هری پاتر انگلیسی نیست

چه چیزی باعث می شود هری پاتر تا به این اندازه موردپسند و استقبال فرهنگ عوامانه امریکایی باشد؟ در وهله اول هری پاتر بر آن چیزی صحه می گذارد که ملت امریکا همواره به آن باور داشته اند. هری پاتر گواهی است بر داستان ما، حقایق ما و ارزش های ما امریکایی ها. امریکایی ها همواره دلبسته قهرمان بی گناهی هستند که تن به نبردی مخاطره آمیز می دهد و بی هیچ سستی و ضعفی از آن پیروز به در می آید.
داستان امریکایی از این دست است. داستانی که چون همیشه با درون مایه مسافرت آغاز شده به جنگ کنونی با تروریسم می انجامد و مطابق معمول پایانی خوش دارد. هری پاتر به رغم خاستگاه انگلیسی اش، یک بار دیگر داستان دلخواه ما را در اختیارمان نهاد. فیلم هری پاتر نیز مانند کتاب آن در اصل از داستان های پریان به شمار می آید.
هری، سیندرلایی مذکر است که پس از مرگ والدینش نزد اقوامی پرورش می یابد که او را درک نکرده و با او بدرفتاری می کنند. صد البته که او پسری منحصر به فرد است که فقط در شرف بلوغ به ماهیت واقعی خود پی می برد. قهرمان معاصر ما، هری، با دختری باهوش و بذله گو همراه شده است، ولی با این همه کماکان قهرمان پاک و معصومی است.
او کاملاً منزه از علایق جنسی ای است که نوجوانان تازه بالغ قهرمان های امروزی فیلم های نوجوانان واجد آنند. اگرچه وی متواضع و فداکار است، ولی همچنان از همان سیر تحولی پیروی می کند که در داستان های پریان یافت می شود و در آن قهرمان باید برای اثبات به بلوغ خود بر نیروهای شر و بدی پیروز شود.
افزون بر این، فیلم تایید گر اصل پیش پا افتاده ای است در باره انسان بودن. گویی هری به ما می گوید؛ «برای این که حقیقتاً بزرگ شوی، باید از تمامی فضیلت های دیرپای رهبری شایسته، برخوردار باشی؛ کاریزما، سختکوشی، شجاعت، گشاده دستی، معنویت و توجه راستین به دیگران. آیا شهامت انجام دادن آن کاری را داری که می دانی «باید انجام دهی»؟
برای این که به آن کسی تبدیل شوی که حقیقتاً هستی و بتوانی از دوستی همدلانه و صمیمانه ای با دیگران بهره مند گردی، پرده از شور و غنای آن زندگی ای برخواهی داشت که حقیقتاً شایسته زیستن است. این دومین مولفه هری پاتر است که به ما در فهم جذابیت آن در مقطعی ویژه از یک فرهنگ خاص کمک می کند. مولفه ای که در فیلم هایی مانند حس ششم، شهر فرشتگان و ماتریکس نیز وجود دارد.
این فیلم ها نیز مانند سریال محبوب «لمس شده فرشتگان» به نحوی تخیلی واقعیتی دو سطحی بنا می کند که در یک سطح جهانی ملال آور است که همه با آن آشنا هستیم، و در سطحی دیگر بعدی دیگر از وجود را دربرمی گیرد که اگرچه از نظر بیشتر مردمان پوشیده می ماند، برای دیگرانی که خاص هستند قابل دسترسی است. این واقعیت دیگرگونه در پشت دیوارهای ایستگاه قطاری جای گرفته است که در حالت عادی مکانی عادی می بود.
در ماتریکس جهان پنهان، درست در زیر سطح همین جهان قرار گرفته است و اگر ما شهامت آن را داشته باشیم که خود را از شبکه توهمات جدا کنیم می توانیم چشمان مان را بر واقعیتی که در آنجا وجود دارد بگشاییم. در حس ششم، مردگانی که همچنان در میان ما هستند در جهان پنهان سکنی گزیده اند و در «لمس شده فرشتگان» این فرشتگان هستند که در جهان پنهان مقیم شده اند.
در این قبیل داستان ها، قصه های پریان و اسطوره ها، ماجرا از محل تلاقی جهان دیگرگونه و پنهان اما قابل دسترسی از یک سو و جهان عادی از سوی دیگر آغاز می شود. جذابیت این داستان هایی که در محل تلاقی دو جهان رخ می دهند (یعنی داستان هایی که ما را در واقع فرامی خوانند که خود را، حتی اگر شده به نحوی تخیلی، در میانه این پیوند قرار دهیم) مشهود است. در این تلاقی گاه های آستانه ای در میان دو جهان، تجربیات عادی ما با انرژی ای فراروانی آراسته می شود. حسی فراگیر از امکان وقوع برای نیک و بد به وجود می آید.
زندگی به تعبیری فراخ تر از زیستن صرف به نظر می آید. واقعیت روزمره ما به ناگاه واقعی تر می نماید. ما احساس می کنیم بیش از پیش از حیات آکنده شده ایم. مرزهای زندگی بعضاً بیش از حد قراردادی و خسته کننده ما گسترش می یابد.
جست و جو در فرهنگ معاصر امریکا برای تجربه ای دیگرگون کننده و ژرف صرفاً به سرگرمی های عام منحصر نمی شود بلکه مصرف مواد مخدر و ورزش های افراطی را نیز شامل می شود. به علاوه گرایش رو به فزونی به شکل های تجربی معنویت- از مسیحیت انجیلی و کابالا تا مراقبه بودیستی- که از ما فرامی خوانند تا زیستن در درون این جهان ها یا نظرگاه های دیگرگونی بیازماییم که نه فقط متفاوت است بلکه به شکلی ژرف با زندگی روزمره ما تفاوت دارد.
من شک دارم که فیلم هری پاتر زندگی همه مخاطبانش را دیگرگون کند. اگر بخواهید از قدرت و شورمندی زیستن در تلاقی گاه میان این جهان ها آکنده شوید، تماشای فیلم دوساعته هری پاتر حتی بعید است شما را در مسیر صحیح قرار دهد. ولی هری پاتر به رغم تمامی محدودیت هایش به عنوان فیلم، تصویری کلی از ارزش های مشخصاً امریکایی را که نمایانگر «زندگی حقیقتاً شایسته زیستن» هستند، ارائه می دهد و آن را به صراحت بیان می کند.
افزون بر این، فیلم هری پاتر گواهی می دهد که اگر زندگی ای براساس این ارزش ها ساخته شود، می تواند هیجان انگیز هم باشد. حتی اگر به اندازه زندگی خود هری مملو از هیجان نباشد، کماکان زندگی هیجان انگیزی خواهد بود.

مترجم: علی ثباتی

منبع : روزنامه شرق