شیوه های مبادلات نفت خام در بازار های بین المللی

در بازار فیزیكی ، معاملات دو جانبه بوده و براساس مذاكرات قراردادی فیمابین طرفین، توافق می شود در حالیكه در بازار سلف (FORWARD ) علیرغم دو جانبه بودن قرار دادها،معاملات براساس شرایط و مقررات استاندارد صورت می گیرد لیكن در بازارهای بورس، مبادلات بدون شناخت طرفین از یكدیگر و از طریق CLEARING انجام می گردد. برای تجارت نفت خام فیزیكال در بازارهای بین المللی باید مسائل بسیاری را مورد توجه قرار داد از جمله :
۱-قیمت گذاری نفت خام
۲-شاخص قیمت در بازار
۳- ساختار قیمت
۴-بررسی هزینه حمل و آربیتراژ برای محمولات فیزیكی
۵-ارزش نفت خام و عواملی كه قیمت آن را تعیین می نمایند همچنین چگونگی ارتباط آن با استفاده از شاخص قیمت مورد نظر می باشد. لازم بذكر است در بازار فیزیكی ، معاملات دو جانبه بوده و براساس مذاكرات قراردادی فیمابین طرفین، توافق می شود در حالیكه در بازار سلف (FORWARD ) علیرغم دو جانبه بودن قرار دادها،معاملات براساس شرایط و مقررات استاندارد صورت می گیرد لیكن در بازارهای بورس، مبادلات بدون شناخت طرفین از یكدیگر و از طریق CLEARING انجام می گردد.
*- در معاملات بازار فیزیكال :
۱-نوع قرارداد
۲-كیفیت نفت خام یا فرآوردههای نفتی مورد مبادله
۳-جغرافیایی بازاری كه در آن مبادله صورت می گیرد
۴-نوع مكانیزم قیمت گذاری
ملاك عمل می باشند. بعلاوه قیمت نفت خام تحت تاثیر عوامل عرضه و تقاضای جهانی ،همچنین وضعیت اقتصاد جهانی از نقطه نظر ماكرو بعلاوه پیش بینی وضعیت آینده اقتصادجهانی است ضمن آنكه قیمت گذاری براساس جغرافیای بازار تعیین می گردد.
*- روند تحولات قیمت گذاری نفت خام
۱-قبل و بعد از جنگ جهانی دوم قیمت گذاری نفت در بازار فیزیكال توسط شركت های عمده نفتی تعیین میگردید و قرار دادهای بلند مدت بر اساس قیمتهای اعلان شده در بازار انجام میگرفت.
۲- در اوائل دهه شصت با تاسیس اوپك ، قیمت گذاری نفت خام براساس قیمت های رسمی فروش كه توسط اعضاء اوپك تعیین میگردید ، انجام می شد ..
۳-از اوائل دهه هشتاد سیستم مزبور كارائی خود را در بازار از دست داد و بعد از این قیمت نفت خام براساس ارزش خالص فرآورده های استحصالی در بازار تك محموله تعیین می شد .
۴- از اواسط دهه هشتاد به بعد قیمت گذاری نفت خام بر حسب قیمت های تك محموله در بازار انجام می شد.
۴-هم اكنون نیز قیمت گذاری با ایجاد بازارهای سلف و بازار های بورس بر حسب قیمت های این بازارها محاسبه می گردد. با توجه باینكه اغلب تولیدكنندگان نفت خام در بازار فیزیكال گزینه فروش بصورت FOB رادر مقابل فروش بصورت سیف با ساختارهای متفاوت قیمت گذاری پیش روی خود دارند، ترجیح میدهند . كه فروش آنها بر مبنای FOB در بازار صورت گیرد، زیرا فروش بصورت فوب در بازار از شفافیت بیشتر ی نسبت به قیمت های سیف (CIF ) بر خودار می باشد. نحوه قیمت گذاری نفت خام بصورت FOB براساس بندر بارگیری و قیمت نفت خام شاخص مرتبط به آن صورت گرفته و دیفرانشیل میان نفت خام شاخص با نفت خام مورد معامله براساس ارزش نفت خام در پالایشگاه بازار مصرف تعیین می گردد. در حالیكه فروش به روش سیف براساس محاسبه هزینه حمل اولیه و ثانویه، ضایعات اعم از ضایعات اقیانوسی و ضایعاتی كه در نتیجه نقل و انتقال محموله انجام می شود و نیز هزینه هائی نظیر هزینه بندری، هزینه بیمه نفت خام، نرخ بهره از زمانیكه محمولات نفتی در بندر مبدا بارگیری تا زمانیكه در بندر مقصد تخلیه میشوند ، را شامل می شود.
