«هزار دستان» اوج دیدگاه سیاسی علی حاتمی

«هزاردستان» در قالب تصویر می كوشد با زبان مقطع تاریخی دلخواه، قصه ها، لباس، معماری، رفتار، خوشنویسی، موسیقی، مشكلات روزنامه نگاری ایرانی، آواز ایرانی و مشروطه را پاس بدارد.
ساخت «هزاردستان» ۱۰ سال طول كشید و در قالب ۱۵ قسمت از شبكه اول سینما پخش شد مجموعه ای كه بازیگران برتر تئاتر و سینمای ایران را با خود داشت.سریال «هزار دستان» ابتدا اسمش جاده ابریشم بود بعد شد «تهران روزگارنو» و سپس «هزار دستان». به اعتقاد برخی در سریال «هزاردستان» نظرگاه سیاسی مرحوم حاتمی به اوج خود می رسد.
نام سریال اساس كنایه از قدرت های در سایه حكومت است كه سرنخ همه را به دست دارند ولی در آشكار نیستند. علی حاتمی در هزار دستان واقعی ترین تصویر را از گروه های انقلابی مسلح ارائه می دهد. گروه هایی كه در برهه اوائل دهه ۵۰ به واسطه عملیات مسلحانه در میان قشری از جوانان برای خود وجهه ای كسب كرده بودند ولی درواقع به دلیل نوع مبارزات زیرزمینی شان به شدت از توده مردم جدا شده و به همین لحاظ در مقابل هرگونه انحراف و كجروی آسیب پذیر گشته بودند. از همین رو بعضی از آنان به كل نابود و برخی دچار تصفیه های درون گروهی شدند.
علی حاتمی اصلا قرار نیست عین تاریخ را بیان كند. این را همه می دانند. قرار نیست در كار او همه جزئیات مشابه پیشین خود باشد، حتی او اصرار می كند، این ها را تغییر بدهد. او خودش را راوی تاریخ نمی داند و می گوید: قصه ای كه با واقعیات تاریخی زمانش پیوند دارد را شبیه سازی می كنم.
مرحوم علی حاتمی پس از ساخت حاجی واشنگتن در سال ،۱۳۶۱ فترتی كوتاه (۵ ساله) در سینما داشت. پس از آن بود كه مجموعه هزار دستان را در سال ۱۳۶۶ كارگردانی كرد. مجموعه ای كه با كمك طراحان ایتالیایی و ایرانی باعث شد تا شهرك سینمایی غزالی ساخته شود و هم اینك هم به عنوان تنها شهرك سینمایی كشور مطرح باشد.
مرحوم علی حاتمی درباره دكورهای این مجموعه تلویزیونی چنین توضیح می دهد: گراند هتل را اگر شبیه گراند هتل می ساختم، چیز بسیار زشت و كریهی می شد. عكس های واقعی گراند هتل نشان می دهد كه بیشتر شبیه یك كارخانه بوده است.
گراند هتل واقعی اصلا طبقه پایینی نداشت. پس همان طور كه در داستانهایش قرار نیست، همه موارد تاریخی رعایت شود، قرار نیست در «هزار دستان» او در سال ،۱۳۱۹ واگن اسبی دیده شود و توقع نداشته باشید عینا همان واگن سال دهه ۲۰ باشد.ساختمانهایی كه مرحوم حاتمی طراحی كرد در اشل واقعی نیست. بلكه كمی كوچكتر است. حتما همراهی یك فیلمبرداری خوب لازم است تا مثلا ساختمان شهرداری در اندازه خودش جلوه كند.به اعتقاد عزت الله انتظامی یكی از بازیگران این مجموعه تلویزیونی، «هزاردستان» حرف آخر سریال های تلویزیون بوده و هست.كیومرث پوراحمد هم می گوید: سینمای حاتمی را نباید با كس دیگری مقایسه كرد، او یگانه بود، سینمایی كه به آن تعلق داشت، با خودش متولد شد و با خودش به پایان رسید.سعید نیك پور كه همكاری اش با علی حاتمی به قبل از انقلاب برمی گردد، درباره این اثر یادآور می شود: من به همراه جمشید مشایخی جزو بازیگران سریال جاده ابریشم (نام اولیه سریال هزاردستان) بودم كه كار در جریان انقلاب متوقف شد و تغییراتی كرد.
محمدعلی كشاورز كه در سریال «هزار دستان» نقش به یادماندنی «شعبان بی مخ» را بازی می كرد، درباره این مجموعه داستانی اظهار می كند: حضور بازیگران مطرح باعث شد كه هزار دستان كار درخشانی از آب در بیاید، هرچند در مراحل آخر عجله كردند و گفتند زودتر باید برای پخش آماده شود و آخرهایش قدری سرهم بندی شد.
كارگردان هزار دستان در بخشی از صحبت های خود می گوید: گناه من نیست كه موضوع های مورد علاقه من از اندازه های معمول سینمای ایران بزرگتر است. تا زمان هزار دستان همیشه سعی می كردم، سنگ های بزرگ را با دست بلند كنم و موفق هم می شدم. اما بعد دریافتم كه جرثقیل هم هست یا در نهایت اهرم و تكیه گاهی برای اهرم كردن سنگ بزرگ.
