تولید گاز، حرکت پر شتاب وزارت نفت

بیشترین پروژه های صنعت نفت كشور در زمینه تولید گاز است که هم اکنون در منطقه پارس جنوبی اجرا می شود.
این سخن اگرچه در نوع خود حاوی نكات جدیدی بود اما واقعیت آن است كه سالهاست كشور در مسیر افزایش توان تولید گاز گام بر می دارد هر چند در مورد افزایش مصرف داخلی و یا صادرات تناقضهای جدی مطرح می شود.
طرح های گازی دارای توجیه پذیری اقتصادی بالایی است. برای مثال طرح توسعه مخزن مارون خامی كه اخیرا صورت گرفته است به صورت ویژه دارای این خصوصیت است. براساس اعلام وزارت نفت محاسبات نشان می دهد كه یك هزار میلیارد ریال هزینه اجرای این طرح با احتساب گاز تولیدی در روز به میزان ۷/۵ میلیون متر مكعب و میزان بالای مایعات گازی شیرین در مدت ۳۲ روز برگشت پذیر خواهد بود.
از سوی دیگر داشتن منابع گازی لزوما به معنای توان مصرف یا صادرات بالا نیست تجربه ایران در سالهای گذشته موید این مطلب است. نمونه دیگر جمهوری آذربایجان است كه خواهان گاز ایران است در حالی كه این كشور با داشتن حدود ۳۰ هزار میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی، یکی از کشورهای مهم دارنده ذخایر گاز در منطقه به شمار می رود، ولی نبود زیرساخت های لازم برای تولید این ذخایر، سبب شده است بخش قابل توجهی از نیاز خود را به این منبع انرژی، با واردات تامین کند؛ به گونه ای که واردات گاز آن از سال ۲۰۰۱ میلادی تاکنون، حدود ۴ برابر شده است.
از سوی دیگر صادرات گاز ترکمنستان به ایران با خط لوله ای به طول ۲۰۰ کیلومتر از سال ۱۹۹۷ میلادی آغاز شده است. ظرفیت اولیه این خط لوله حدود ۸ میلیارد مترمکعب گاز بود که این میزان پس از اجرای پروژه توسعه در سال گذشته، تا ۱۲ میلیارد مترمکعب افزایش یافت.
سالانه بیش از ۸ میلیارد مترمکعب گاز با خط لوله صادرات گاز ایران-ترکمنستان صادر شده است.
موضوع قابل توجه سخنان وزیر نفت، گاز و منابع معدنی ترکمنستان است كه این خط یکی از مهمترین دستاوردهای این کشور، پس از استقلال است و از احتمال افزایش میزان گاز صادراتی ترکمنستان به ایران تا سالانه ۱۴ میلیارد مترمکعب در آینده خبر داده است. این شرایط باعث شده است كه حضور در این حوزه فعالیت حساسیتهای خاصی داشته باشد.
●یك قدم به جلو
برداشت از منابع گازی كشور از جمله شاخص‌هایی است كه در میان سایر شاخص‌های بخش گاز كشور نقش قابل تأملی دارد، اما دراین میان برخی حركت ها نشان دهنده آن است كه حركت های آنی و انفجاری در این راستا مد نظر است.
مرحله نخست پرفشارترین و عمیق ترین مخزن گازی جهان، با حضور سیدكاظم وزیری هامانه در محل چاه شماره ۲۲۲ مخزن گازی مارون خامی بهره برداری رسمی شد.
این مخزن در میان مخازن كشف شده در ایران، منحصر به فرد و ویژه محسوب می شود و از جنبه های خاص و بارز آن می توان به كمیت بالای فشار تا حدود ۱۲ هزار و ۵۰۰ پوند بر اینچ مربع (پام) ، حرارت بسیار زیاد ۳۰۰ درجه فارنهایت، فشار جریانی ۶ هزار پام و استفاده از كالاهای كلاس ۱۵۰۰ API اشاره كرد.
طرح توسعه مخزن مارون خامی در گام نخست با ظرفیت تولید ۲۰۰ میلیون فوت مكعب در روز محصولات سرچاهی از ۴ حلقه چاه تولیدی به اجرا درآمد كه پس از تولیدی شدن چاه شماره ۲۲۲ و استحصال روزانه ۴۵ میلیون فوت مكعب گاز از آن پیش بینی می شود چاه های شماره ۲۹۱، ۳۰۸ و ۳۱۴ نیز تا تیرماه سال آینده به تدریج در مدار تولید قرار گیرند.
