طراحی سیستم نخبه در صنعت نفت کشور

طراحی سیستم نخبه در صنعت نفت کشور یکی از بستر های اولیه هدایت توان متخصصان داخلی است تا از این طریق بتوان استعدادهای نیروی کار شاغل در این صنعت را برای بهره برداری از ذخایر کشور بالفعل کرد.
«مهاجرت صلاحیت ها» عنوان تعبیری است که یونسکو برای پدیده فرار مغزها یا همان مهاجرت نخبگان به کار می برد. این پدیده ای است که جهان و به ویژه کشورهای در حال توسعه به طور جدی بیش از چهار دهه است که با آن رو به رو هستند و در شرایط امروز جهان و تبدیل شدن آن به دهکده جهانی و عصر فراتکنولوژی روندی شتابنده یافته است.
دکتر داوود رشتچیان، استاد و رئیس دانشکده مهندسی شیمی و نفت دانشگاه صنعتی شریف، یکی از ضرورت های اصلی برای استفاده بهینه از استعدادها و توان ذهنی نیروی تحصیلکرده کشور را پرورش سیستم های نخبه در صنعت نفت کشور می داند و معتقد است که از این طریق می توان حتی از افراد با استعداد و دارای توان ذهنی معمولی در جایگاه خودشان استفاده بهینه کرد؛ در غیر این صورت حتی با حضور نیروهای تحصیلکرده در صنایع کشور، بدون وجود سیستمی ممتاز و برجسته کاری از پیش نمی رود.
▪ همزمانی یکصد سالگی نفت با نام گذاری امسال به سال نوآوری و شکوفایی را چگونه ارزیابی می کنید؟
ـ ۲۵ سال پیش امام خمینی در پیامی تاکید کرد که «کشور ما کشور نفت است». با توجه به این که کشور ما دومین دارنده منابع گازی در دنیا و یکی از تولید کنندگان اصلی نفت است؛ باید شاخصه های مهم نفتی را داشته باشد، اما تا چه اندازه توانسته است به این شاخصه ها دست یابد؟ دستیابی و ثبت دانش فنی در زمینه های نفتی، داشتن دانشگاه های صنعتی قوی در کشور، تعداد اعضای هیئت علمی به ویژه در بخش بالادستی نفت در دانشگاه های صنعتی کشور، ثبت مقاله های علمی در مجله های معتبر دنیا در زمینه نفت، ساخت پالایشگاه ها با حداکثر توان داخلی در کشور از جمله مهم ترین شاخصه های یک کشور نفتی محسوب می شوند.
به عقیده من بعد از گذشت یک قرن از عمر نفت در کشور ما هنوز نتوانسته ایم در این زمینه ها به رشدی چشمگیر دست یابیم و این نشان دهنده این واقعیت است که در طول ۱۰۰ سال گذشته ما توانسته ایم تنها از نفت به عنوان منبعی برای تامین کننده درآمد کشور استفاده کنیم. من معتقدم که با گذشت یک قرن از عمر نفت در کشور باید امسال را به سال تعمق نام گذاری کرد و سوال اصلی این است که حاصل تلاش ما بعد از یک قرن در زمینه نفت چه بوده و ما هم اکنون در چه جایگاهی قرار داریم؟
▪ استراتژی کنونی صنعت نفت کشور در زمینه بهره برداری و استفاده از ذخایر نفتی چگونه است؟
ـ با نگاهی به گذشته در می یابیم که حدود ۳۰ سال قبل قدرت تولید نفت در کشور به ۶ میلیون در روز رسیده بود، ولی امروزه با توجه به پیشرفت های فناوری که در زمینه نفت و استحصال فرآورده های آن صورت گرفته است، هنوز نتوانسته ایم به این میزان تولید دست یابیم و این نبود استراتژی قوی در زمینه های بالادستی نفت و لزوم صیانت بیشتر از سرمایه های نفتی در جهت تولید بیشتر نفت در کشور را ما گوشزد می کند.
