خاطرات یان کولارژ

● نام كتاب: بیگانه ای در كنار كوچك خان
● نویسنده: یان كولارژ
●مترجم: رضا میرچی
● ناشر: نشر و پژوهش فرزان
□□□
این كتاب بخشی از خاطرات یان كولارژ است كه بین سال های ۱۹۱۷ تا ۱۹۲۳ از زندگی پر نشیب و فرازش در شرق به رشته تحریر كشیده است. یان كولارژ به سال ۱۸۸۳ در ناحیه مراویا در شهرك بابیتسه در جمهوری چك به دنیا آمد. در كودكی همراه خانواده اش چندین بار از شهری به شهر دیگر نقل مكان كرد. در بیست سالگی به شهر گدانسك در لهستان رفت و در آنجا در رشته مكانیك تحصیل كرد و سپس به استخدام شركت آلمانی آاگ در برلین درآمد. به سال ۱۹۱۰ در پتروگراد در كارخانه تولید دستگاه های الكتریكی مشغول به كار شد و خیلی زود به مقام سرپرستی بخش فنی كارخانه رسید، ولی وقوع جنگ جهانی اول سرنوشت او را دگرگون ساخت. دیگر حوادث زندگی كولارژ در این كتاب آمده است. همسر كولارژ می گوید: «شوهرم همیشه از سال هایی كه در شرق گذرانده بود با خوشی یاد می كرد و بارها این جمله را از او شنیدم كه: «زندگی بود نه خش خش بی روح كاغذ.» چند سالی پیش از مرگ یادداشت هایش را مرتب كرد و خاطراتش را نوشت. بعد از درگذشت ناگهانی او تصمیم گرفتم كار تدارك خاطراتی را كه او آغاز كرده بود به انجام رسانم و برای چاپ آماده سازم. شوهرم در رشته های كاری مختلفی مشغول بود و با چشمی باز و بیدار به اطراف می نگریست و از برداشت هایش نتیجه گیری های خاص خود را داشت.» او ازجمله انسان های خوشبختی بود كه زندگی پرتحرك را با تمام رهاوردهایش دوست می داشت، هنر بهره گیری از زندگی، با همه وجود زندگی كردن و شریك كردن دیگران را در تجارب و احساس خویش، به تمام معنی در خود داشت.
یان كولارژ كه از سرزمینی از قلب قاره فرهنگ (چكسلواكی) برخاسته است، راهی سفر به سرزمینی می شود تا در آنجا كار تخصصی و فنی خود را عرضه كند. او به روسیه كه آخرین سال های تزاری خود را می گذراند، فرستاده می شود و به كار فنی و تخصصی خود مشغول می شود اما حضور او در این منطقه با یكی از بزرگ ترین تحول های تاریخ معاصر (انقلاب اكتبر روسیه) تقارن پیدا می كند. در قلب این گرداب زیر و رو كننده، یان كولارژ جوان دیگر نمی تواند به اطرافش بی اعتنا باشد. نویسنده، فیلسوف و تاریخ نگار نیست ولی ناظری دقیق و بی تعصب و انسانی است خونگرم، حساس و مهربان. مجموعه این خصوصیات او در عین آگاه بودن به كلیه وقایع و آشنایی با تحولات عمده انقلاب، او را به جزئیات جامعه اطراف خودش و با سرنوشت آحاد و افرادی كه از نزدیك در آن درگیر بوده است، پیوند می دهد. خصوصیتی كه «تاریخ» اغلب از پرداختن به آن غافل است و همین خصوصیت روایت او را انسانی و جذاب جلوه می دهد. انقلاب روسیه در بیان «كولارژ» یكی از نادرترین اشكال شرح فردی- خصوصی خود را نشان می دهد، ناظری كه هم از بلندا قضایا را می بیند، و هم در میان مردم خیابان از احوال آدم های اطرافش غافل نیست و بدون آنكه درگیر احساسات شدید انقلابی باشد، علایقش اساساً انسانی است.
او بعد از مدتی آشفتگی، بی قانونی، تهدید و هول و هراس شبانه روزی را در این سرزمین متلاطم تاب نمی آورد، اما در همین دوران كوتاه اقامتش یكی از زنده و تصویری ترین بیانیه های مردمی و جامعه شناسانه مربوط به زمان و مكانی خاص را به رشته تحریر درمی آورد. كولارژ روایتگری است بسیار بیدار، خونگرم با بیانی تصویری و جاندار. منزل بعدی او سرزمین ما است. ناحیه گیلان، شمال ایران در آخرین سال های حكومت قاجار. این ناحیه به سبب مجاورتش با تنها كشور اروپایی بیشتر از هر ناحیه دیگر ایران طی سال ها از نظر سیاسی و فرهنگی از این همسایه شمالی تاثیر گرفته است. ورود كولارژ به این ناحیه مصادف است با پرالتهاب ترین دوران تاریخ این منطقه. زمانی كه جنگل از خواب بیدار شده و مردان افسانه ای جنگل به رهبری انسانی كم نظیر _ مانند میرزا كوچك خان- برخاسته اند تا به ظلم حكومتی فاسد و جابر خاتمه دهند. از قضا كولارژ این مرد جوان بی طرف بدون آنكه خود قصدی داشته باشد و صرفاً به خاطر گرایش قلبی و انسانی اش و دیدی درست در تشخیص حق از ناحق، مستقیماً به وسط معركه قیام جنگل می رود و در مدت زمان كوتاهی در كنار میرزا كوچك خان قرار می گیرد.
یان كولارژ با لقب «مهندس» مقام حساس اسلحه دار باشی جنگلی ها را بر عهده می گیرد و برای آنها ابزار جنگ می سازد و تعمیر می كند.
شب ها زیر آسمان پاك جنگل در كنار كوچك خان می نشیند، چای می نوشند و سیگار دود می كنند و با یكدیگر صحبت می كنند. این روایت یكی از روایت های زنده و عینی دست اول، نه فقط از وضع كلی و عمومی قیام جنگل بلكه حتی از رفتار و گفتار كوچك خان، از قلم یك خارجی است. در كنار این جنبه نادر و گرانقیمت، بعضی از تصویرهایی كه ما از ریخت و رنگ و آداب زندگی و بافت شهر و شهرك ها و روستاها و نمونه های انسان ها و ارتباط هایشان در دست داریم، ساده، بی اغراق و در عین حال بسیار گویا روایت شده است. خصوصیتی كه این نوشته را در نقل بعضی از وقایع مهم جنگل از آثار دیگر متمایز می كند، تفاوت های اساسی ای است كه این واقعه نگاری (دست اول، عینی و بی طرف) با آثار دیگران دارد. ازجمله مهم ترین این تفاوت ها موارد زیر است.
۱) عوامل آمدن یا فرستاده شدن حیدر عمو اوغلی به ایران.
۲) ماجرای كشتی پر از اسلحه و مهمات حیدرخان عمو اوغلی
۳) واقعه ملاسرا (پیامد ورود كشتی اسلحه به گیلان)
۴) شرح آخرین نشست بین نمایندگان حكومت مركزی (تهران) و میرزا كوچك خان.

سمیه صیادی فر

منبع : روزنامه شرق