مشارکت

نظر به نقش اجتماعى ترويج و به‌دليل اينکه برنامه همواره بايد مورد تأئيد متخصصان ترويج و مخاطبان برنامه قرار گيرد مشارکت هر دوى آنها در طرح و تدوين برنامه امرى الزامى و اساسى است. اگر عامل ترويج يا مخاطبان هر يک به ‌تنهائى برنامه‌اى تهيه کند. بارورى آن برنامه از ديدگاه طرفى که غايب است مورد ترديد قرار خواهد گرفت. مشارکت تشکيلات ترويج و مردم براى تدوين برنامه الزاماً به‌معناى مشارکت هم‌زمان و همگام آنها با يکديگر و با عامل ترويج نيست؛ گر چه هر گاه چنين موقعيتى پديد آيد و هر سه عامل (نهاد ترويج، مردم و عامل ترويج) در تدوين برنامه حضور فعال و هم‌زمان داشته باشند مطلوبيت برنامه در حد کمال خواهد بود. اما نظر به اينکه جمع سه عامل فوق در زمان و مکانى واحد با توجه به موقعيت و مشغلهٔ آنها ندرتاً ميسر مى‌شود مى‌توان ديدگاه‌هاى کلى هر يک را (حتى اگر به‌‌صورت جداگانه هم باشد) مورد توجه قرار داد و در متن برنامه گنجانيد. در اين حالت، لازم است عامل ترويج و آموزشگر آموزش‌هاى آزاد به‌عنوان هماهنگ‌کننده از نظريات ارشادى دست‌اندرکاران و صاحب‌نظران در طرح برنامه يارى طلبد و از آنان در جهت تحقق آرمان‌هاى ترويج و تنظيم مراحل برنامه - با توجه به معيارهاى اصيل اجتماعى منطقه - استفاده کند.

مشارکت‌ها براى آن است که مسائل اقتصادي، اجتماعى و فرهنگى منطقه و همچنين عوامل مؤثر در اصلاح و تقويت رفتار حرفه‌اى بهره‌وران ترويج بررسى شود و برنامه بر اساس داده‌هاى موجود تهيه گردد؛ در اين زمينه عامل ترويج با مردم تبادل نظر مى‌کند.

لزوم هماهنگ بودن برنامه‌هاى ترويجى در سطح مناطق مختلف ايجاب مى‌کند که عوامل ترويج از مناطق هم‌جوار گرد آمده با يکديگر مذاکره و تجربيات خود را مبادله کنند تا در تدوين برنامه‌ها از آنها استفاده شود.

در برنامه‌ريزى‌هاى مشارکتى که بدون شک مورد نياز جدى ما است مى‌توان به پنج موضوع عمده و حساس اشاره کرد:

۱- امنيت غذائي، کيفيت و سلامت انسان.

۲- کشاورزى و رقابت جو و سودآور.

۳- تغيير رشد و توسعه خانواده و جوانان.

۴- توسعهٔ اقتصادى - اجتماعى.

۵- حفاظت منابع طبيعى و ميحط زيست.

گنجاندن موضوع‌ها در برنامه‌ريزى مشکل نيست، زيرا رهنمودهاى فراوانى را مى‌توان در هر مورد تدارک ديد؛ اما اگر قرار باشد رهنمودها مفيد باشند، مورد استفاده مردم واقع شوند و سرانجام به اجراء در آيند بايد سه گروه ياد شده (تشکيلات ترويج، مردم، عامل ترويج) با هم در تدوين برنامه‌ها شرکت داشته باشند؛ در غير اين صورت برنامه‌ها فقط بر صفحات کاغذ متين و از نظر نگارش و توجيهات فنى و اقتصادى قابل تقدير هستند و ضمانت اثربخش (به لحاظ مشارکت نداشتن متخصصان)، ضمانت اجرائى (به‌دليل نبودن مروج) و ضمانت پذيرش (به‌علت مشارکت نکردن مردم) در انها وجود ندارد.

توصيه مى‌شود که تشکيلات ترويج کشاورزى نکات گفته شده را سر لوحهٔ برنامه‌هاى اساسى خود قرار دهد و با تشويق مشارکت مردم مروجان و با بهره‌گيرى از رهيافت‌هاى کارا در مشارکت‌هاى مزبور به توسعه کشاورزى و منابع طبيعى کشور همت گمارد. با بهره‌گيرى از آنچه گروه برنامه‌ريزى و ارزشيابى ترويج در دانشگاه ايلينوى فراهم آورده است به‌منظور توسعهٔ تشکيلاتي، يعنى بلوغ ساختارى وشناختى نهاد ترويج، مواردى پيشنهاد مى‌شود.

