تحلیلی بر تحولات جهانی طلای سیاه ؛ نفت ؛ رؤیاهای رنگی در بازار خاکستری

نفت بی شک امروزه یکی از شریانهای مهم اقتصاد جهانی و کشورهایی است که اقتصاد آنها به آن وابسته است.
به همین جهت اندک تحول و تغییر در روند عرضه و تقاضا و بروز تنش در قیمت این فرآورده ها نه تنها کل اقتصاد جهان را تحت تأثیر قرار می دهد، بلکه به صورت مضاعف بر کشورهایی که اقتصاد آنها بر نفت متکی است، مؤثر خواهد بود.
اما طی ماهها والبته روزهای اخیر برخلاف چندین سال قبل که نگرانی از کاهش قیمت نفت باعث تکاپوی کارشناسان شده بود، افزایش ناگهانی قیمت نفت باعث شد تا بسیاری از کارشناسان و دولتمردان به تکاپو افتاده و در هر دو طرف تولید و مصرف کننده نگرانیهایی بروز کند.رسیدن قیمت نفت به ۱۰۰ دلار باعث شده تا کشورهای مصرف کننده بویژه از اوپک درخواست افزایش تولید داشته باشند و از آن سو اوپک به عنوان تولیدکننده ۴۰ درصد نفت جهان ابراز می دارد که مشکل به تولید مربوط نمی شود.اگرچه طی ماههای اخیر تحولات زیادی سبب این افزایش قیمت شد، اما برخی بر این عقیده اند که تمام این تحولات نمی توانست این مقدار در افزایش قیمت مؤثر باشد.درگیریهای پراکنده در نیجریه، طوفانهای پیاپی در خلیج مکزیک، درگیری ترکیه و کردهای پ.ک.ک در شمال عراق و تهدیدهای آمریکا علیه ایران از جمله این عوامل است که البته هیچکدام نمی توانست آنقدر جدی باشد که تا این اندازه بازار جهانی را تحت تأثیر قرار دهد.
● نفت و رقبای جهانی
بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که نقش آمریکا در بازار جهانی نفت را نمی توان منکر شد، بویژه زمانی که این کشور قصد دارد از این حربه برای برهم زدن معادلات جهانی استفاده کند.اتحادیه اروپا و چین و حتی هند از جمله رقبای آمریکا در عرصه اقتصاد هستند، اتحادیه اروپا در مقابل سهم ۳۵ درصدی آمریکا در ارزش افزوده جهانی، سهم ۴۰ درصدی دارد و چین و هند نیز با رشد اقتصادی نزدیک به ۱۰ درصد آمریکا را پشت سر گذاشته اند.بالا رفتن قیمت نفت اگر چه بر اقتصاد آمریکا تأثیر می گذارد، اما باعث می شود صدور جواز تأسیس صنایع پالایشگاهی که به دلیل مقرون به صرفه نبودن در این کشور سالها تعطیل شده بود، دوباره به جریان بیفتد.
از طرفی چون کشورهای صنعتی اروپا بیشتر مصرف کننده نفت هستند، با گرانی تولیدات و کاهش رشد اقتصادی و سهم در اقتصاد جهانی روبرو شدند. چین و هند و کشورهایی از این دست نیز که رشد اقتصادی سریعی را کلید زده اند، نیاز روزافزونی به نفت دارند که گرانی آن باعث خواهد شد تا با مشکلات زیادی مواجه شده و این رشد تا حدودی کند شود.
در هر دو این موارد، این آمریکاست که به عنوان تولیدکننده و مصرف کننده سود خواهد برد.
● ضربه به تولیدکننده
اما در این میان اهداف دیگری هم از افزایش قیمت نفت دنبال می شود که البته برخی از این اهداف به طور غیرمستقیم به کشورهای هدف ضربه می زند.این کشورها که در ظاهر از افزایش قیمت نفت منتفع می شوند، تولیدکنندگان هستند.
با افزایش قیمت نفت میزان درآمد این کشورها بالا رفته و نقش دلارهای نفتی در اقتصاد آنها بسیار بیشتر می شود. برخی از این کشورها اگرچه وابسته به دلارهای نفتی هستند، اما این درآمدهای سرشار باعث می شود تا از پرداختن به سایر بخشهای اقتصادی غافل شوند و خود، بیماری هلندی را به کشورشان دعوت کنند.در عین حال، بانکهای آمریکایی به سرعت در این کشورها خیمه زده و دلارهای نفتی را به سوی خود جذب کرده و باز هم ایالات متحده را برنده بازی افزایش قیمت نفت می کنند.در عین حال این افزایش قیمت از جهت دیگری نیز به سود آمریکا خواهد بود، این کشور بویژه در کشورهای عمده تولیدکننده نفت در خاورمیانه اقدام به رعب آفرینی ساختگی می کند تا سران این کشورها که خزانه خود را سرشار از دلارهای نفتی می بینند، به سوی این کشور دست دراز کرده و در مقابل عرضه این ارزها، تسلیحاتی را خریداری کنند که شاید تا سالها هم از آنها هیچ استفاده ای نشود.
