آنها که تاریخ را زندگی کرده اند

پژوهش در تاریخ و سیر تحولات ایران و جهان معاصر، به خصوص در این سال ها، مساله یی است که از جانب مورخان و محققان و نظریه پردازان دانش سیاسی به جد گرفته شده و بر اهمیت آن تاکید بسیاری رفته است. این مساله مهم که بخش بزرگی از عقب ماندگی و تاخیر ما در پیوستن به روح عصر جدید و پیشرفت در عرصه های مختلف، مرهون بی توجهی عمیقی است که به تاریخ خود و تاریخ دیگران می شود، امروزه از ممکنات هر پژوهش سیاسی و تاریخی است.به این تعبیر اگر پژوهش در تاریخ با هدف بازشکافی و بازشناسی و ارائه تحلیل دیگرگون و متناسب با روح کلی تحولات و تغییرات و فهم این روح کلی صورت گیرد، می توان بدین مساله بسیار امیدوار بود که تاریخ پژوهی در باب ایران و جهان بتواند راه برون رفتی از موانع جدید و مسیر سخت و دشوار کنونی عرضه کند.
عموم تاریخ نویسان یا پژوهشگران تاریخ ایران معتقدند با نگاه روش مند به تاریخ که با هدف نقد تاریخ و فرهنگ کهن و نگاه به توان و ذخیره آن برای تبدیل به راهی برای پیشرفت یا هموار کردن راه فهم تحولات کنونی جهان و پرهیز از تکرار اشتباهات و گریز از پیش بینی ناپذیرها صورت می پذیرد، می توان به نگارش و پژوهش مثمرثمر و نتیجه بخش تاریخ ایران امیدوار بود؛ نتیجه یی که باید به تقویت حافظه تاریخی و جمعی مردم بینجامد.
مرکز تحقیقات و پژوهش انتشارات قلم نو با هدف آشنایی مخاطبان عرصه عمومی، دانشجویان و طبقه متوسط جامعه ایران با شخصیت های بزرگ و تاریخ سازان ایران و جهان و همچنین تاریخ ادیان و تاریخ اسلام به انتشار سلسله کتاب هایی در قطع جیبی - پالتویی مصور و با فرم و قاب طبقه بندی شده دست زده تا بتواند در راه آشنایی عموم مردم و مخاطبان با مفاخر و مشاهیر ایران و جهان گام بردارد. آنچنان که با توجه به مقدمه ثابت کتاب ها - که متعلق به انتشارات است - آمده، این پروژه تاریخی قصد دارد نظر و توجه مخاطبان حوزه عمومی را به سمت تحولات تاریخی و شناخت شخصیت های بزرگ تاریخ ایران و جهان جلب کند و در راه این جلب توجه حتی به قطع، نوع چاپ کتاب و قیمت و حجم آن نیز توجهی ویژه داشته است.
میثم محمدی که مدیریت این پروژه تحقیقاتی را بر عهده دارد در رابطه با چگونگی راه اندازی و تصمیم گیری برای آغاز این پروژه می گوید؛ «اکنون تقریباً نزدیک به یک سال از آغاز تمهیدات و تصمیم گیری های اولیه برای راه اندازی این مجموعه می گذرد. در بهار سال ۸۶ هم نظری و مشورت چند تن از ناشران و مدیر انتشارات قلم نو باعث شد علاقه اینان به راه اندازی یک مجموعه بررسی تاریخی با محوریت شخصیت های تاریخی به اجرا درآمده و طراحی های اولیه با توجه به مقاصد و واقعیت های پیش رو شکل گیرد. بنابراین ما در شکل گیری این مجموعه و طرح ریزی برای محتوا و صورت آن باید به موارد فرهنگی، فنی، اقتصادی و نیروی انسانی توجه می کردیم. بعد فرهنگی، هدف سازی و شناخت مخاطب، نوع نوشتار و سطح آن را تعیین می کرد. از لحاظ فنی باید به این درک می رسیدیم که بر اساس شناخت مخاطب چه نوع طراحی جلد و صفحه آرایی باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. از طرف دیگر باید اهمیت بعد هنری طراحی نیز لحاظ می شد. بعد اقتصادی بازگشت سرمایه گذاری و بعد نیروی انسانی، کمبود نویسندگان توانا و محققان آزاد برای پرداخت مجموعه را به ما یادآوری می کرد.