*- برای مقایسه قیمت نفت خام فیزیكال با قیمت نفت خام بازار بورس كه تحت قراردادهای FUTURES می باشد:
۱- هزینه حمل
۲- نحوه تعیین دوره بارگیری
۳- اسناد حمل
۴- حجم مورد مبادله
۵- دموراژ (برای نفت خام فیزیكال) ملاك عمل می باشد.
*_ در حالیكه برای قراردادهای FUTURES :
۱--میزان LIQUIDTY
۲- هزینه عملیات كارگزاران بازار بورس برای انجام معاملات
۳- میزان قراردادهای مورد مبادله
۵-میزان سپرده گذاری لازم جهت انجام معاملات ( Margin) ملاك عمل می باشد.
در قراردادهای مورد مبادله در بازارهای FUTURES دانستن زمان انقضای قرارداد، حجم هر قرارداد، نحوه خرید یا فروش آن كه می تواند بصورت LONG یا SHORT باشد، دیفرانشیل قیمت قرارداد مورد مبادله با قیمت قراردادهای ماههای قبل یا بعد، نحوه تسویه حساب و همچنین اطلاع از وضعیت FORWARD CURVE اهمیت ویژه ای دارد. منظور از درك صحیح FORWARD CURVE آنست كه تا چه اندازه بازار در حالت BACKWARDTION یا CONTANGO قرار دارد.
*- بازار برنت دارای سه بازار است:
۱-بازار فیزیكال نفت خام برنت براساس مقررات زمان حمل آن مشخص و قیمت آن می تواند ثابت (FIXED PRICE) و یا مرتبط به قیمت بازار FORWARD باشد.
۲-بازار سلف (FORWARD) برنت، قیمت بصورت ثابت (FIXED PRICE) بوده و ارزش آن در آخر هر روز طی ۳۰ دقیقه از طریق نشریه PLATTS و براساس مبادلات بازار به وقت نیویورك از ساعت ۵ تا ۳۰/۵ بعد از ظهر ارزیابی می شود و محمولات آن می تواند بصورت كامل و یا بصورت PARTIAL مورد مبادله قرار گیرد محمولات بازار FORWARD برنت غالباً تسویه حساب نقدی (BOOK-OUT) می شوند ولی تعدادی از آنها به فیزیكال تبدیل می گردند.
۳- بازار FUTURES واحد استاندارد محمولات نفت خام برنت مورد مبادله بر اساس یك
LOT ( ۱۰۰۰ بشكه) بوده و با قیمت ثابت (FIXED PRICE ) مورد معامله واقع می شوند این محمولات می توانند از طریق مكانیزم EFP به محمولات فیزیكال تبدیل شوند ولی غالباً ۹۹ درصد آنها تسویه حساب نقدی CASH SETTLEMENT می شوند. علاوه بر مبادلات بازارهای فوق می توان از اختلاف میان قیمت بازارهای بورس و FORWARD نیز استفاده كرد كه این مبادلات توسط معامله گران در بازار OTC انجام می شود. زیرا قیمت نفت خام برنت DATED كه برنت فیزیكال است در حقیقت معادل قیمت برنت در بازار FUTURES یا FORWARD بعلاوه یا منهای ارزش زمانی ( TIME VALUE) آن است همینطور ارزش دیگر نفت خامهائی كه مرتبط به برنت DATED می باشند تنها از طریق دیفرانشیل مربوطه از فرمول فوق الذكر تبعیت می نمایند.
