواقبی که در حال حاضر، منجر به چالش‌های جدی در زمینه ارتباطات صوتی کشور شده است. از جمله:
۴-۱) کاهش درآمد مخابرات از مکالمات بین‌الملل
یکی از راه‌های درآمد مخابرات، ترانزیت ترافیک صوتی از داخل به خارج و از خارج به داخل کشور از طریق سوئیچ‌های شبکه PSTN است. با توجه به نوع عملکرد VoIPدر برقراری ارتباط صوتی، شبکه سوییچینگ تلفنی بین المللی در برقراری این ارتباط نقشی ندارد و از شبکه دیتا استفاده می شود؛ لذا قیمت این ارتباط در مقایسه با ارتباط تلفنی عادی بسیار ارزانتر است. در نتیجه، شرکت مخابرات بسیاری از مشترکان ارتباطات بین‌الملل خود را از دست داد و درآمد مخابرات از مکالمات بین‌الملل به شدت نزول پیدا کرد.
در اولین واکنش، شرکت مخابرات اقدام به ارزان کردن مکالمات بین‌الملل نمود تا بتواند مشترکان را به استفاده از شبکه تلفنی عادی ترغیب نماید. اما با وجود ارزان شدن نرخ مکالمات، این سرویس در مقایسه با سرویس VoIP، هنوز از قیمت بالاتری برخوردار است. علاوه بر آن، از طرفی ارزان شدن نرخ مکالمات، باعث شد بسیاری از شرکت‌هایی که در زمینه VoIP فعالیت داشتند، از شرکت مخابرات ایران به عنوان خط ترانزیت ترافیک VoIP خود با بعضی از کشورها استفاده کنند؛ در این حالت، بدون آنکه درآمدی بابت انتقال این ترافیک عاید شرکت مخابرات شود، شبکه مخابراتی ایران به محل ترانزیت ترافیک صوتی دیگر کشورها تبدیل شده بود به گونه‌ای که حق هزینه‌های آن را نیز شرکت مخابرات ایران پرداخت می‌کرد؛ طبق گفته مدیرعامل شرکت ارتباطات دیتا، شرکت مخابرات ایران از محل ترانزیت مکالمات بین‌المللی ۳۰ میلیون دلار درآمد داشته است‌؛ در حالیکه در سال ۱۳۸۲، ۵۰ میلیون دلار به کشورهای خارجی، به خصوص کوبا، بدهکار شده است.
۴-۲) مشکلاتی در ارتباط با نظارت بر شبکه VoIP
یکی از امکاناتی که تلفن عادی دارد، این است که به راحتی می‌توان مکالمات را کنترل کرد و بر آن نظارت داشت. اما شبکه VoIP، به دلیل اینکه بسته‌های اطلاعاتی در آن، به هزاران کاربر مرتبط می‌شود، به سادگی شبکه تلفنی رایج قابل کنترل نیست و دست‌کم، نیاز به سخت‌افزارهای پیچیده‌ای جهت ردیابی و کنترل مکالمات تلفنی دارد.
۵- اقدامات بعدی شرکت ارتباطات دیتا و ابهامات موجود
شرکت ارتباطات دیتا که زمان زیادی از تاسیس آن نمی‌گذرد، در ادامه برخورد مخابرات با پدیدة تلفن اینترنتی، شرکت‌هایی را که احتمال می‌داد اقدام به ارایة این سرویس می‌نمایند و دارای مجوز نیستند، شناسایی و از ادامه کار آنها جلوگیری کرد. بر همین اساس به بعضی از شرکت‌های خصوصی مجوزهایی در زمینه عملیات Origination داده شده است و Termination به کلی ممنوع گردید.
اما در زمینه ارایه سرویس‌های تلفن اینترنتی و نحوه برخورد شرکت دیتا با آن ابهاماتی وجود دارد:
۵-۱) نحوه نظارت بر ارتباطات VoIP
لزوم نظارت بر ارتباطات VoIP یکی از مواردی است که شرکت ارتباطات دیتا، با طرح آن، ارایه این سرویس را منوط به گرفتن مجوز از این شرکت می‌داند. اما در این زمینه نکاتی قابل توجه وجود دارد:
اولاً این اقدام باید از ابتدای راه‌اندازی سرویس‌های VoIP در کشور، صورت می گرفت و سازماندهی نظارت بر آن، باید قبل از ارایه آن توسط بخش خصوصی انجام می شد. این امر از ضعف بزرگ شرکت ارتباطات دیتا ناشی می‌شود که به اندازه‌ای در زمینه آینده‌نگری تکنولوژی های روز دنیا با تاخیر عمل کرده است که باید به جای پیشگیری، به درمان بپردازد.
ثانیا، نحوه اعمال نظارت این شرکت بر شبکه VoIP معلوم نیست؛ با اینکه عملیات Originationو Termination
هر دو به یک اندازه از لحاظ نظارتی اهمیت دارند، آزاد کردن Origination و ممنوع کردن Terminationچندان منطقی به نظر نمی‌رسد.
۵-۲) نحوه نظارت بر"توافقنامه تراز خدمات " یا Service Level Agreement
"توافقنامه تراز خدمات" یا SLA، قراردادی است كه بین مشتری و ارایه‌دهندة خدمات مخابراتی در رابطه با كیفیت خدمات سیستم تنظیم می‌شود و سطح كیفی ارائه خدمات را نشان می‌دهد.
طبق سیاست های اعلام شده شرکت ارتباطات دیتا، ارایه سرویس Origination توسط ISPها، با مجوز این شرکت، مجاز خواهد بود؛ لذا کاربرانی که می خواهند از VoIP استفاده کنند، با شرکت های خصوصی سروکار خواهند داشت. حال با توجه به مجوز ارایه شده، شرکت ارتباطات دیتا در قبال عملکرد این شرکت‌ها در برابر کاربران مسئول است و باید نظارت لازم را اعمال کند.
با توجه به لزوم رعایت "توافقنامه تراز خدمات" در ارایه سرویسVoIP از طرف شرکت‌های خصوصی، این شرکت‌ها در خصوص کیفیت سرویسی که ارایه می‌دهند، تعهداتی دارند و در صورت عدم ارایه سرویس با کیفیت توافق شده‌، کاربران باید بتوانند به مراجع قانونی شکایت کنند. سؤالی که در این رابطه مطرح می‌شود این است که چگونه مشترکین از سطح سرویسی که به آنها ارایه می‌گردد، آگاهی یابند و اصولاً، در این زمینه قوانین یا تعهداتی وجود دارد یا خیر؟ در زمینه حفظ حقوق مشترکین، شرکت ارتباطات دیتا چه اقداماتی کرده است؟ در صورتی که تخلفی از شرکت‌های خصوصی مشاهده شد، کدام مرجع قانونی پاسخ‌گو خواهد بود؟
۵-۳) مسئله حساب‌رسی کاربران
یکی دیگر از نکات مهم در زمینه VoIP، رسیدگی به مسایل مالی میان ارایه‌کنندگان سرویس VoIP و کاربران است. از آنجا که کاربران باید بتوانند بر روی حساب هزینه مکالمات خود نظارت داشته باشند، شرکت ارتباطات دیتا چگونه به شکایات مالی میان مشترکان و شرکت‌های خصوصی رسیدگی خواهد کرد؟

منبع : سایر منابع