تأثیر و نفوذ پارسیان بر آیین یهود

عاریه های زبانی و نمادهایی كه یهودیان از ایرانیان عصر هخامنشی برگرفته بودند و در كتاب تورات برخی از آنها را می توان یافت ،نشان دهنده آن است كه آیین یهود به دلیل دو قرن حیات تحت حاكمیت هخامنشیان به نوعی ادغام و وحدت فرهنگی با آنان دست یافته بود. با این حال نمی توان به درستی میزان تأثیر و نفوذ هخامنشیان در مسایل سیاسی و مذهبی یهودیان را تعیین كرد.در تمام مدت فرمانروایی هخامنشیان از زمان به قدرت رسیدن كوروش در سال ۵۳۸ (ق. م) تا حمله اسكندر (۳۳۳ق . م) یعنی نزدیك به دو قرن ،غالب یهودیان تحت سیطره و حاكمیت شاهان هخامنشی زندگی می كردند. هنگامی كه كوروش در سال (۵۳۹ه. ق) سرزمین بابل را به تصرف خود در آورد به یهودیان در تبعید بابل اجازه داد تا بار دیگر به كشور و سرزمین خود بازگردند و معابد مذهبی خود را از نو بنا نهند ( كتاب عزرا ،باب اول ،آیه سوم) از این رو برخی یهودیان معتقد بودند كه كوروش بنیانگذار امپراطوری هخامنشی از جانب خدای اسراییل برای نجات یهودیان فرستاده شده است ( كتاب اشعیاء ،نبی، باب چهل و پنج،آیه اول )۲ نگرش مثبت یهودیان به حاكمیت شاهان هخامنشی در كتاب استرو ۳ نحمیای۴ تورات نیز به چشم می خورد . حتی در كتاب استر چنین آمده است كه در آن هنگام كه هامان ۵ یكی از بزرگان دربار اردشیر می خواست با توطئه و دسیسه چینی ، یهودیان را از سرزمین های امپراطوری هخامنشی بیرون براند، اردشیر پادشاه كبیر امپراطوری هخامنشی هیچ كینه و دشمنی نسبت به یهودیان از خود نشان نمی داد.
ـ عاریه های زبانی یهودیان
از آن جایی كه یهودیان به حاكمیت امپراطوری پارسی دید مثبتی داشتند، لذا انتظار می رود كه در زبان باستانی یهودیان ،آثار و نشانه هایی از تأثیر و نفوذ این امپراطوری را بیابیم. در كتاب مقدس تورات،به زبان های عبری و آرامی ،برخی كلمات وجود دارندكه به نظر می رسد از زبان باستانی ایرانیان به عاریه گرفته شده است. بارزترین مثالی كه در این زمینه می توان به آن اشاره نمود كلمه « پردس pardes » به معنای بوستان و باغ بزرگ است كه واژه « پارادیس paradis »از آن مشتق شده است واژه « راز raz » به معنای « سر » كه در كتاب دانیال و نسخ خطی « دریای سیاه » به كرات به كار رفته است،منشاء ایرانی دارد . نشانه دیگر تأثیر و نفوذ پارسیان بر آیین یهود علاقه ای است كه یهودیان در افسانه های خود به فرشته و دیو نشان می دهند . این علاقه و توجه بیش از حد در عهد هخامنشی و جانشینان اسكندر كه دارای تمایلات یونان دوستی بودند به شدت افزایش یافت .چنین تحول و دگرگونی ناشی از اهمیتی است كه پارسیان به سرشت و رویه انسانی قایل بودند. به عنوان مثال «آسموده Asmodee» اسمی پارسی است كه نام دیوی در یكی از افسانه های یهودیان نیز می باشد . همچنین در برخی متون یهودیان كه در آن وقایع مربوط به روز قیامت و پایان دنیا به صورت تاریخی حكایت شده است ،نظیر كتاب دانیال (از باب ۷ الی ۱۲) و مكاشفه یوحنای رسول در انجیل تاریخ به دوره های از پیش تعیین شده ای تقسیم شده است . این تقسیم بندی تاریخی در كتاب تورات به زبان عربی،وجود ندارد ولی در آیین مزدك،از جایگاه مهمی برخوردار است. در كتاب « بهمن یشت » به زبان پهلوی مؤخر كه تفسیر یكی از نسخه های از بین رفته اوستا است،چنین آمده است كه زرتشت درختی می بیند كه دارای ۴ شاخه است. شاخه های درخت به ترتیب از جنس طلا،نقره ،فولاد و آلیاژی از آهن بود. به واقع آنچه كه زرتشت دیده است قسمتی از تورات در كتاب دانیال (باب دوم آیه ۳۱ الی ۳۵) را به ذهن