*- دیفرانشیل قیمت هر نفت خام با برنت DATED نیز بر حسب:
۱-تغییرات قیمت فرآورده های استحصالی آن در بازار
۲-میزان عرضه و تقاضا
۳- تغییرات در پنجره آربیتراژ
۴-تغییر درساختار بازار از CONTANGO به BACKWARDATION و بالعكس تغییر می كند. تولید كنندگان و مصرف كنندگان نفت خام در بازارهای FORWARD و FUTURES به منظور پوشش ریسك خود، از این قرار دادها بهره می گیرند بعنوان مثال قراردادهای CFD یكی از آنهاست و اصولاً به معاملاتی كه برای برنت DATED در مقابل برنت FORWARD و همینطور معاملاتی كه برای برنت DATED در مقابل برنت FRONT LINE FUTURES و همچنین برای برنت DATED در مقابل نفت خام یورال انجام می شود CFD می گویند. CFD در حقیقت عبارت ازCONTRACT FOR DIFFERENCES می باشد و نوعی SWAP محسوب می شود زیرا: فروش یا خرید یك دوره خاص كه معمولاً یك هفته یا ماه است به قیمت ثابت یا شناور انجام می گیرد .برای مثال فرض می كنیم :
۱- شركت A نفت خام برنت را به قیمت FIXED مثلاً ۲۸.۵۰دلار در هر بشكه به شركت B می فروشد.
۲- و در مقابل شركت B نفت خام برنت را به قیمت FLOATING از شركت Aخریداری می نماید.
پس از انجام معاملات فوق چنانچه میان قیمت FIXED و FLOATING اختلاف وجود داشته باشد، اختلاف مزبور را در حجم قرارداد ضرب نموده وطرفین با یكدیگر تسویه حساب می نمایند: مثلاً اگر میانگین ۵ نرخ برنت ( FLOATING PRICE ) ۲۸ دلار شود و حجم مورد معامله در بازار FORWARD ، ۵۰۰۰۰ بشكه باشد. نتیجتا : سود شركت A از انجام این CFD برابر خواهد بود با :
$۲۵۰۰۰=۵۰۰۰۰ $x۵۰ . ۰ دلار
* - معاملات SWAP به چهار طریق زیر در بازار صورت گیرد:
۱- فروش / خرید به قیمت ثابت در مقابل خرید / فروش به قیمت شناور.
۲- فروش / خرید به قیمت شناور در مقابل خرید / فروش به قیمت شناور.
۳- فروش / خرید به قیمت شناور در مقابل خرید / فروش قراردادهای FUTURES.
۴- فروش / خرید به قیمت ثابت در مقابل خرید / فروش قراردادهای FUTURES.
معاملات SWAP بلحاظ آنكه تسویه حساب نقدی میشوند، نمی توانند دارای تحویل فیزیكی باشند.
مثال دیگردر مورد CFD با مكانیزم پیچیده تر بشرح ذیل می باشد:
۱-اگر شركت A دیفرانشیل میان برنت DATED با BRENT بازار سلف رامثلا" ۱۸ سنت در هر بشكه به شركت B بفروشد.
۲- شركت A از شركت B میانگین اختلاف برنت DATED با برنت بازار سلف را خریداری نماید. در خاتمه چنانچه میانگین برنت DATED مثلا ۰۶۸ .۲۸ دلار گرددو میانگین برنت بازار سلف ۹۱۸ . ۲۷ دلار شود .اختلاف میان قیمت برنت DATED با برنت بازار سلف پانزده سنت در هربشكه میشود كه اگر این رقم از هیجده سنت در هر بشكه كسر گردد ، سه سنت در هر بشكه سود شركت A خواهد بود.
