ادات تشبیه و اسم اشاره

ترکيب 'چون' با 'آن' براى اشارهٔ تشبيهى است و 'چنان' به تخفيف ذکر مى‌شده گاهى بدون تخفيف ذکر مى‌کرده‌اند و به‌جاى چنان و چنين^(۱) چونان و چونين مى‌آوردند و بعد از اين ادات بايستى 'که' موصوله بياورند به فاصله يا بى‌فاصله، مگر جائى که بيان مقصود قبل از اين ادات شده باشد ـ ولى منوچهرى در ميان متقدمان اين رعايت را ترک کرده است و در ديوان او مکرر لفظ 'چنان' و 'چونان' بدون الحاق کاف موصوله به‌کار رفته است چنانکه گويد:

شود آبگيران فسرده ز يخ		چنان کوس روئين اسکندران
درآيد به زير آن تگرگ از هوا		چنان پتک پولاد آهنگران

و جاى ديگر کاف موصول را بى‌مورد آورده و گفته است:

بجستى هر زمان زان ميغ برقى		که کردى عالم تاريک روشن
چنان آهنگرى کز کورهٔ تنگ		به شب بيرون کشد رخشنده آهن

(۱) . چنان و چنين از چون آن اين برخاسته و مخفف آن دو لفظ است و بايد به ضم اول خوانده شود و امير خسرو دهلوى در اعجاز خسروى به کسر اول نيز ضبط کرده است ولى ضمه اقويست (نهج‌الادب ص ۲۳۶) و امروز در ايران به کسر اول معروف است ولى بين‌الافاضل به ضم اول خوانده مى‌شده است.

و اگر بعد از 'چنان' لفظ 'چون' که آن نيز در حکم کاف موصوله است در آيد ديگر آوردن کاف مزبور ضرورت ندارد. هم منوچهرى گويد:

پديد آمد هلال از جانب کوه		بسان زعفران آلوده محجن
و يا پيراهنى نيلى که دارد		ز شعر زرد نيمى زه به دامن
چنان چون دو سر از هم باز کرده		ز زرّ مغربى دست آورنجن

و اين معنى را که حذف کاف بيانيّه باشد اساتيد ديگر مرتکب نشده‌اند مگر متأخران مانند واعظ قزوينى و تأثير و غير هم که قابل تقليد نيستند. (درجلد مربوط به سبک شعر ملک‌الشعراء بهار به تفصيل ذکر آن آمده است).