● آمادگی جهانی
اما یک عده از کارشناسان نظر دیگری هم دارند، آنها بر این باورند که آمریکا دندان تیز کرده تا شریان انرژی جهان را به دست بگیرد و در این راه از هیچ کوششی دریغ نمی کند، حمله به عراق، خیمه زدن در خلیج فارس و دخالت در امور لبنان و سوریه و ترکیه و... از جمله این موارد است که نشان می دهد این کشور آمده تا شریان انرژی جهان در خاورمیانه را به دست بگیرد.او با خود می اندیشد که ایران تنها کشوری است که در مقابل این سیاستهای سلطه طلبانه مقاومت خواهد کرد و در صورت تقابل حتی سیاسی با این کشور به صورت جدی تر قیمت نفت افزایش خواهد یافت.کارشناسان اگرچه تخمینهایی زده اند، اما آنچه منطقی تر به نظر می رسد تأثیر ۲۵ تا ۳۰ درصدی درگیری سیاسی ایران و آمریکا و تشدید تحریمهای ایران، بر قیمت نفت است.آمریکا تلاش می کند تا با بالا بردن قیمت نفت کشورهای مصرف کننده را به این رقمها عادت دهد تا در صورت بالا رفتن قیمت نفت از ۱۰۰ دلار نیز کشورهای مصرف کننده دچار بحران نشوند.
● نفت و تحولات داخلی کشور ما
اما افزایش قیمت نفت نه تنها در اقتصاد جهانی که در اقتصاد کشور ما نیز تأثیر داشته است، به طوری که کلیدی ترین پرسش رئیس جمهوری در دیدار با منتقدانش روش بهره گیری از درآمدهای نفتی بود که کمترین مضرات را بر رشد نقدینگی و تورم در کل اقتصاد کشور داشته باشد.
ورود دلارهای نفتی اگرچه در ظاهر خوشایند به نظر می رسد، اما کارشناسان اقتصادی بهتر و بیشتر از هر کسی می دانند که این دلارها اگر بجا و درست مصرف نشوند، سم مهلکی برای اقتصاد کشور خواهد بود.
● توقع مردم و بودجه ۸۷
اولین و شاید مستقیم ترین اثر افزایش قیمت نفت، بالا بردن توقعات مردم از دولت است. مردم توقع دارند دولت که با درآمدهای بالاتری روبرو شده، آن را به مردم عرضه کرده و سطح رفاه عمومی و تأمین اجتماعی آنها را توسعه دهد.این در حالی است که خرج کردن درآمدهای نفتی به این شکل نه تنها دردی را از مردم درمان نمی کند، بلکه باعث رشد بیش از اندازه نقدینگی و در پی آن تورم خواهد شد.بسیاری از کارشناسان نزدیک شدن به تورم ۱۴۰ هزار میلیارد تومانی را نقطه ای خطرناک و لکه ای سیاه در کارنامه دولت قلمداد می کنند که به دلیل بی توجهی به زیرساختها و تزریق بیش از حد نقدینگی ایجاد شده است.در کشور ما که صنایع و تولید بخش کمی از گردش اقتصادی را به خود اختصاص داده و دلالی رونق یافته است، تزریق نقدینگی یعنی صرف کردن پول در گردش مالی دلالها و این یعنی تورم حتی بیش از آنچه در آمارها قید می شود.
از طرفی همین عدم جذب دلار در بخشهای اقتصادی باعث می شود که بانک مرکزی با خرید دلار و چاپ اسکناس پایه پولی را افزایش دهد.این مسأله بویژه در سال ۸۷ که قرار است دولت با بودجه انقباضی، نبض اقتصاد را در دست بگیرد، باعث ایجاد مشکلات زیادی شده است.
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که در بودجه انقباضی باید رقم نفت ۳۴ تا ۳۵ دلار قید شود، در حالی که برخی رقم ۵۰ تا ۵۵ دلار را پیشنهاد می کنند، از طرف دیگر بستن بودجه با رقمی برابر سال قبل و عدم افزایش بودجه در سال ۸۷ باعث شده تا دولت با چالش جدیدی روبرو شود.