*- آربیتراژ در بازار می تواند به دو صورت باشد :
۱-آربیتراژ مكانی و آن هنگامی پدید می آید كه قیمت یك نفت خام در دو بازار با یكدیگر (با احتساب هزینه حمل) متفاوت بوده و این موجب می گردد تا نفت خام از بازاری كه ارزانتر است خریداری و در بازاری كه قیمت آن گرانتر است بفروش برسد. عملیات خرید و فروش تا زمانی در این بازار ادامه می یابد كه قیمت در دو بازار بگونه ای شود كه دیگر خرید و فروش محمولات میان دو بازارصرفه اقتصادی نداشته باشد.
۲-آربیتراژ زمانی هنگامی پدید می آید كه قیمت در یك فاصله زمانیدچار تغییر گردد مثلاً بین زمان بارگیری در بندر مبداء با زمان تحویل در بندر مقصد تغییراتی حادث گردد. اكنون بدلیل وجود بازارهای FORWARD و FUTURES در آسیا، اروپا و امریكا آربیتراژ میان نفت خامهای نظیر دوبی، WTI و برنت در بازار بشدت رواج یافته است.
بعنوان مثال:
هنگامیكه اختلاف میان قیمت دبی در بازار آسیا و برنت FORWARD به گونه ای كه پنجره آربیتراژ بسمت بازار خاور دور باز می گردد .
فرض اول :
۱-اختلاف میان دوبی و برنت در بازار FORWARD مثلا" ماه اوت ۳۰ .۲ دلار در هر بشكه باشد.
۲ -و هزینه حمل از اروپا به آسیا حدود ۲ دلار در هر بشكه ارزیابی گردد.
با انجام محاسبات ذیل خواهیم داشت :
چنانچه قیمت BONNY LIGHT نیجریه برای دوره بارگیری ۲۲-۲۰ ژوئن برابربا
DTD BRENT +O.۱۵ باشد.
۳- و اختلاف برنت DATED با برنت ماه اوت ۳۰ سنت در هر بشكه در نظر گرفته شود. قیمت محموله BONNY LIGHTدر بازار FORWARD عبارت خواهد بوداز:
۳۰ . ۰ + BRT DTD = " AUG " BRT
۰.۳۰ - " AUG" IPE BRT = BRT DTD
۰.۱۵ + DTD BRT = BONNY LIGHT " محموله فیزیكال در ماه ژوئن
۰.۱۵ + ۰.۳۰ - "AUG"" BRTIPE = BONNY LIGHT
۰.۱۵ - "AUG" BRT = BONNY LIGHT
و اگر چنانچه اختلاف قیمتهای نفت خام برنت و دبی در بازار FORWARD برای ماه اوت را ۳۰.۲دلار در بشكه در نظربگیریم :
۲.۳۰ = "AUG" DUB - " AUG" BRT
۲.۳۰ + "AUG" DUB = "AUG" BRT
۰.۱۵ - ۲.۳۰ + "AUG" DUB = HTBONNY LIG
۲.۱۵ + "AUG" DUBAI = BONNY LIGHT
*- روش دیگر محاسبه از طریقGPW :
چنانچه قیمت نفت خام یورال بر حسب GPW در بازار رتردام ۳۰ .۲۵ دلار در بشكه فرض شود وقیمت برنت DATED ۵۰. ۲۶ دلار در هر بشكه فرض شود.