۱- مشارکت کارکنان در فرآيند برنامه‌ريزى با دادن فرصت به آنان براى ديدار با يکديگر و توافق نسبت به طرح اوليه.

۲- تهيهٔ چارچوب صريح و روشنتر براى تبيين ماهيت برنامه و پى‌آمدهاى آن.

۳- دستيابى به منابع دست اول و کسب اطلاعات اصيل.

۴- معرفى آنچه که ممکن است اشتباه عمل شود و انچه که مى‌توان در قبال اين خطاها از قبل بررسى کرد و انجام داد.

۵- معرفى نتايج پيش‌بينى‌ نشدهٔ ناشى از اجراء برنامه در يک مسير مشخص.

۶- مشارکت دادن افراد ذيربط با توجه به موضوع برنامه و کسب نظريات آنها قبل از تدوين برنامه.

۷- تدوين راهنماى اثربخش براى طرح برنامه.

۸- جلب توافق مشارکت کنندگان نسبت به هم‌سو کردن ديدگاه‌هاى آنها و در نتيجه افزايش جبنهٔ توافقى ديدگاه برنامه‌ريزى از اين طريق.

۹- دستيابى به انتظارات شرکت‌کنندگان از يکديگر و حصول توافقى منطقى در تدوين اهداف برنامه با توجه به اين انتظارات.

۱۰- آشنائى مشارکت‌کنندگان با اهميت برنامه‌هاى ترويجى و بررسى زمينه‌هاى پشتيبانى از برنامه‌ها، يا نپذيرفتن آنها قبل از اجراء.

۱۱- شناخت مرز توافقى مردم با طبيعت و محيط بررسى آثار و علائم اين توافق.

۱۲- دستيابى به زمينه‌هاى باورهاى اجتماعي، اقتصادى و فرهنگى ترويج و بلوغ تشکيلاتى آن براى تأمين نيازهاى جامعهٔ پيشرو.

۱۳- تدوين چارچوب ارتباطى برنامه با ديگران.

۱۴- روشن کردن سهم مشارکت افراد با سازمان، به‌ويژه با توجه به منابع.

۱۵- تعيين سهم افراد در فعاليت‌هاى برنامه از طريق طرح روشن و توافق ‌شده‌اى که حاوى ديدگاه‌هاى مشارکت‌کنندگان در تدوين برنامه باشد.

۱۶- هم‌سوئى نهاد ترويج با انتظارات جامعه و هم‌سوئى جامعه با امکانات و توانائى‌هاى ترويج در يک برنامهٔ خاص.

۱۷- آشنا کردن مشارکت‌کنندگان با امکانات موجود و روش‌ەاى منطقى بهره‌گيرى از اين امکانات براى حصول نتايج مورد نظر.

۱۸- پديد آوردن زمينه براى تأمين امکانات اضافى مورد نياز از طريق شرکت‌کنندگان به‌ويژه بهره‌وران اصلى برنامه‌هاى ترويج.

۱۹- فراهم کردن زمينهٔ لازم براى اقناع بهره‌وران و در نتيجه کاهش تنش‌هاى احتمالى به هنگام اجراء برنامه.

۲۰- مشخص کردن منابع و شواهد بر قضاوت نسبت به صحت اجراء برنامه و حدود آثار آن.

۲۱- دستيابى به تفاهم براى طرح فعاليت‌ەاى آتى.

۲۲- تشويق به پذيرش آثار برنامه‌اى که به‌ اجراء در مى‌آيد تقويت اين گونه پذيرش‌ها و کاستن از بى‌رغبتى‌ها براى پذيرفتن پى‌آمدهاى برنامه‌ها.

۲۳- سهيم کردن مردم در پى‌آمدها و نتايج حاصل از برنامه.

موضوع مشارکت بسيار پر اهميت است در اينجا نکاتى به‌عنوان 'پيش نيازهاى مشارکت' اشاره مى‌شود.

۱- زمان بسنده براى مشارکت در اختيار باشد.

۲- بهره‌هاى احتمالى مشارکت از زيان‌هاى احتمالى آن بيشتر باشد.

۳- به دلبستگى‌هاى کارکنان مربوط باشد.

۴- کارکنان، توانائى بسنده براى کار روى آن موضوع را داشته باشند.

۵- توانائى متقابل براى ارتباط فراهم باشد.

۶- احساس بيم و خطر براى هر يک از طرف‌ها وجود نداشته باشد.

۷- در قلمرو آزادى شغلى باشد.