در زمینه های گاز و پتروشیمی از ۱۰ سال پیش تا کنون فعالیت های گسترده ای به ویژه در زمینه استفاده از مخازن گازی مشترک بین ایران و قطر صورت گرفته است. ما مزیت بسیاری در استفاده از این مخازن داریم و می توانیم ضمن استخراج از مخازن گازی مشترک، گاز کشور را تامین کنیم و با استفاده از میعانات گازی که از این میدان ها استخراج می شود، گاز باقی مانده را برای صیانت از مخازن نفتی و استخراج از این مخازن دوباره مورد استفاده قرار دهیم.
در صورتی که در قطر به دلیل نبود مخازن نفتی، امکان تزریق مجدد وجود ندارد. همچنین با توجه به این که ما کار استخراج را از طریق خطوط لوله انجام می دهیم، مزیت فراوانی نسبت به قطری ها داریم ولی قطری ها این کار را از طریق تبدیل گاز به ال.ان.جی انجام می دهند که این روش هزینه بیشتری را برای آنها در بر دارد؛ با وجود این مزیت نسبی، قطری ها در زمینه برداشت از مخازن مشترک این میدان از ما جلوتر هستند که در این زمینه باید کار فراوانی را متفکران و برنامه ریزان نفتی انجام دهند.
▪ به نظر شما هم اکنون تعامل بین صنعت نفت و دانشگاه بعد از گذشت یک قرن از عمر این صنعت در چه سطحی است؟
ـ صنعت نفت در گذشته برای حل مشکلاتش راحت ترین راه را که ارتباط با خارج از کشور بود، انتخاب کرد ولی خوشبختانه در سال های بعد از انقلاب، ارتباط صنعت نفت با دانشگاه های داخل کشور رشد چشمگیری داشته است. هم اکنون با توجه به بالارفتن ظرفیت کار علمی در دانشگاه ها، همچنین وجود حوزه های متنوع کاری در صنعت نفت، وزارت نفت باید برای ارتقای وضعیت کنونی خود با دانشگاه همکاری بیشتری داشته باشد.
▪ چه راهکارهایی را برای افزایش سطح همکاری بین دانشگاه و صنعت نفت پیشنهاد می کنید؟
ـ از یک سو وظیفه ما به عنوان یک نهاد آموزشی تربیت نیروی انسانی متخصص در رشته های مورد نیاز صنعت نفت است و از سوی دیگر حفاظت از فارغ التحصیلان برتر دانشگاه های کشور با هدف عملی کردن توانایی علمی این قشر در صنایع عظیم کشور مانند صنعت نفت، از وظایف اصلی وزارت نفت محسوب می شود.
صنعت نفت می تواند با پرداخت حقوق مناسب و مکفی به فارغ التحصیلان رشته های نفتی انگیزه های لازم را برای جذب این گروه در صنعت نفت کشور را ایجاد کند تا امنیت شغلی آنها ارتقا یابد. از طرف دیگر صنعت نفت باید سعی کند با طراحی بستری هدفمند از استعدادها و توانایی این افراد به صورت بهینه استفاده کند تا از این طریق بتوان شاهد رشد روزافزودن توانمندی داخلی در صنعت نفت کشور بود.
▪ با توجه به این که ما به عنوان یکی از پنج کشور اصلی تولید کننده نفت در دنیا محسوب می شویم، آیا وجود این تعداد دانشگاه در کشور پاسخگوی نیازهای صنعت نفت در کشور است؟
ـ تا سال ۷۹ تنها دانشگاه نفتی موجود در کشور دانشگاه صنعت نفت اهواز بود که در حد بسیار محدودی به فعالیت خود در این زمینه ادامه می داد. از سال ۷۹ به بعد دولت تصمیم گرفت بعضی دانشگاه ها را در زمینه مهندسی نفت در کشور تقویت کند که حرکت خوبی بود ولی متاسفانه با پیگیری و پشتیبانی لازم برای اجرایی شدن رو به رو نشد و هم اکنون تعداد دانشگاه های فعال در زمینه رشته های نفتی بسیار کم هستند، در صورتی که در یک کشور نفتی نه تنها دانشکده های مهندسی شیمی و نفت باید در خدمت تربیت نیروی انسانی در زمینه های مهندسی نفت (در گرایش های بالادستی و پایین دستی) باشند، بلکه سمت و سوی تمام دانشکده ها ی ما باید در جهت تربیت این نیروها و رفع نیازهای صنعت نفت باشد، زیرا یکی از مزیت های اصلی کشور ما در نفت است و تمام توانمندی ما باید در این جهت سوق داده شود.
