انقلاب دوم

در تاریخ ۱۳ آبان ماه ۱۳۵۸ و به دنبال پذیرش شاه از طرف آمریکا سفارت ایالات متحده آمریکا در تهران توسط دانشجویان عضو انجمن‌های اسلامی اشغال وتعدادی در حدود ۶۵نفر از کارکنان سفارت بازداشت و ۵۲ نفر از آنها به مدت ۴۴۴ روز در گروگان دانشجویان مزبور قرار گرفتند . این حادثه در تاریخ انقلاب اسلامی و همچنین در سیاست خارجی جمهوری اسلامی اثری فوق‌العاده عمیق بر جای گذارد به طوری که اکثر مسائل مربوط به روابط خارجی کشور تا آغاز حمله عراق به ایران را تحت الشعاع خود قرار داده و موضوع اولیه و اصلی نه تنها در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بلکه همچنین مهمترین و عمده‌ترین مشغولیات ذهنی دولتمردان کاخ سفیددر آمریکا قرار گرفت. آثار این حادثه مهم هنوز بعد از گذشت نزدیک به دو دهه از زمان اتفاق آن بر روابط دو کشور ایران و آمریکا سایه افکنده و زایل نشده است. عظمت واهمیت این حادثه از دیدگاه بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی آن‌قدر زیاد بود که آن راانقلابی بزرگتر از انقلاب اول نامیده و در پروسه تحولات انقلابی می‌توان بعد از انقلاب ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ آن را انقلاب دوم نامید.
● نگاهی به روند شکل گیری حادثه
در تاریخ اول آبان ۱۳۵۸ تعداد زیادی از مردم در جلوی سفارت آمریکا در تهران تظاهرات می‌کنند و خشم خود را با فریادهایشان بر علیه آمریکا نشان می‌دهند.
سه روز بعد تعدادی از دانشجویان که ظاهرا در تظاهرات مذکور شرکت داشتند در دانشکده امیرکبیر برای نشان دادن عکس‌العمل لازم در مقابل پذیرش شاه از طرف آمریکا دور هم جمع شده و تصمیم می‌گیرند که تظاهراتی در روز ۱۳ آبان که مصادف با حمله ارتش به دانشگاه تهران در سال قبل و روز دانش‌آموز بود سازماندهی کنند و علیه شاه در مورد سرقت دارایی و ثروت کشور و زجر و شکنجه مخالفان سیاسی‌اش دادخواهی مطرح نمایند. کتاب غائله چهاردهم اسفند وقایع را به این ترتیب نگارش می‌کند:
“ ساعت ۱۰/۳۰ صبح روز ۱۳ آبان ۱۳۵۸ خیابان طالقانی وضع عادی خود را دارد ... گروهی نزدیک به ۴۰۰ نفر درحالی که خیابان را طی می‌کنند به سوی سفارت آمریکا در حال حرکتند هنگامی که به مقابل آن می‌رسند در یک لحظه از در و دیوار سفارت بالا می‌پرند مردم هاج و واج به این صحنه نگاه می‌کنند و همه از خود می‌پرسند چه شده است؟
خیابان بند می‌آید جوانها تند وتیز یکی پس از دیگری از گوشه وکنار سفارت به داخل می‌روند . حال هر کدامشان روبندی به دست و عکس امام را به سینه دارند ... سفارت به اشغال دانشجویان درآمد و اولین اطلاعیه رسمی آ‌نان با نام دانشجویان مسلمان پیرو خط امام ساعت یک بعدازظهر از رادیو پخش شد . آنان در اولین اطلاعیه خود سفارت آمریکا را سفارت جاسوسی خواندند و اعلام کردند ما به پیروی از موضع قاطعانه امام در مقابل آمریکای جهانخوار به منظور اعتراض به دسیسه‌های امپریالیستی و صهیونیستی سفارت جاسوسی آمریکا را در تهران به تصرف درآوردیم تا اعتراض خویش را به گوش جهانیان برسانیم. پس از پخش این اطلاعیه مردم از جریان حمله به سفارت آمریکا باخبر شدند و فورا برای پشتیبانی از اقدام دانشجویان به مقابل سفارت آمریکا سرازیر شدند و در حالی که شعار می‌دادند نه سازش نه تسلیم نبرد با آمریکا، عمل دانشجویان را تائید کردند...
روزنامه جمهوری اسلامی ارگان حزب جمهوری اسلامی در ابتدای اشغال ضمن حمایت کامل ازاین حرکت آن را به اطلاع عموم رساند . حضرت امام خمینی (ره ) نیز در اولین عکس‌العمل عنوان می‌کنند: “ انقلابی بزرگتر از انقلاب اول پدید آمده است.”
از طرف دیگرحمایت گروه‌ها و اقشار مختلف مردم با اعلام آن از صدا و سیما و تجمع در اطراف سفارت آغاز می‌گردد .