تصمیم بر این شد که با توجه به کثرت مجموعه ها و تعدد نویسندگان، هر مجموعه تحت مدیریت یک فرد قرار گیرد و او رابط دغدغه های انتشارات و ابتکارات و نظرات جدید یا متفاوت نویسندگان و همچنین مسوول تدوین و تولید مطالب در موضوع مربوطه باشد.
در این مسیر باید به این نکته هم توجه کرد که ما سعی کردیم ساز و کار و چارچوب انتخاب شخصیت ها و مفاخر کشور به هیچ دلیلی محدود به فرمول خاص و ملاحظات سیاسی نشود و این مساله به درک و دانش مدیران و مشاوره با استادان هر رشته واگذار شود. با وجود این، اهمیت، تاثیرگذاری و شهرت و شناخته شدگی شخصیت های تاریخی، به خصوص برای گام های اولیه، مد نظر قرار گرفت و از هر حوزه موضوعی، فهرستی از مفاخر و شخصیت های بزرگ آن فراهم شد.»
به اعتقاد میثم محمدی اهمیت این مجموعه در متن و ساختار آن است. متن با توجه به دشواریابی های امروزه، پیچیدگی و زبان مغلق برخی پژوهش ها؛ ذیل ساده نویسی، روان نویسی و شرح داستانی ماجرای زندگی و افکار شخصیت ها قرار گرفت.
«این بزرگ ترین هنر یک نویسنده در ایران امروز است که بتواند مهم ترین حرف ها و تحلیل ها را ساده باز کند و روان بگوید و البته سطحی نکند و اوهام نبافد. اهمیت ساختار هم به آزادی انتخاب، نگارش و تحلیل ها از جانب نویسندگان در باب شخصیت ها بازمی گردد که بدون هیچ اجبار و فشار و تحلیلی از سوی انتشارات طرح های خود را برای نگارش کتاب ها عرضه می کردند. این آزادی که البته امری بدیهی است امروزه در جامعه فرهنگی و پژوهشی ایران، به خصوص در تحقیقات دولتی، دری نایاب است که باید به دنبالش گشت و آنجا که نویسنده یی بدون جهت دهی به افکار و قلمش به راحتی در موسسه یا پژوهشگاهی کار کند از خلاف عادت این عصر و زمان است. از سوی دیگر اکثریت نویسندگان و تمام مدیران مجموعه ها در حوزه مورد نظر خود تحصیلات عالیه داشته و صاحب قلم بوده اند که این خود به غنا و عمق نگارش و تحلیل کتاب ها یاری رسانده است.
مجموعه مفاخر و مشاهیر ایران و جهان با محوریت شخصیت شناسی و ارائه داستان زندگی مفاخر و بزرگان ایران و جهان در ۲۰ حوزه موضوعی تقسیم بندی شده است؛
۱) ادبیات (نویسندگان، شعرا، نمایشنامه نویسان، استادان ادب پارسی، مترجمان و محققان زبان شناس و تاریخ ادبیات در سطح ایران و جهان).
۲) فلاسفه و حکیمان مسلمان (از متقدمان تا معاصران در مکاتب مشاء، اشراق و حکمت متعالیه).
۳) عصر یونان باستان.
۴) عصر ایران باستان (در پنج بستر دین، سیاست، اسطوره، حماسه و خرد).
۵) تاریخ اسلام (تاریخ پیامبر اسلام و امامان شیعه. همچنین تاریخ رجال و شخصیت های بزرگ صدر اسلام تا عصر اموی).
۶) تاریخ ادیان (تاریخ پیامبران الهی و حکمای هند و چین باستان).
۷) فقها و محدثان شیعه (از عصر غیبت تا امروز).
۸) عارفان و صوفیان (عرفا و اهل تصوف و فتوت).
۹) رجال سیاسی ایران در دوره میانه (سیاستمداران، وزیران و رهبران جنبش های ایرانی و غیرایرانی در قدرت و بر قدرت).