خواهیم داشت قیمت نفت خام یورال بر حسب GPW :
۰.۸۰ - DATED BRT =قیمت نفت خام یورال بر حسب GPW
*- محاسبه قیمت نفت خام یورال بر حسب GPW در بازار HOUSTON امریكا:
با فرض محاسبه GPW برای نفت خام یورال در بازار مزبور معادل ۹۰ .۲۶ دلار
قیمت نفت خام FRONT LINE WTI ۲۷.۸۰ دلار در هر بشكه فرض گردد. قیمت یورال در بازار HOUSTON بر حسب قیمت نفت خام WTI عبارت خواهد بود از : ۰.۹۰ - ( FIRST LINE ) WTI = قیمت نفت خام یورال برحسب GPW
*-محاسبه قیمت نفت خام یورال بر حسب GPW در بازار آسیا:
محاسبه قیمت در بازار آسیا بر اساس محاسبات GPW برای نفت خام ها در بازار سنگاپور می باشد.چنانچه ارزش GPW برای هر بشكه نفت خام یورال ۴۰ . ۲۶ دلار در سنگاپور فرض گردد. وقیمت نفت خام دبی اولین ماه (نفت خام دوبی در بازار FORWARD ) ۶۰. ۲۶ دلار در هر بشكه باشد. قیمت نفت خام یورال بر حسب قیمت نفت خام دبی در بازار سنگاپور عبارت خواهد بود از :
۲۰ . ۰ DUBAI += قیمت نفت خام یورال بر حسب GPW در بازار سنگاپور
*_ مثالی از آربیترا‍‍ژ میان بازار اروپا و امریكا :
چنانچه محموله نفت خام یورال بر حسب قیمت نفت خام بر نت DATED خریداری گردد. و خواستار فروش محموله نفت خام یورال فوق در بازار آمریكا بر حسب WTI باشند. بدین معنا كه در حقیقت معامله گران خواهان خرید محموله نفت خام یورال به قیمت FLOATING بوده و همچنین خواهان فروش آن به قیمت FLOATING می باشند. در اینصورت برای پوشش معاملات خود در برابر تغییرات بازار در زمان باز بودن آربیتراژ نیاز به HEDGE ( بیمه ) مبادلات خود بشرح ذیل می باشند: نسبت به خرید نفت خام برنت FUTURES در بازار IPE معادل میزان خرید یورال اقدام نموده و همزمان نسبت به فروش قراردادهای FUTURES نفت خام WTI در بازار NYMEX معادل میزان محموله نفت خام فیزیكال اقدام می نمائیم.
در این شرایط دو معادله خواهیم داشت:
*_ یك طرف در بازار فیزیكال
خرید یورال از اروپا
"دوره بارگیری
۱۰-۵سپتامبر
(بافرضB/Lدر۱۰ سپتامبر) "
دوره قیمت گذاری ۵ نرخ بعداز تاریخ B/L
فروش یورال در بازار امریكا
" دوره تحویل ۲۴ - ۲۲سپتامبر "
با فرض ( COD ۲۴ سپتامبر )
دوره قیمت گذاری ۵ نرخ پس از اتمام تخلیه
قیمت خرید "فرضی "
۱.۸۰ - BRT DTD قیمت فروش ۲. ۳۰ - WTI "NOV"
BRT DTED-IPE BRT(NOV)=۰.۴۵
BRT DTED =IPE BRT(NOV)+۰.۴۵
URL =IPE BRT NOV - ۱. ۳۵*- طرف دیگر در بازار FUTURES می باشد كه بشرح ذیل است : بمنظور FIXED نمودن اختلاف قیمت میان بازار اروپا و امریكا در زمان باز بودن آربیتراژ اقدامات ذیل را انجام میدهیم.
۱- نسبت به خرید قراردادهای IPE برنت نوامبر فرضا" به قیمت ۵۰ . ۲۹ دلار در هر بشكه اقدام می نمائیم.
۲- همزمان نسبت به فروش قراردادهای WTI نوامبر فرضا" به قیمت ۲۰ . ۲۸ دلار در هر اقدام می نمائیم.
۳- از آنجائیكه اختلاف قرارداد ها ی WTI و برنت ماه نوامبر در بازار FUTURES برابر با ۱.۷۰در بشكه می باشد. در حقیقت اختلاف این دو نفت خام در سطح ۷۰ . ۱ در هر بشكه ثابت FIXED شده است.
