کتابی فراتر از یک گزارش

اگرچه از دیرباز همواره ارتباط کشورهای همسایه با یکدیگر برقرار بوده و روابط آنها گاه به صورت مسالمت آمیز و گاه ستیزه جویانه و خصمانه ادامه داشته است، اما اکنون با توجه به جهانی شدن و شتاب فزاینده آن، روابط کشورها با یکدیگر، به ویژه همسایگان با هم، ابعاد گسترده ای یافته است. به گونه ای که کشورهای همسایه، برای افزایش توانایی ها با شرایط متغیر و پیچیده زمان، به تشکیل اتحادیه های منطقه ای روی آورده اند.
در مورد همسایه غربی ایران، عراق، با سرنگونی صدام حسین، این کشور در مسیر دیگری قدم گذارده و تحولات کنونی این سرزمین، ایجاب می کند که بدانیم با عراق جدید، باید چه رابطه ای داشته باشیم؟ این پرسشی است که کتاب «ما و عراق؛ از گذشته های دور تا امروز (تجاوز عراق، پیامدها، پایان جنگ و رویدادهای پس از آن)» نوشته دکتر منوچهر پارسادوست به نحوی به آن پاسخ می دهد. سرزمین کنونی عراق از نخستین سال های «فتوحات اسلامی» سواد می یابد. بعد از تسلط اعراب بر ایران، سرزمین عراق، همچنان موقعیت برجسته خود را مانند زمان ساسانیان حفظ کرد.
ابتدا بصره و سپس کوفه، مرکز خلافت اسلامی شد و پس از خلفای راشدین، خلافت مسلمانان در اختیار معاویه پسر ابوسفیان، بنیانگذار دودمان امویان، قرار گرفت و دمشق مرکز خلافت اسلامی شد تا اینکه ایرانیان با آنها به مبارزه برخاستند و پس از چند سال جنگ، سیاه جامگان خراسان، به فرماندهی ابومسلم خراسانی، آنها را در نهاوند شکست داد. سپس ابومسلم، با ابوالعباس عبدالله، بیعت کرده و در به قدرت رسیدن عباسیان نقش موثری ایفا کرد. به عقیده پارسادوست کشته شدن ابومسلم سردار برجسته ایرانی که به جای نشاندن عباسیان بر مسند قدرت، خود می توانست قدرت را در دست بگیرد و ایران را با حفظ دین اسلام از تسلط اعراب رهایی بخشد، جای تامل است.
بعد از تصرف بغداد به دست مغولان، این شهر هرگز اعتبار و شهرت خود را بازنیافت و مرکز قدرت آن به شهرهای ایران یعنی مراغه، تبریز و سلطانیه منتقل شد. اما درباره کشوری به نام عراق، باید گفت که تا پیش از جنگ جهانی اول کشوری با این نام وجود نداشت. پس از جنگ جهانی اول و شکست دولت عثمانی از انگلستان و متفقان، دولت جمهوری ترکیه جای آن را گرفت. در این میان کشور انگلستان که در پی حفظ منافع خود در خلیج فارس بود، «در ۱۰ آگوست ۱۹۲۰ (۱۹ مرداد ۱۲۹۹) کشوری به نام عراق به وجود آورد. از آن تاریخ، کشور نوبنیاد عراق میراث دار عثمانی و همسایه غربی ایران شد.» عراق از ابتدای تاسیس تا سرنگونی صدام و برافتادن حاکمیت بعث، رابطه خوبی با ایران نداشت.
پس از حاکمیت حزب بعث بر عراق، در ۱۷ ژوئیه ۱۹۶۸، رابطه ایران و عراق به تیرگی شدید گرایید و پس از رویدادهای بسیار، سرانجام صدام ناگزیر به امضای قرارداد ۱۹۷۵ الجزیره شد. « قرارداد الجزیره که جامع ترین و مهمترین قراردادی است که در طول سده ها، میان ایران و همسایه غربی آن - در گذشته عثمانی و سپس عراق- به امضا رسیده، با پیش بینی های دقیقی که در آن به عمل آمده است، صلح و آرامش را بین دو کشور ایران و عراق برقرار کرد.» با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن ۱۳۵۷، رابطه صلح آمیز بین ایران و عراق، با لغو قرارداد الجزیره و حمله تجاوزکارانه صدام به ایران، به پایان رسید و ایران وارد جنگ تحمیلی هشت ساله با عراق شد.
دکتر منوچهر پارسادوست که ساکن امریکا است، توانسته با استفاده از منابع تاریخی معتبر کتابی درخور تامل و فراتر از یک گزارش صرف از رابطه دو کشور در اختیار پژوهشگران قرار دهد. به عنوان نمونه قراردادهای مهم ایران و عثمانی، و سپس ایران و عراق، به ویژه قرارداد دوم ارزروم در ۱۸۴۷ و پیامدهای آن و قراردادهای ۱۹۳۷ و ۱۹۷۵ الجزیره، لغو قرارداد الجزیره، انگیزه های آن و اثبات بی اعتباری لغو قرارداد بر اساس موازین حقوقی و بین المللی به صورت مشروح مورد تحلیل واقع شده است.
در قراردادهای ۱۸۴۷و ۱۹۳۷ دخالت های زیانبخش روسیه، و به ویژه انگلستان، علیه تمامیت ارضی ایران و صدمه های سنگینی که به ایران وارد آوردند، توضیح و همچنین تجاوز صدام به ایران و اثبات متجاوز بودن آن به استناد حقوق بین الملل شرح داده شده است. «ما و عراق؛ از گذشته های دور تا امروز» را شرکت سهامی انتشار در شمارگان ۱۵۰۰ نسخه روانه بازار نشر کرده است.

آرش مسرت

منبع : روزنامه شرق