عباس عبدی یکی از دانشجویان پیرو خط امام در مورد اطلاع حضرت امام (ره) از طرح اشغال سفارت قبل از اشغال اظهار می‌دارد که : “ در ملاقات با آقای خوئینی‌ها ( قبل از اشغال) خلاصه‌ای از طرح و آنچه که تا آن موقع رخ داده بود ارائه شد که ایشان هم بی‌درنگ تائید خود را از موضوع اعلام نموده و موافقت کردند که پس از تسخیر لانه تلفنی ایشان را مطلع کنیم تا در محل حاضر شوند. ایشان با درخواست دانشجویان در ضرورت استخراج نظر حضرت امام(ره) مخالفت کرده و این امر را بی‌مورد تشخیص داده و معتقد بودند حضرت امام (ره) با این عمل موافق هستند ولی اگر موضوع با ایشان مطرح گردد ممکن است علی‌رغم موافقت صلاح ندانند که چنین عقیده‌ای را قبل از عمل ابراز کنند... بعدا روشن شد که آقای خوئینی‌ها هیچ گاه این مسئله را خدمت امام عرض نکرده بودند‌.”
دولت موقت هم که در آن زمان در راس کشور قرار داشت ابتدا اظهار تاسف می‌کند ودر پاسخ به اظهار نگرانی آمریکا از امنیت مالی و جانی کارمندان خود دکتر یزدی وزیر امور خارجه وقت در یک مصاحبه می‌گوید:
“ ما به عنوان دولت از وقوع چنین حادثه‌ای ابراز تاسف می‌کنیم و نهایت کوشش خودمان را نیز به کار می‌بریم تا این مسئله به صورت رضایتبخش حل شود ولی در عین حال مسئولیت را مستقیما متوجه آمریکا می‌دانیم..” یک روز پس از تسخیر سفارت آمریکا نمایندگان دانشجویان مسلمان پیرو خط امام مستقر در سفارت در یک مصاحبه مطبوعاتی شرکت نمودند. در ابتدای مصاحبه یکی از شرکت کنندگان می‌گوید:
“ ما به پیروی از سبک قیام مردممان یعنی انقلابی ،‌توده‌ای ،‌غیرمسلحانه ، بدون اسلحه و پس از تظاهراتی در خیابان آیت الله طالقانی این حمله را انجام دادیم و پس از ورود به سفارت با مقاومت آمریکایی‌ها روبرو شدیم و آنان تسلیم نمی‌شدند و ما برای جلوگیری از خونریزی بی‌مورد سه ساعت از هرگونه اقدامی پرهیز نمودیم و تنها به شعار دادن اکتفا کردیم و پس از این مدت دوستان شروع به کندن پنجره‌های زیرزمین نمودند... پس از مدتی ما موفق به گروگان گرفتن یکی از اعضا شدیم . او با گریه و زاری از بقیه تقاضای تسلیم نمود و آنان که بیم جان وی را داشتند تسلیم ما شدند .”
● استعفای دولت موقت
چند روز قبل از اشغال سفارت، نخست وزیر دولت موقت در راس یک هیئت بلند پایه برای شرکت در مراسم استقلال الجزایر راهی آن کشور شده بود . نامبرده درالجزایر با مشاور امنیت ملی کارتر یعنی برژینسکی ملاقات می‌کند . پخش این خبر درحالی که جنایات شاه و دستگاه حاکمه‌اش تحت حمایت کارتر هنوز فراموش نشده بودغیر قابل توجیه بود .
“ ما از اول با مخالفت‌ها و مزاحمت‌های دشمنان روبرو شدیم... این مسئله که چرا ملاقات با وزیر مشاور رئیس جمهوری آمریکا در بوق و کرنا گذاشته نشده بود و یا به عرض و اجازه امام نرسیده این ایراد به نظر خیلی بی‌جا است ... یک چیز فقط عامل استعفای ما بود آن هم مصلحت اندیشی به مملکت و اجازه دادن به اینکه انقلاب و جمهوریت و مملکت پیش برود . چون ما در مرحله‌ای رسیده بودیم که می‌دیدیم بن‌بست است و دیوار جلوی ماست و ما نمی‌توانیم جلو برویم وراه از هر طرف بسته است و استعفای من به دنبال استعفای مکرر و متوالی همکارانم بود .”
بنابراین دولت موقت در ۱۴ آبان ۱۳۵۸ یک روز پس از اشغال سفارت استعفا می‌دهند وحضرت امام(ره) نیز این استعفا را پذیرفته پس از تعیین مجدد اعضای شورای انقلاب آنها را مامور اداره کشور می‌کنند.
● آثار وتبعات اشغال سفارت
الف) پیامدهای سیاسی
با تسخیر سفارت آمریکا و استقبال عظیم مردم از حرکت دانشجویان پیرو خط امام و به دنبال آن تائید حضرت امام (ره) از این اقدام دولت بازرگان در تاریخ ۱۴ آبان ماه یک روز بعد از اشغال سفارت استعفا داده و بنا به فرمان حضرت امام (ره) شورای انقلاب راسا اداره امور دولت را بر عهده گرفت و تا زمان انتخاب شهید رجایی به نخست وزیری کشور دارای نخست وزیر به عنوان یک شخصیت حقیقی نبود.