مخزن مارون خامی در ۶۰ كیلومتری جنوب شرقی اهواز واقع شده و میزان گاز در جای مخزن معادل ۴۶۲/۱ و ذخیره قابل برداشت آن ۱۷۹/۱ تریلیون فوت مكعب برآورد شده است.
●عرضه گاز
دریافت گاز برای شبكه اعم از صادرات یا مصرف برداشت از منابع گازی كشور از جمله شاخص‌هایی است كه در میان سایر شاخص‌های بخش گاز كشور نقش قابل تأملی دارد.
براساس گزارش عملكرد شركت ملی گاز ایران طی سال ۱۳۵۷ در مجموع ۱/۹ میلیارد متر مكعب گاز طبیعی از منابع گازی كشور برداشت شد.
طی سال گذشته ۱۰۶ هزار و ۶۶۸ میلیون متر مكعب گاز طبیعی از ۹ منبع گازی كشور دریافت شد كه ۲۰/۷ درصد نسبت به سال ۱۳۸۳ افزایش داشت. این در حالی است كه در این مدت، واردات گاز از تركمنستان و آذربایجان از ۵۸۵۵ میلیون متر مكعب در روز به ۵۱۷۶ میلیون متر مكعب در روز رسید كه نشان دهنده كاهش ۶/۱۱ درصدی است.
بر اساس این، مجموع دریافت و واردات شبكه گاز كشور در سال ۱۳۸۳ برابر با ۱۰۵ هزار و ۳۷۵ میلیون متر مكعب در روز بود كه با ۱/۶ درصد افزایش به ۱۱۱ هزار و ۸۴۴ میلیون متر مكعب در روز رسید.
طی سال گذشته ۴۰ هزار و ۲۳۴ میلیون متر مكعب در روز، گاز از میدان پارس جنوبی وارد شبكه شده است كه نشان دهنده رشد ۲/۳۵ درصدی است. پارس جنوبی در سال گذشته ۳۶ درصد از گاز مورد نیاز كشور را تأمین كرده است.
میدان گازی كنگان با ۹۸/۲۹ درصد رتبه دوم را به خود اختصاص داد. این میدان در سال گذشته ۳۳ هزار و ۵۱۴ میلیون متر مكعب گاز طبیعی به شبكه تحویل داد كه ۸/۵ درصد كمتر از سال قبل بود. طی سال ۱۳۸۳ روزانه ۳۵ هزار و ۵۹۰ میلیون متر مكعب گاز طبیعی از این میدان دریافت شد.
در سال ۱۳۸۴ منابع خراسان، خوزستان و هرمزگان رتبه‌های بعدی تأمین گاز طبیعی كشور را بر عهده داشتند كه به ترتیب دارای سهم ۲۱/۱۱ ، ۰۴/۹ و ۰۲/۵ درصد بودند.
این سه میدان طی سال گذشته به ترتیب ۱۲۵۵۷ ، ۱۰۰۷۹ و ۵۶۰۴ میلیون متر مكعب در روز به شبكه گاز كشور گاز تزریق كردند. موضوع قابل توجه در این میان آن است كه منابع گازی خراسان كاهش ۹/۱۱ درصدی نسبت به سال قبل را ثبت كرد.
در سال ۱۳۸۳ از این میدان ۱۴ هزار و ۲۶۰ میلیون متر مكعب گاز طبیعی به شبكه تحویل شد. طی سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۴ میدان سراجه با ۵/۹۲ درصد بیشترین نرخ رشد را به خود اختصاص داد و طی سال ۱۳۸۴ روزانه ۲۵۶ میلیون متر مكعب گاز از این میدان به شبكه تحویل شد این میزان در سال قبل ۱۳۳ میلیون متر مكعب در روز بود. میدان سراجه با ۲۳/۰ درصد كمترین سهم را در میان یازده منبع تأمین گاز كشور به خود اختصاص داده است.
میادین دالان و پارسیان هم در سال گذشته به ترتیب ۷۶/۰ درصد و ۸۰/۱ درصد منابع شبكه گاز كشور را تأمین كرده‌اند.