ها می آورد: ۸ شبی بخت النصردر خواب تمثالی می بیند كه سر آن از طلای خالص و ناب، سینه ها و بازوهایش از نقره ،شكم و ران هایش از برنز و ساق هایش قدری از آهن و كمی از گل بود دانیال نبی این خواب را توالی چهار سلسله پادشاهی تعبیر می كند. ( كتاب دانیال،باب دوم،آیه ۳۷ الی ۴۵ ) ۹. به یقین رابطه ای بین این دو متن وجود دارد لیكن در خصوص تأثیر گذاری متقابل آنها،بین پژوهشگران اختلاف نظر وجود دارد. از آن جایی كه استفاده از فلز در مجسمه ( تمثال ) نسبت به استفاده آن به عنوان شاخه های درخت ، منطقی تر است . بسیاری از محققین براین گمانند كه متن پارسی از متن كتاب دانیال تأثیر گرفته است. با این همه تقسیم بندی دوره های تاریخی به چهار دوره سلسله پادشاهی كه در هر دو متن نیز به آن اشاره شده است . از جایگاه مهم تری در اندیشه پارسیان نسبت به یهودیان برخوردار است . از سویی این امكان وجود دارد كه كتاب دانیال نبی و بهمن یشت هر دو به یك روایت بسیار كهن پارسی كه در اوستا بوده است،بركردند. با مطالعه تاریخ این حقیقت آشكار می گردد كه با این كه در متن كتاب دانیال و سایر متون دینی یهودیان ،از مادها سخن به میان آمده است لیكن مادها هرگز بر مردم یهود حكومت نكرده اند و این منشا پارسی داشتن توالی چهار دوره تاریخی یا ۴ سلسله پادشاهی را بیش از پیش نشان می دهد.
در كتاب « بهمن یشت » در تفسیر خواب زرتشت به وی چنین گفته شده است كه چهارمین سلسله پادشاهی ( آلیاژ آهن) پس از گذشت ده قرن كامل از ظهور زرتشت آغاز خواهد شد . این تقسیم بندی تاریخی به ده قرن در بسیاری از متون یهودیان نظیر مكاشفه یوحنا نیز آمده است . همچنین انتظاری كه مسیحیان بر اساس روایت های دینی برای وقوع تغییری بنیادین در پایان یك هزاره دارند ، ریشه در اندیشه های پارسی دارد . لیكن نمونه بسیار جالب تأثیر و نفوذ پارسیان بر آیین یهود را می توان در طومارهای بحر المیت یافت . به واقع آن چه كه در این طومارها آمده است حكایت از آن دارد كه خداوند سرشت بشریت را به روشنی و تاریكی تقسیم كرده است.
مفهوم دو گانگی در طومارهای بحر المیت:
طوماری كه در قمران بنام «قانون جنگ » یافت شده است نبرد فرزندان روشنایی و تاریكی را كه به فرمان دو سرشت مدعی صورت می گیرد،حكایت می كند. در گاتاهای زرتشت چنین آمده است كه اهورامزدا خدای بزرگ جهان دارای دو فرزند دو قلو است :یكی از آنها مظهر دروغ و دیگری مظهر راستی و حقیقت است. بعدها در دوره اخلاف اسكندر كه روح یونان دوستی حاكم شد سرشت نیكی و خیر همان اهورامزدا سرشت شر و بدی به اهریمن تشبیه شده است.در برخی آثار پلوتارك نیز تشابهاتی بین دو سرشت انسانی و تاریكی و روشنایی وجود دارد.وی در آثار خود از جنگی سخن می گوید كه بین دو سرشت انسانی « خیر و شر » در جریان است و هر از گاهی یكی از آنها بر دیگری تسلط می یابد . در طومارهای هر یك از این دو قدرت به تناوب در موقعیتی برتر نسبت به دیگری بیان شده اند. بهتر است خاطر نشان سازیم كه مفهوم دو گانگی كه در طومارهای بحرالمیت یافت شده اند،تشابه زیادی با صورت بسیار كهن دوگانگی در آیین مزدك دارد. در این آیین هر دو نیرو تحت فرمان خدای برتر و بزرگ قرار دارند. در این طومارها همچنین یكی از مدعیان فرقه قمران« انسان دروغگو» معرفی شده است. بنابراین بار دیگر بازتاب مفهوم دوگانگی در اندیشه های پارسی را در آیین یهود می توان مشاهده كرد . هر چند كه اثبات آن كمی مشكل به نظر می آید ،لیكن تأثیر و نفوذ هخامنشیان و پارسیان را بر آیین یهود در سطح دیگری نیز می توان بررسی كرد.