بهره گیری از مازاد درآمد نفتی موجود در حساب ذخیره ارزی و شیوه های صرف کردن آن در پروژه های عمرانی نیز از جمله مواردی است که میان کارشناسان اختلاف انگیز شده است. برخی صرف هزینه در پروژه های عمرانی را حرکت به سوی نقدینگی بیشتر عنوان می کنند و برخی بهره برداری از این پروژه ها و قرار گرفتن در چرخه تولید را مانع از این امر می دانند.اما از دیگر سو ایران در دو قطعنامه اخیر سازمان ملل با برخی تحریمها مواجه شده و برخی تحریمهای یکجانبه نیز مزید بر علت شده است.اما به عقیده بسیاری از کارشناسان، افزایش قیمت نفت باعث شده تا این تحریمها بر ایران بی اثر شده و کشور بتواند با بهره گیری از این مازاد درآمد کاستی های حاصل از این تحریمها را جبران کند.
● نفت و تحولات غیرمستقیم
اما گرانی نفت در برخی تحولات اقتصاد جهانی نیز تأثیر غیرمستقیم داشته است که از جمله مشهورترین آنها می توان به افزایش قیمت طلا در هر اونس به بیش از ۸۰۰ دلار اشاره کرد.
این افزایش بی سابقه طلا در بازارهای جهانی در کشور ما نیز تأثیرگذار بود و باعث افزایش قیمت سکه و طلا در بازارهای داخلی تا حد زیادی شد.
اگرچه طلا را نمی توان از جمله ضروریات زندگی به شمار آورد، اما نمی توان از اثرات غیرمستقیم افزایش قیمت سکه و طلا بر سایر کالاها چشم پوشید.افزایش قیمت مواد اولیه و محصولات تولیدی در کشورهای صنعتی نیز از جمله دیگر نتایج غیرمستقیم افزایش نفت است، با توجه به اینکه بیشتر کشورهای تولیدکننده به نوعی خریدار این محصولات هستند، باید بخش عمده ای از درآمد خود را صرف این افزایش قیمت کنند و این باعث عرضه گرانتر این کالاها در داخل کشورهای مصرف کننده می شود، در حالی که در کشورهای صنعتی به دلیل خرید گران و فروش گرانتر، این افزایش قیمت کمتر احساس می شود.و از دیگر نتایج غیرمستقیم قیمت نفت، کاهش اتکای کشورهای مصرف کننده به نفت به عنوان شاهرگ حیاتی است.با بالا رفتن قیمت نفت خام، بهره برداری از برخی منابع نفتی که تاکنون مقرون به صرفه نبود، دارای صرفه اقتصادی شده و آغاز می شود.از جمله این منابع نفتهای شنی کانادا است که کار بهره برداری از آنها آغاز شده است. از طرفی استفاده از انرژیهای نو و انرژیهای جایگزین در دستور کار دولتها قرار می گیرد که اتکای آنها به کشورهای تولیدکننده نفت را هم کاهش می دهد.
● کنفرانس سران و تولید نفت
اما در آستانه برگزاری اجلاس سران اوپک در عربستان کشورهای مصرف کننده نفت بی کار نمانده اند و رایزنیهای خود را برای افزایش تولید این کشورها آغاز کرده اند.
اگرچه این نشست یک نشست کاری نیست، ولی توافقات سران می تواند به نحو قابل ملاحظه ای در بازار نفت تأثیر داشته باشد، به طوری که اعلام ضمنی یک مقام عربستانی مبنی بر افزایش تولید اوپک باعث کاهش قیمت نفت به زیر ۹۵ دلار در هر بشکه شد.از طرفی عربستان،، میزبان این همایش که در نشست وزیران اوپک توانست با سکوت ابتدایی و سپس ارایه نظر افزایش ۵۰۰ هزار بشکه ای در آخرین نشست اوپک نظرات همه را جلب و این رقم را در سقف تولید اوپک بگنجاند، این بار نیز امیدوار است بتواند در تحولات جهانی بازار نفت منشأ اثر شود.
باید منتظر ماند و تحولات نفت را در بازار دنبال کرد، اما هرگز نباید افزایش یا کاهش ناگهانی قیمت نفت در بازار جهانی را به فال نیک گرفت، بلکه باید با تحلیل اوضاع و شرایط جهانی و دلایل این کاهش و افزایش، بهترین گزینه را انتخاب و در جهت آن گام برداشت.

سعید کوشافر

منبع : روزنامه قدس