●صادرات- واردات
وزیر نفت از احداث سه پالایشگاه جدید و عملیات توسعه دو پالایشگاه موجود در كشور خبر داد كه نشان دهنده آن است كه قرار است روند گذشته كه براساس افزایش مصرف به هر صورت ممكن بود دنبال شود.
این تلاش می تواند به معنای ایجاد فضایی مناسب تر برای صادرات یا مصرف داخل باشد. ایران مدت هاست كه در صدد توسعه روابط گازی خود با سایر كشورهاست. این روابط برخلاف آنچه كه تصور می شود لزوما به معنای صادرات نیست.
براساس آمار منتشر شده مجموع تولید و واردات گاز طبیعی كشور در سال ۱۳۸۴ برابر با ۶/۱۱۱ میلیارد متر مكعب بود كه ۲/۵ میلیارد متر مكعب آن را واردات تشكیل داده و ۴/۱۰۶ میلیارد متر مكعب آن از محل دریافت گاز طبیعی از شركت ملی نفت ایران تأمین شده است.
طی سال‌های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ واردات گاز طبیعی ۷۳/۵ و ۹/۵ میلیارد متر مكعب بوده است. از سوی دیگر، صادرات گاز طبیعی در سال ۱۳۸۴ برابر ۷/۴ میلیارد متر مكعب بوده كه این شاخص در دو سال قبل ۴۱/۳ و ۵/۳ میلیارد متر مكعب گزارش شده است. ایران سالهاست كه در صدد توسعه بازارهای صادراتی خود به اروپاست .
این خواسته در قالب طرح احداث خط لوله صادرات گاز به اروپا (نوبوكو) دنبال می شود كه به گفته وزیری هامانه ایران در حال مذاكره برای استفاده از این خط برای صادرات گاز ایران به كشورهای اروپایی است.
یكی از مشكلات صادرات گاز ایران به اروپا كارشكنی تركیه است كه البته در قالب پیشنهادات خاص مطرح می شود. اغلب این نظرات در حوزه توافق با معامله و عدم توافق با ترانزیت است.
شركت بوتاش تركیه اعلام كرد: قرار است ساخت خط لوله تركیه به یونان تا پایان سال جاری میلادی (۱۰ دی) به پایان برسد. با ساخت این خط لوله ۳۰۰ كیلومتری كه ۲۰۹ كیلومتر آن از خاك تركیه عبور می كند، سالانه ۷۵۰ میلیون متر مكعب گاز طبیعی به یونان و ایتالیا انتقال می یابد. انتقال گاز از این خط لوله ممكن است تا سال ۲۰۱۲ به ۱۱ میلیارد متر مكعب در سال برسد كه از این میزان ۳ میلیارد متر مكعب به یونان و ۸ میلیارد متر مكعب به ایتالیا صادر خواهد شد. این در حالی است كه سهم ایران از این بازی معلوم نیست .
از سوی دیگر ایران خواهان حضور جدی تر در میان كشورهای همسایه بویژه همسایه های شمالی است. موضوعی كه به طور قطع به مذاق روسها خوش نمی آید. در صورتی كه این مخالفت با كارشكنی به نتیجه نرسد به صورت حضور در فعالیت و شریك شدن دنبال می‌شود. برای مثال در حالی كه اعلام شده است كه خط لوله گاز صادراتی ایران به ارمنستان، بر اساس توافق، اوایل دی ماه (ژانویه ۲۰۰۷) آماده بهره برداری خواهد بود، روسها آمادگی خود را برای حضور جدی در این طرح اعلام كرده‌اند.
این خط انتقال گاز ۳۰ اینچی که در مسیری به طول ۱۱۰ کیلومتر اجرا می شود، هم اکنون با ۸۳ درصد پیشرفت، به مراحل پایانی خود نزدیک شده است.
مدیرعامل مشارکت "روسی-ارمنی" که انتقال گاز صادراتی روسیه را به ارمنستان از مسیر گرجستان به عهده دارد، اعلام کرد: این شرکت خواستار به عهده گرفتن مدیریت خط لوله انتقال گاز ایران-ارمنستان شده است.
مدیرعامل شرکت "های روسگازآرد" اعلام کرد: این شرکت از دولت خواسته است تا اجازه دهد مدیریت دومین خط لوله انتقال گاز به ارمنستان را که از ایران کشیده خواهد شد، به عهده بگیرد.
