مهریه

امروزه اقتضاء زمان اینگونه حکم می کند که همه ابناء بشر اعم ا ز زن و مرد با علم به حقوق و تکالیف خود زندگی کنند و چه بسا عدم به این قبیل مسائل باعث بروز مشکلات عدیده در روند زندگی زناشویی شود.
مهریه یکی از حقوقی است که علم زنان ایرانی به آن باعث شناخت بهتر حقوق خود در خانواده و جامعه می شود و شایان ذکر است که سوء استفاده از این حق مسلم، بی تردید بنیان خانواده را از هم خواهد پاشید.
اگر هر دوشیز ه ای که لباس سفید عروسی بر تن می کند ، دیدی فخر فروشانه به مهریه نداشته باشد ، مسلماً با تدبیر و درایت بیشتری پا در مسیر زندگی خواهد گذاشت.
با توجه به لزوم آشنایی زوجین و بالاخص زوجه به مهریه ، مواد۱۰۷۸ تا ۱۱۰۱ قانون مدنی به این مساله پرداخته و در این مقاله نیز سعی شده ، مسائل مهم در این خصوص ذکر شود.
● واژه مهر:
مهر کلمه ای است عربی و در فارسی آن را کابین گویند و لغات دیگر مترادف آن در عربی ،صداق، نحله،فریضه و اجر می باشد.در قرآن کریم واژه مهر به کار نرفته بلکه از لغات معادل آن استفاده شده است.
● شیء موضوع مهریه:
مهری که در حین انعقاد عقد با توافق طرفین معین می گردد(مهرالمسمی) از جهت حداکثر سقف محدودی ندارد و زوجین می توانند به هر اندازه که مایل باشند توافق نمایندو پس از توافق و انعقاد عقد زوج ملزم به پرداخت خواهد بود ولی از جهت حداقل تا آنجا که چیزی صدق مال به آن شود و قابل تملک باشد می تواند مهریه قرار گیرد.
اعیان و منافع و حقوق مالی مطلقاً می تواند مهریه قرار گیرد به شرط اینکه با توافق تععین شده باشد و قابل تملک باشد.
کار و نیروی انسانی نیز از آنجا که منفعت محسوب می شود، می تواند مهریه قرار گیرد. هر چند که کار خود زوج باشد.
در عقد نکاح مهر باید بر ولی زوجه قرار داده شود و نمی توان مهر را برای پدر و مادر او قرار داد.
شرط بطلان نکاح در فرض عدم تادیه مهر:اگر در عقد نکاح شرط شود که در صورت عدم تادیه مهر در مدت معین نکاح باطل خواهد بود. نکاح و مهر صحیح ولی شرط باطل است . (ماده ۱۰۸۱ قانون مدنی )
با توجه به ماده ۱۰۸۱ قانون مدنی ، هر گاه در ضمن عقد نکاح شرط شود که مهریه باید تا تاریخ معینی پرداخت گردد و اگر پرداخت نشود زوجه خیال فسخ داشته باشد، چنین شرطی باطل خواهد بود ولی عقد و مهر هر دو صحیح است .
● تملک مهر:
به مجرد عقد زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که می خواهد در آن بنماید . ماده ۱۰۸۲ به موجب نظریه مشهور فقها به مجرد عقد زن در تمامی مهر می تواند تصرف کند و به موجب این نظریه هر گاه قبل از دخول طلاق اتفاق بیفتد زوجه موظف است که چنانچه تمامی مهر را دریافت داشته و نیمی از آن را به زوج برگرداند و اگر هنوز مهریه پرداخت نشده ، فقط نیمی از آن را استحقاق خواهد داشت و به موجب ماده فوق زن به محض عقد می تواند جهت اخذ تمامی مهر اقدام نموده و آن را از شوهر گرفته و تصرف نماید.
● عوامل استقرار مهر :
۱) نزدیکی:خواه از قبل و خواه از دبر . قانون مدنی به صراحت متعرض این موضوع شده ولی از ماده ۰۹۲/ استنباط می شود.
۲) فوت زوج یا زوجه:
مشهور فقهای امامیه معتقدند که چنانچه زوج و یا زوجه قبل از نزدیکی بمیرند به تمامی مهرالمسمی به نفع زوجه مستقر می گردد ولی اکثر فقهای معاصر خلاف مشهور فتوا می دهند.
۳) ارتداد زوج:
هر گاه زوج قبل از نزدیکی مرتد گردد زوجه بلافاصله باید از وی جدا شود ولی تمامی مهر به نفع ولی مستقر می گردد ، مشهور فقها به این نظرند.
● حق امتناع زوجه :
زن می تواند تا مهریه او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی .
قبلاً گفتیم که مهر می تواند حال یا موجل باشد اگر مهریه حال باشد زوجه می تواند بلافاصله پس از عقد مهریه را مطالبه کند و زوج نیز موظف است بی درنگ تادیه نماید، چنانچه زوج از تسلیم خودداری کند زوجه می تواند قبل از هر گونه نزدیکی نسبت به استمتاعات زوج تمکین نماید و در این حالت عدم تمکین زوجه حق نفقه وی را از عهده زوج ساقط نخواهد کرد در حالیکه اگر با پرداخت مهریه از تمکین خودداری می کرد حق نفقه وی ساقط بود .هرگاه مهریه موجل باشد قبل از فرارسیدن اجل ، حکم فوق جاری نیست یعنی زوجه نمی تواند مهررا مطالبه و یا از تمکین خودداری نماید.
● سقوط حق امتناع:
اگر زن قبل از اخذ مهریه به اختیار خود به ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد قیام نموده دیگر نمی تواند از حکم ماده قبل (۱۰۸۵) استفاده کند. معذلک حقی که برای مطالبه مهر دارد ساقط نخواهد شد. ماده ۱۰۸۶ قانون مدنی با توجه به این ماده ،زوجه پس از یکبار نزدیکی دیگر نمی تواند از حق حبس استفاده نماید.البته اگر نزدیکی به اجبار و تهدید زوج انجام گیرد،حق حبس به جای خود باقی است.
وقوع طلاق قبل از نزدیکی:هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد،مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلاً داده باشد حق دارد مازاد از نصف را عیناً یا مثلاً یا قیماٌ استرداد کند. ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی همانطور که قبلاً گفته شده با انجام عقد زوجه مالک تمامی مهر می شود و اگر طلاق قبل از نزدیکی صورت گیرد نیمی از مهرالمسمی به ملکیت زوج مسترد می گردد و اگر ملک مشاع باشد باالمناصفه مشاعاً شریک خواهد شد و اگر در زمان طلاق مهر هنوز پرداخت نگردیده زوج مدیون به نیمی از آن خواهد بود، مهری که بهد از عقد با تراضی و توافق قرار داده می شود و یا موردی که به اختیار زوج و یا زوجه و یا شخص ثالثی قرار داده شده چنانچه بعد از تعیین هر یک از مراجع مزبور طلاق انجام شود بدون آنکه نزدیکی وقوع یافته باشد از این نظر همانند مهری است که حین عقد معین گردیده است.لازم به ذکر است که در فرض فوق ، چنانچه تسلیم شده به عنوان مهر در دست زوجه تلف و یا از مالکیت او به دیگری منتقل شده باشد، پس از انجام طلاق زوجه موظف است در مثلیات نیمی از مثل آن ودر قیمیات،قیمت نصف آن را به زوج پرداخت نماید.
● مهر المتعه :
هر گاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعین مهر زن خود را طلاق دهد زن مستحق مهر المتعه است و اگر بعد از آن طلاق دهد مستحق مهر المثل است .ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی برای تعین مهرال حال مرد از حیث غنا و فقر ملاحظه می شود.ماده ۱۰۹۴ قانون مدنی.
مهر المتعه مهری است که در فرض وقوع طلاق قبل از تعین مهر و قبل از نزدیکی به عهده مرد قرار می گیرد و اختصاص به جدایی از طریق طلاق دارد و چنانچه جدایی از طریق فوت یا فسخ انجام گیرد چنین مهری که زوج نخواهد آمد.در تعین مهرالمتعه ، درست عکس مهر المثل که حال زن مورد ارزیابی قرار می گرفت ،حال مرد از نظر غنا و فقر ملاک قرار می گیرد،چنانچه فردی متمکن باشد چیزی ارزشمند می دهد و چنانچه مستمند باشد ملزم به تحویل شیء ارزان قیمت خواهد بود.
عدم ذکر مهر در نکاح منقطع:در نکاح منقطع عدم ذکر مهر در عقد موجب بطلان است.ماده ۱۰۹۵ قانون مدنی یکی از تمایزهای اصلی نکاح منقطع با نکاح دائم این است که مهر در نکاح دائم رکن اصلی نیست ولی در نکاح منقطع رکن اصلی محسوب است و لذا چنانچه در عقد منقطع مهر ذکر نشود نکاح باطل است . مبانی فقهی این وجه تمایز این است که نکاح منقطع به موجب روایات ولضوص واصله، هر چند از مصادیق اجاره نیست و از جهاتی با اجاره متفاوت است ولی مشابهت زیادی با اجاره دارد و لذا مهر در آن به منزله عوض در اجاره است و بنابراین شرط صحت است.
● مدت زوجه منقطعه:
در نکاح منقطع مدت زن در اثناء مدت موجب سقوط مهر نمی شود و همچنین است اگر شوهر تا آخر مدت با او نزدیکی نکند.
● حکم مهریه در صورت بذل مدت:
در نکاح منقطع هرگاه شوهر قبل از نزدیکی تمام مدت نکاح را ببخشد باید نصف مهر را بدهد . ماده ۱۰۹۷ قانون مدنی
کلمه بخشیدن در ماده فوق در مقابل واژه هبه از فقر اتخاذ گردیده است ولی باید توجه داشت که احکام و ضوابط همه که از عقود است در اینجا جاری نمی باشد و لذا بنظر نمی رسد ، نیازی به قبول داشته باشد بلکه منظور از هبه و یا بخشیدن آن است که زوج حقی را که داشته است اسقاط یا ابراء می نماید، نظیر ابراء مقداری از مدت اجاره اجیر توسط مستاجر .