اعتقاد به روز رستاخیز و محشر مردگان در آیین فردا ،نسبت به آیین یهودیان از قدمتی طولانی برخوردار است و چنین به نظر می رسد كه خواب حضرت حزقیال در مورد دره ای مملو از استخوان های پوسیده ،از یكی از آیین های مزدكیان یعنی قرار دادن اجساد بر روی سنگ الهام گرفته است. شاید هم تأثیر پارسیان بر آیین یهود عمیق ولی غیر مستقیم بوده است. به نظر می آید كه شاهان پارسی بسیاری ازقوانین محلی را به صورت مجموعه قوانین در آورده و آنها را در مناطق مربوطه به اجرا درمی آوردند و حتی علت فرستادن عذرا به اورشلیم ،وادار ساختن مردم به رعایت قوانین و مقررات بوده است . زیرا تورات كه یكی از اركان اصلی آیین یهود به شمار می آید ،تحكیم یافتن جایگاه خود را در جامعه یهودی،مدیون سیاست های دولتمردان پارسی است . تمامی پانوشت ها در مورد معانی و آیه های تورات از كتاب مقدس یعنی عهد عتیق و عهد جدید برگرفته شده است كه از زبان های اصلی عبرانی و كلدانی و یونانی ترجمه شده و در سال ۱۹۰۱ میلادی در لندن منتشر شده است . (مترجم)
۱ـ و در سال اول كوروش پادشاه فارسی تا كلام خداوند به زبان ارمیاكامل شود . خداوند روح كوروش پادشاه فارسی را بر انگیخت تا در تمامی ممالك خود فرمانی نافذ كرده و آن را نیز مرقوم داشت و گفت :كوروش پادشاه فارس چنین می فرماید یَهوَه خدای آسمان ها جمیع ممالك زمین را به من داده و مرا امر فرموده است كه خانه ای برای وی در اورشلیم كه در یهودا است بنا نهیم. پس كیست از شما از تمامی قوم او كه خدایش با وی باشد،او به اورشلیم كه در یهودا است برود و خانه یَهوَه را كه خدای اسراییل و خدای حقیقی است در اورشلیم بنا نهد.
۲ ـ خداوند به مسیح خویش یعنی به كورش كه دست راست او را گرفتم تا به حضور وی امت ها را مغلوب سازم و كمرهای پادشاهان را بشكنیم تا درها را به حضور وی مفتوح نمایم و دروازه ها دیگر بسته نشود چنین می گوید كه من پیش روی تو خواهم خرامید و جای های ناهموار را هموار خواهم ساخت.
۳ـ Esther ۴ـ Nehemie ۵ ـ Aman ۶ـ Daniel ۷ـ Bahman Yasht ۸ ـ تو ای پادشاه می دیدی و اینك تمثال عظیمی بود و این تمثال بزرگ كه درخشندگی آن بی نهایت است و منظر آن هولناك بود پیش روی تو برپا شد . سر این تمثال از طلای خالص سینه و بازوهایش از نقره و شكم و ران هایش از برنج بود و ساقهایش از آهن و پای هایش قدری از آهن و قدری از گل بود و مشاهده می نمودی تا سنگی بدون دست ها جدا شده پای های آهنین و گلین آن را زد و آنها را خرد ساخت.
۹ـ ای پادشاه تو پادشاه پادشاهان هستی زیرا خدای آسمان ها سلطنت و اقتدار و قدرت و حشمت به تو داده است. در هر جایی كه بنی آدم سكونت دارند حیوانات صحرا و مرغان هوا را به دست تو تسلیم نموده و تو را بر جمیع آنها مسلط گردانیده است. آن سرطلا تو هستی و بعد از تو سلطنتی دیگر پست تر از تو خواهد برخاست و سلطنت سومی دیگر از برنج كه بر تمامی جهان سلطنت خواهد نمود و سلطنت چهارم مثل آهن قوی خواهد بود زیرا آهن همه چیز را خرد و نرم می سازد پس چنان كه آهن همه چیز را نرم می كند همچنان آن نیز خرد و نرم خواهد ساخت. و چنان كه پای ها و انگشت ها را دیدی كه قدری از گل كوزه گر و قدری از آهن بودند همچنان این سلطنت منقسم خواهد شد و قدری از قوت آهن در آن خواهد ماند . موافق آنچه دیدی كه آهن با گل سفالین آمیخته شده بود .
۱۰ـ Qumran
۱۱ـ Regle dela Guerre
۱۲ـ Plutarque نویسنده و اخلاق گرای یونانی ( ۱۲۵ـ ۵۰ میلادی )
۱۳ـ Torah
۱۴ـ بخت النصر یكی از پادشاهان سلسله های جدید بابل ،اواخر هزاره دوم منقول است كه وی دستور ساخت باغ های معلق بابل را صادر كرده است

منبع : خبرگزاری میراث فرهنگی