وزیر صنعت و انرژی جمهوری آذربایجان هم گفته است با وجود تداوم مذاکرات برای واردات گاز از روسیه، به دنبال خرید گاز از ایران هستیم و احتمال دارد جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۰۷ میلادی، یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز از ایران بخرد.
وی گفته است كه گفت و گوها با روسیه درباره میزان و قیمت گاز صادراتی این کشور به جمهوری آذربایجان نیز ادامه دارد، ولی به دلیل شرایط خاص صادرات گاز و قیمت پیشنهادی این کشور، معلوم نیست این مذاکرات چقدر پیشرفت داشته باشد.
●حركتهای جدید جهانی
واقعیت آن است كه در حالی كه هنوز در ایران عده ای خواهان بازنگری در صادرات گاز هستند فعال تر شدن بازار گاز و تلاش برای حضور دراین بازار تنها به ایران و روسیه ختم نمی شود.
این درحالی است كه گفته می شود ایران با صادرات ۴ میلیارد و ۷۳۵ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در سال میلادی گذشته، چهارمین و آخرین کشور صادرکننده گاز در منطقه خاورمیانه بود.
"صفرمراد نیازاف"، رئیس جمهوری ترکمنستان در حال مذاکره با کشورهای حاشیه خلیج فارس برای صادرات گاز است. وی صادرات گاز به امارات متحده عربی را از مسیر افغانستان، یکی از گزینه‌های در حال بررسی معرفی کرده است. ترکمنستان كه پس از روسیه، دومین دارنده ذخایر گاز بین کشورهای استقلال یافته شوروی سابق است توافقنامه دیگری را نیز برای احداث خط لوله صادرات گاز به چین نهایی کرده است که پیش بینی می شود احداث آن از سال ۲۰۰۷ میلادی آغاز شود.
از سوی دیگر خبرگزاری شین هوای چین از امضای بزرگترین قرارداد اقتصادی میان چین و مالزی خبر داد. بر اساس این گزارش، مقام‌های اقتصادی چین و مالزی در شانگهای با امضای قراردادی ‪ ۲۵ ‬ساله در زمینه گاز مایع طبیعی بر توسعه و گسترش مناسبات پكن - كوالالامپور تاكید كردند.
بر اساس این قرارداد، از سال ‪۲۰۱۲ ‬میلادی به بعد، مالزی سالانه به میزان ‪ ۴ ‬میلیارد متر مكعب گاز طبیعی به شانگهای عرضه خواهد كرد.
از سوی دیگر اعلام شده است كه بولیوی قصد دارد با امضای یک قرارداد جدید با آرژانتین، میزان صادرات گاز طبیعی به این کشور را به ۲۷/۷ میلیون متر مكعب در روز برساند.
کارلوس ویه‌گاس، وزیر منابع هیدروکربوری بولیوی، اعلام کرد که این قرارداد، امکان صادرات روزانه ۲۷/۷ میلیون متر مکعب گاز را به آرژانتین فراهم می‌کند که تقریبا چهار برابر میزان کنونی است.
مدت اجرای این قرارداد، ۲۰ سال و ارزش آن بیش از۱۶ میلیارد دلار اعلام شده است. در كنار آن شرکت دولتی سوناتراک الجزایر از امضای قراردادهای صادرات گاز با چهار شرکت ایتالیایی خبر داد. براساس این قراردادها سالانه سه میلیارد و دویست هزار متر مکعب گاز به ایتالیا صادر می‌شود.‌
سوناتراک همچنین در بیانیه خود اعلام کرد قرارداد صادرات دو میلیارد متر مکعب گاز را با شرکت ادیسون ایتالیا امضا کرده است.
همچنین قرارداد دیگری با یك شرکت ایتالیایی امضا شده است که بر اساس آن این شرکت ۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز از الجزایر خریداری می کند. علاوه براین دو شرکت "ورلد انرژی "و "پریداس انرژی اینترنشنال" به ترتیب قرارداد خرید سالانه ۴۵۰ و ۲۵۰ میلیون مترمکعب‌گاز از الجزایر را از آن خود کردند.

محمد عباسی

منبع : مجله گسترش صنعت