WTI(NOV)-IPE BRT(NOV)=۱.۷۰
IPE BRENT (NOV)=WTI(NOV) - ۱.۷۰
URL = IPE BRT "NOV" - ۱.۳۵ URL =WTI " NOV" - ۱.۷۰ - ۱.۳۵
URL= WTI(NOV ) - ۳.۰۵
از آنجائیكه فروش یورال در بازار فیزیكال( ۲.۳۰-WTI نوامبر) صورت گرفته و در معادله بالا قیمت یورال بر اساس ( ۳.۰۵- WTI نوامبر ) خریداری شده ، اختلاف خرید و فروش یورال در بازار فیزیكال بر حسب WTI هفتاد و پنج سنت برای معامله گران سود داشته است. حال بمنظور آنكه ریسك قیمت های خرید و فروش یورال از طریق بازار FUTUERS پوشش داده شود بر اساس حجم قرارداد فیزیكال كه فرضا" یك میلیون بشكه در نظر گرفته میشود . مقدار مزبور تقسیم بر تعداد روزهای قیمت گذاری كه پنج روز می باشد. اقدام می نمائیم. بدین معنا كه درهر روز نسبت به فروش ۲۰۰ هزاربشكه یاLOTS ۲۰۰ در بازار برنت IPE (در دوره قیمت گذاری محموله فیزیكال - پنج روز بعد از B/L ) باید اقدام نمائیم . همچنین نسبت به خرید روزانه ۲۰۰ LOTS در بازار NYMEX در دوره قیمت گذاری فروش محموله فیزیكال اقدام می نمائیم.

*- مثالی از آربیتراژ میان اروپا و آسیا :
چنانچه محموله نفت خام یورال بر حسب قیمت نفت خامDTD برنت خریداری گردد و خواستار فروش محموله مزبور در بازار آسیا بر حسب قیمت نفت خام دبی باشیم عملیات ذیل را می توان انجام داد
*- ابتدا برای پوشش آربیتراژ در هنگام باز بودن آن نسبت به انجام معاملات ذیل اقدام می نمائیم:
الف : نسبت به خرید نفت خام برنت FUTUERS در بازار IPE معادل میزان محموله فیزیكال ( برنت FUTUERS ) اقدام نمائیم.
ب : و همزمان نسبت به فروش قراردادهای دبی در بازار FORWARD معادل میزان محموله فیزیكال یورال اقدام می نمائیم.
آنگاه دو معادله خواهیم داشت :
خرید یورال از بازار اروپا فروش یورال در بازار آسیا
دوره بارگیری یورال (۱۰-۵) با فرض L/B در دهم سپتامبر دوره تحویل یورال ۲۴-۲۲ سپتامبر
( با فرض COD در روز ۲۴ سپتامبر )
دوره قیمت گذاری پنج نرخ پس از تاریخ B/L
دوره قیمت گذاری پنج نرخ پس از اتمام تخلیه
DTD BRT - ۱. ۸۰ = قیمت خرید نفت خام یورال ۰.۹۵ +DUBAI (FIRST LINE)= قیمت فروش نفت خام یورال
حال با فرض آنكه داشته باشیم :
DTD BRT - BRT NOV = ۰.۴۰
DTD BRT = BRT NOV + ۰.۴۰
URL = BRT DTD - ۱. ۸۰
URL = BRT NOV + ۰.۴۰ - ۱.۸۰
URL = BRT NOV - ۱.۴۰
همچنین با فرض اینكه :
BRT NOV - DUBAI NOV = ۱.۳۵
BRT NOV = DUBAI NOV + ۱.۳۵
URL = DUBAI NOV +۱.۳۵ - ۱.۴۰
URL = DUBAI NOV - ۰.۰۵