۱۰) رجال سیاسی ایران در عصر حاضر (که از عباس میرزا آغاز شده و تاکنون ادامه می یابد و شامل شخصیت های در قدرت و برقدرت، مذهبی و چپ است).
۱۱) رجال سیاسی جهان (در کشورهای مختلف، صاحبان قدرت، انقلابیون، چپ ها و...).
۱۲) متفکران و روشنفکران ایران (از سید جمال اسدآبادی تا کنون).
۱۳) متفکران و روشنفکران عرب و غیرایرانی (از محمد عبده تاکنون).
۱۴) تاریخ شاهان (که از سلسله صفویه بدین سو را در برمی گیرد و در حقیقت شامل شاهان ایرانی و سلطنت مستقل پس از اسلام است که نخست با صفویه آغاز می شود).
۱۵)دانشمندان ایران و جهان (شامل ریاضیات، نجوم، شیمی، فیزیک، طب و... از گذشته تا کنون).
۱۶) موسیقی ایران و جهان(شامل خوانندگان، نوازندگان، آهنگسازها، تصنیف سراها، ترانه سراها و...).
۱۷) هنرمندان ایران و جهان (در حوزه های نقاشی، نگارگری، خطاطی، گرافیک و...).
۱۸) سینمای ایران و جهان (شامل کارگردانان و بازیگران ایران و جهان).
۱۹) ورزش ایران و جهان (در رشته های مختلف چون فوتبال، کشتی، والیبال، بسکتبال، وزنه برداری، دوومیدانی، بوکس و...).
۲۰) فیلسوفان و روشنفکران غرب (از رنسانس تا عصر حاضر).
در ویرایش این مجموعه سعی شده به اصطلاحات و تعابیر رایج و متعارف بسنده کرده و هم رسم الخط و هم نوع پرداخت به متن با توجه به مخاطب حوزه عمومی، ساده، روان و به دور از جعل اصطلاحات بدیع و ناآشنا باشد. مجموعه «مفاخر و مشاهیر ایران و جهان» را می توان گونه یی دانشنامه عمومی برای مخاطبان حوزه عمومی نام نهاد که بنابر پیش بینی های ناشر تا بیش از ۵۰۰ جلد کتاب نیز تداوم خواهد داشت. البته این تداوم را باید با توجه به وضعیت سیاسی، اقتصادی حالیه ایران، سیاست های فرهنگی دولت و دگرگونی های عرصه قدرت پیش بینی کرد. پشتوانه اقتصادی ضعیف و سست بنیاد ناشر خصوصی نیز می تواند از مسائل مهم دیگر این پیش بینی باشد. با این همه، درخور ستایش است که در این عصر و زمان کار اقتصادی و ساختمان سازی و فروش، ناشران خصوصی را به عرصه یی توجه می دهد که لایه ها و بنیاد های عمیق هویت و فرهنگ ایران و سرنوشت آتی آن را شکل داده و در آموزش و روشنگری عمومی بی اندازه موثر است.
به نظر می رسد این مجموعه با درکی که از شرایط تاریخی ایران به دست می دهد و با تلاش و اهتمامی که نسبت به معرفی و شناساندن بزرگان تاریخ ایران، اسلام و جهان به مخاطبان خود دارد، به خصوص با عدم توجه به خط کشی های رایج در عرصه هنر، فکر و اندیشه و نادیده انگاشتن آنچه دیدنی و از قضا لمس کردنی است و آزادانه نوشتن و نقد و تحلیل کردن زندگی و افکار بزرگان تاریخ که گاه فقط حذف شده اند و گاه فقط تجلیل و تمجید، توانسته مجموعه کتاب های خواندنی، تاثیرگذار و با اهمیتی را به سبد کتاب و مطالعه نسل کنونی و مشتاقان کتاب و تاریخ ارائه کند. به نظر می رسد وجود یک ذهنیت، دغدغه و حس مشترک میان انتشارات، مدیریت و مجموعه نویسندگان آن باعث شده کتاب ها با تحلیل های روشن و پویا و بدون تنگ نظری و جسارت به ارباب ادب به عرصه بیاید.

کیوان سپهری

منبع : روزنامه اعتماد