از طرف دیگر با اشغال سفارت و کنار رفتن کسانی که تلاش در تعدیل وخنثی کردن شور انقلابی مردم داشتند مجددا صحنه انقلاب ایران به حالت اولیه برگشت و روند انقلاب حالتی ویژه به خود گرفت و بویژه با افشای بسیاری از اسناد درون سفارت توسط دانشجویان و افشای رابطه نزدیک لیبرال‌ها با عوامل سفارت موجب کاهش اعتبار و نهایتا حذف ایشان از صحنه سیاست ایران گردید. اثرات سیاسی این اشغال در روابط خارجی ایران کمتر از تاثیر آن بر سیاست داخلی کشور نبود. انقلاب علی‌رغم تلاشی که دولت موقت برای ترمیم روابط تخریب شده میان ایران و آمریکا به عمل آورده بود مجددا به یک رویارویی مستقیم با آمریکا کشیده شد و علی‌رغم تلاش‌هایی که آمریکایی‌ها برای مقابله و برخورد با این مسئله کردند با شکست‌هایی پی‌درپی در ابعاد سیاسی، نظامی و بین‌المللی روبرو شدند و ابرقدرتی مانند آمریکا که داعیه قدرت فائقه را داشت آن چنان تحقیر گردید که برای هیچ آمریکایی قابل تصور نبود و نهایتا هم موجب شکست کارتر در انتخابات بعدی ریاست جمهوری گردید .
ب) پیامدهای اقتصادی
دولت آمریکا زمانی که از حل سریع بحران گروگان‌گیری مایوس شده و ملاحظه کرد که رهبری انقلاب نیز اقدام دانشجویان را مورد تائید قرار دادند،برای ضربه زدن و تحت فشار قرار دادن دولت فشارهای اقتصادی خود را بر ایران وارد کرد به طوری که در نهمین روز اشغال سفارت به دستور کارتر واردات نفت از ایران متوقف گردید و دو روز بعد کلیه دارایی‌های رسمی ایران در بانک‌های آمریکا را توقیف می‌کند و اگر چه از طریق شورای امنیت تلاش زیادی به عمل آورد که نوعی تحریم بین‌‌المللی را بر ایران تحمیل بنماید ولی به علت مخالفت اتحاد جماهیر شوروی به این خواسته خود دست نیافت. زمانی که آمریکا بعداز اعزام میانجی و واسطه‌های متعددی به ایران منجمله حبیب شطی دبیرکل کنفرانس اسلامی، یاسر عرفات‌کورت ولدهایم دبیرکل وقت سازمان ملل متحد و ... مایوس گردید نه تنها اقدام به قطع کلیه روابط سیاسی و دیپلماتیک با ایران نمود بلکه یک سری فشارهای اقتصادی جدیدی نیز به ایران وارد کرد .
ج) پیامد نظامی
آمریکا وقتی که از اقدامات سیاسی و اقتصادی نتیجه نگرفت به سراغ آخرین گزینه یعنی ابزار نظامی رفت که با شکست و رسوایی بزرگی در آن مواجه شد. این اقدام که معروف به عملیات دلتا بود دارای ابعاد گسترده و هزینه‌های بسیاری برای دولت آمریکا بود که با عنایت خداوند و امدادهای غیبی که خود آمریکایی‌ها نیز به هیچ وجه از آن سردرنمی‌آوردند با شکست مفتضحانه‌ای برای ایالات متحده به پایان رسید.
نهایت امر اینکه دولت آمریکا با توجه به اقدامات متعددی که برای مقابله با ایران و پس گرفتن گروگان‌ها صورت داده بود و همه آنها به بن‌بست رسیده بود کاملا در موضع ضعف قرار گرفت و سعی نمود تا از راه دیپلماتیک و مسالمت ‌آمیز به حل این مسئله بپردازد البته این غائله با تصمیم نهایی مجلس شورای اسلامی بعد از ۴۴۴ روز خاتمه یافت و گروگان‌ها در سلامت کامل به کشورشان بازگشتند اما برخورد انسان دوستانه دولت و ملت ایران در طول این مدت با گروگان‌های آمریکایی که در واقع جاسوسان مخفی ایالات متحده بودند و آزادسازی سیاه پوستان و زنان به اسارت درآمده در همان بدو امر تسخیر سفارت آمریکا از جمله مواردی بود که توجه و تامل مردم جهان را برانگیخت.

سیدمرتضی مفیدنژاد
منابع :
-۱ غائله چهاردهم اسفند،‌ظهور و سقوط ضد انقلاب ،‌ چاپ اول،‌دادگستری جمهوری اسلامی ایران
-۲ گروگان‌گیری در ایران و مذاکرات محرمانه در تهران ، پیرسالینجر ،ترجمه دکتر ثقه اسلامی ۱۳۶۲، انتشارات نوین
-۳ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (اصول وسایل) ، دکتر منوچهر محمدی ، نشر دادگستر،‌چاپ سوم ۱۳۸۴

منبع : روزنامه رسالت