با خرید قرار دادهای برنت IPEنوامبر فرضا" به قیمت ۵۵ . ۲۶ دلار در هر بشكه و فروش قرار دادهای دبی نوامبر فرضا" به قیمت ۲۰ . ۲۵ دلار در هر بشكه كه قبلا به منظور FIXED كردنقیمت این دو نفت خام ( دبی و بر نت نوامبر ) نسبت به خرید و فروش آنها اقدام نمودیم اختلاف آن ۳۵ . ۱ دلار در هربشكه FIXED شده است. حال با در نظر گرفتن این مسئله در حقیقت قیمت خرید یورال عبارت است از : DUBAI NOV - ۰.۰۵ و فروش آن به قیمت : DUBAI NOV + ۰.۹۵ اقدام كرده ایم كه در اینجا یك دلار در هربشكه سود عاید گردیده است. حال برای آنكه ریسك قیمت های خرید و فروش یورال از طریق بازار FUTUERS و FORWARD پوشش داده شود. براساس حجم قرارداد فیزیكال كه فرضا"یك میلیون بشكه است مقدار مزبور را بر تعداد روزها دوره قیمت گذاری كه پنج روز است، تقسیم می نمائیم. بدین معنا كه نسبت به فروش روزانه ۲۰۰ هزار بشكه یا LOTS ۲۰۰ در بازار IPE در دوره قیمت گذاری خرید محموله فیزیكال اقدام می نمائیم . همچنین روزانه نسبت به خرید ۲۰۰ هزار بشكه نفت خام دبی یا هشت قراداد PARTIAL نفت خام دبی یا عمان در بازار FORWARD در دوره قیمت گذاری محموله فروخته شده اقدام می نمائیم . با این عملیات ریسك قیمت برای معاملات فوق از میان میرود. *- عضو هیئت علمی دانشگاه و كارشناس ارشد مسائل بین المللی نفت.

منابع و مآخذ :
فارسی :
۱ - احدی فر ، سعید ، "هجینگ(معاملات تامینی )و مكانیسمها ی گوناگون قیمت گذار جهانی نفت آن در بازارهای بین المللی نفت ، امور بین الملل شركت ملی نفت ایران - ۱۳۸۳.
۲-احدی فر ، سعید ، استراتژیهای نوین بیمه قیمت نفت بكمك مكانیسم های گوناگون SWAP، اموربین الملل شركت ملی نفت ایران - ۱۳۸۲.
۳-احدی فر ،سعید ،"روند تحولات تكنولوژیك در فرایندهای پالایشی و اثرات آن بر تقاضا و قیمت نفت " مصاحبه با تلویزیون ج.ا.ایران - ۱۳۸۰.
انگلیسی :
۱-Background Brief On EC Energy Situation , OAPEC Bulletin , II, No۲ , Vol , (Feb ۱۹۸۵) .
۲-BP And Shell Resume Products Lifting From Iran".
۳-Buyers Resistance threatens Iran Price . Middle East Economic Survey, Vol xxiii , No ۲۷ ( ۲۱ April ۱۹۸۰).
۴-Curt Gasteyger , the Future For European Energy Security ( London : Frances Printer , ۱۹۸۵) .
۵-Dr.Subroto ." Opening Address To The ۷۲nd Meeting Of The Conference ". Opec Bulliten . Vol XV , No ۱۰ ( Dec ۱۹۸۴ Jan ۱۹۸۵) .
۶-Gasteyger , The Future For Uropean Energy Security ( London : Frances Printer , ۱۹۸۵) .
۷-Ian Seymour , OPEC , instrument of change ( London : Macmillan Press ۱۹۸۰) .
۸-International Petroleum Encyclopedia,۱۹۸۲(Tulsa:Penn Well-Publishing Co.,۱۹۸۲).
۹-Japan Program For Representative From Developing Countries , OAPEC Bulletin, Vol, ۱۰ , No۲
۱۰-Latest Oil Develolpment In The EC And Prospects For Euro - Arob Cooperation . OAPEC Bullerin , Vol , ۱۰ , No.۵ , (May ۱۹۸۴).
۱۱-World Bank Staff working paper , development Prospects of Capita-Surplus Oil Exporting Countries,No.۴۸۳,(Washinton D.C.:World Bank , ۱۹۸۱).
منبع:فصلنامه راهبرد یاس، شماره ۲
نویسنده:سعید احدی فر*

منبع : خبرگزاری فارس