همه كوشش این سال های اخیر، این بوده كه به زبانی، به سبكی و به پرداختی برسم كه روش بیان و قصه پردازی ایرانی، سبك خودش را داشته باشد و پرداخت خودش را همان طور كه قصه «حسین كرد شبستری» را با رابین هود مقایسه نمی كنید و «هزار و یك شب» شبیه دن كیشوت نیست، من می كوشم به سبكی و نوعی از یك روش قصه گویی و یافتن پرداختی مناسب و درخور آن روش برسم.
طرح «هزار دستان» از سال ۱۳۵۵ در ذهن مرحوم علی حاتمی پرورانده شد و سرانجام ساخت آن در سال ۱۳۶۶ محقق شد. این سریال به داستان زندگی رضا خوشنویس، كه شخصیتی تخیلی مبتنی بر شخصیت تاریخی به نام كریم دواتگر است و نظریه توطئه ای مبنی بر دست داشتن شخصیتی به نام خان مظفر در وقایع پشت پرده سیاسی و اجتماعی ایران در دوران قاجار و پهلوی می پردازد.
ساخت موسیقی «هزار دستان» را مرتضی حنانه، موسیقیدان و رهبر صاحب نام موسیقی ایران برعهده داشت. وی چندان با موسیقی دستگاهی ایرانی میانه خوشی نداشت و خصوصا موسیقی فیلم (كه خودش آثار متعددی در این زمینه دارد) را با ارزش نمی دید و با دید آزمایشگاه موسیقی و زمینه ای برای تجربه در آهنگسازی از آن بهره می برد.
با این حال مرتضی حنانه برای تیتراژ سریال «هزار دستان» در سال ۱۳۶۶ پیش در آمد اصفهان ساخته مرتضی نی داوود را انتخاب كرد. علی حاتمی با نام اصلی «عباسعلی حاتمی» در ۲۳ مرداد ماه ۱۳۲۳ در تهران به دنیا آمد. او دومین فرزند خانواده بود.
مادرش خانه دار و پدرش در یك چاپخانه صفحه آرایی می كرد. در سال های مدرسه نمایشنامه های كوتاهی می نوشت و در همان محل با بچه ها اجرا می كرد. علاقه مندی او به قصه ها و حكایات ایرانی از همین سال ها شروع شد. بعدها به هنرستان هنرپیشگی رفت. كلاس نهم بود كه هنرستان تعطیل شد به هنرستان آزاد هنرهای دراماتیك رفت و در سال ۱۳۴۳ وارد دانشكده هنرهای دراماتیك شد.
در سال ۱۳۴۵ نخستین نمایشنامه اش به نام «دیب» (دیو) را نوشت كه اجرا شد. در سال ۱۳۴۸ حسن كچل را نوشت كه توسط داوود رشیدی در تالار سنگلج اجرا شد و در همان سال فیلم سینمایی آن توسط خود حاتمی ساخته شد.
او بعد از نوشتن چندین نمایشنامه در سال ۱۳۴۹ نمایشنامه نویسی را رها كرد و به طور جدی به فیلمسازی پرداخت و چندین فیلم از جمله: «بابا شمل»، «خواستگار»، «ستارخان»، «قلندر»، «سوته دلان» و «حاجی واشنگتن» را بین سال های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶ ساخت و پس از ۵ سال دوری از عرصه فیلمسازی و سریال سازی، مجموعه «هزار دستان» را كارگردانی كرد.
علی حاتمی از فیلمسازان صاحب سبك و مولف سینمای ایران است كه كمتر به وجوه فنی سینمای او در گفتار و نوشتارهای مرسوم پرداخته شده است. سینماگری كه با بهره گیری از تاریخ و فرهنگ و استفاده از خرده فرهنگ های بومی، قصه ملی در آثارش را به تصویر كشید. دیالوگ نویسی های متفاوت، قصه های نامتعارف بومی و روایتی فرا زمانی از شخصیت های داستانی از وجوه ناشناخته سینمای حاتمی در سینما و تلویزیون است.
او با استفاده از منابع نوشتاری و قصه های فولكلور ایرانی و پشتوانه تحقیقی و پژوهشی، آثار فاخری در عرصه سینما و تلویزیون به یادگار گذاشت. این كارگردان مطرح ایرانی در اواخر عمر در حالی كه با بیماری دست و پنجه نرم می كرد، فیلم «جهان پهلوان تختی» را كلید زد اما اجل مهلت نداد و ۱۴ آذرماه ۱۳۷۵ دیده از جهان فروبست. از دیگر آثار مرحوم علی حاتمی می توان به «جعفرخان از فرنگ برگشته»، «مادر» و «دلشدگان» اشاره كرد.
در سریال «هزار دستان» مجموعه ای از بازیگران برتر تئاتر و سینما حضور داشتند كه از جمله این افراد می توان به جمشید مشایخی، عزت الله انتظامی، داوود رشیدی، علی نصیریان و محمد علی كشاورز اشاره كرد. پس از مرگ علی حاتمی، دو فیلم سینمایی با تدوین واروژ كریم مسیحی بر اساس «هزاردستان» ساخته شد. این دو فیلم «كمیته مجازات» و«تهران، روزگار نو» نام دارند.

منبع : روزنامه ابرار