منظور از بخشیدن تمام مدت قبل از نزدیکی ، بخشیدن تمامی مدت باقی مانده است از زمان هبه نه تمام مدت از تاریخ عقد ، بنابراین چنانچه حتی پس از انقضاء مدتی پس از عقد مادام که نزدیکی اتفاق نیفتاده است ، مدت باقیمانده را ببخشد باز هم مشمول این ماده خواهد بود .و قید قبل از نزدیکی بیانگر آن است که اگر بعد از نزدیکی زوج مابقی مدت را ببخشد چیزی از مهر کسر نمی شود.
هر جا صحبت از ازدواج و تشکیل خانواده می‌شود، بحث مهریه و اقسام آن نیز مطرح می‌شود و امروز شاید یکی از مهمترین مفاهیم حقوق خانواده همین مساله باشد
▪ چه چیز را می‌توان به عنوان مهر قرار داد؟
هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد ، ‌می‌توان مهر قرار داد. مهر باید بین طرفین تا حدی که رفع جهالت آنها بشود،‌ معلوم باشد
▪ چه موقع زن مستحق مهریه می‌شود؟
به مجرد عقد ، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. (آیین‌نامه‌ی اجرایی
▪ قراردادن مدت برای مهر صحیح است یا خیر؟
برای تادیه تمام یا قسمتی از مهر می‌توان مدت یا اقساطی قرار داد
زن می‌تواند تا مهر به او تسلیم نشده، از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد، امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود
▪ وضعیت مهر در نکاح منقطع چه صورت است؟
درنکاح منقطع عدم مهر در عقد موجب بطلان است
در نکاح منقطع ، موت زن در اثنای مدت ، ‌موجب سقوط مهر نمی‌شود
▪ مهر المتعه و مهر المثل چیست؟
مهرالمتعه‌، مهری است که برای تعیین میزان آن ، حال مرد از حیث غنا و فقر ملاحظه می‌شود و در صورتی‌که مهر درعقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از رابطه‌ی زناشویی و تعیین مهر، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهر‌المتعه است و اگر بعد از آن طلاق دهد ،‌ مستحق مهر‌المثل خواهد بود
مهرالمثل مهری است که برای تعیین آن ، باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران و اقارب و هم‌چنین معمول محل و غیره درنظر گرفته شود و در صورتی‌که در نکاح دائم ، مهر ذکر نشده یا عدم مهر شرط شده باشد ‌و قبل از تراضی بر مهر معین بین آنها رابطه‌ی زناشویی برقرار شود،‌ زوجه ، مستحق مهرالمثل خواهد بود . هم‌چنین در صورت جهل زن به فساد و نکاح و وقوع نزدیکی و جایی که مهر المسمی مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد ، نیز ، زن مستحق مهر‌المثل خواهد بود
▪ فوت شوهر چه تاثیری بر مهر دارد؟
اگر یکی از زوجین ، قبل از تعیین مهر و قبل از رابطه‌ی زناشویی بمیرد، زن مستحق هیچ‌گونه مهری نیست
« آیین نامه اجرایی قانون‌ الحاق یک تبصره به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی »
ماده ۱) چنانچه مهریه وجه رایج باشد مرجع صالح بنا به درخواست هر یک از زوجین میزان آن را با توجه به تغییر شاخص قیمت سال زمان تادیه نسبت به سال وقوع عقد محاسبه و تعیین می‌نماید
تبصره: در صورتی‌که زوجین در حین اجرای عقد در خصوص محاسبه و پرداخت مهریه وجه رایج به نحو دیگری تراضی کرده باشند، مطابق تراضی ایشان عمل خواهد شد
ماده ۲) نحوه محاسبه مهریه وجه رایج بدین صورت است: متوسط شاخص بها در سال قبل تقسیم بر متوسط شاخص بها در سال وقوع عقد ضربدر مهریه مندرج در عقدنامه
ماده۳) در مواردی که مهریه‌ی زوجه باید از ترکه زوج متوفی پرداخت شود تاریخ فوت مبنای محاسبه مهریه خواهد بود
ماده۴) بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف به انجام موارد زیرمی‌باشد: الف: شاخص‌های بهای سالهای قبل از اجرای این قانون را تهیه و در اختیار قوه ‌قضاییه قرار دهد

فهرست منابع و ماخذ
بررسی فقهی حقوق خانواده.(نکاح و انحلال آن)-سید مصطفی محقق داماد
قانون مدنی در نظم حقوق کنونی. دکتر ناصر کاتوزیان
حقوق خانواده ،سید حسن امامی
هدی اسماعیل پور قوچانی

منبع : زن روز