در بخش پایین دستی نفت دانشکده های شیمی در دانشگاه های کشور در حال فعالیت هستند و در بخش بالادستی دانشکده های نفت و گرایش های مربوطه فعالیت می کنند. یکی از مشکلات عمده ما در بخش بالادستی نفت، کمبود تجهیزات و نیروی انسانی لازم به ویژه در کادر هیئت علمی این دانشکده هاست که باید سرمایه گذاری لازم برای حل این مشکل از طرف دانشگاه ها و صنعت نفت انجام شود.
همچنین همان گونه که تامین هزینه اکثر دانشگاه های صنعتی تراز اول دنیا از طرف صنایع مربوط انجام می شود، وزارت نفت اگر بتواند در این زمینه حمایت لازم را از این دانشگاه هابکند، برای آینده نزدیک این مشکل به صورت ضربتی حل خواهد شد.
▪ تا کنون چه فعالیت هایی در دانشکده نفت دانشگاه صنعتی شریف با هدف تربیت نیروی انسانی متخصص نفتی و رفع نیازهای صنعت نفت انجام شده است؟
ـ از سال ۱۳۷۹‬دانشکده مهندسی نفت دانشگاه صنعتی شریف با پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد در رشته مهندسی مخازن هیدروکربوری کار خود را آغاز کرد، همچنین همزمان با این اقدام در مقطع کارشناسی نیز اقدام به پذیرش دانشجو کردیم. یکی از حرکت های ارزنده دانشگاه صنعتی شریف در این زمینه، تربیت دانشجویان دو رشته ای مهندسی نفت بود که در این طرح از دانشجویانی که رتبه تحصیلی آنها زیر ۵۰۰ بود و معدل دو ترم پیاپی آنها بالای ۱۷ بود دعوت کردیم که علاوه بر رشته اصلی خود رشته مهندسی نفت را در مقطع کارشناسی بخوانند. ۱۰۰ نفر دانشجو در قالب این طرح جذب شدند که در نهایت ۵۰ درصد این دانشجویان برای ادامه تحصیل رشته مهندسی نفت را انتخاب کردند. علاوه بر این در مقطع دکترای نفت نیز موفق شدیم دو دانشجو را پذیرش کنیم که سال گذشته اولین دانشجوی ما در مقطع دکترا فارغ التحصیل شد.
از نظر کیفی هم دانشگاه ما با داشتن کادر آموزشی قوی و دانشجویان برجسته تا کنون توانسته است خروجی خوبی را به صنایع مختلف کشور تحویل دهد، ولی طبیعتا برای بهبود سطح آموزشی و علمی دانشگاه ما نیاز داریم که با دانشگاه های معتبر دنیا در ارتباط باشیم که در این زمینه ارتباط های شخصی خوبی با برخی از این دانشگاه ها برقرار کردیم ولی در زمینه ارتباطات نظام مند با دانشگاه های بین المللی هنوز نتوانسته ایم تعاملات خوبی برقرار کنیم. به طور کلی همه دانشگاه های کشور در زمینه همکاری های بین المللی خود با سایر دانشگاه های خارجی ضعیف عمل می کنند.
▪ وزارت نفت در زمینه بهبود ارتباطات دانشگاه های صنعتی کشور با سایر دانشگاه ها و مراکز علمی معتبر بین المللی چه اقدام هایی می تواند انجام دهد؟
ـ با توجه به این که هم اکنون کمبودهای زیادی در زمنیه تربیت نیروی انسانی متخصص در بخش بالادستی نفت در مقطع دکترا داریم، اگر بتوانیم دوره های مشترکی را با همکاری دانشگاه های معتبر خارجی در زمینه رشته های مرتبط نفتی در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا برگزار کنیم، می توانیم نقش مهمی در ارتقای سطح علمی دانشگاه های کشور داشته باشیم.
در این زمینه وزارت نفت از سال گذشته اقدام به برگزاری دوره های دوساله مشترک در رشته های تخصصی نفت و MBA به صورت دوگانه (Dual Degree) با برخی از شرکت ها و دانشگاه های معتبر نفتی در مقطع کارشناسی ارشد انجام داده است که با توجه به محدودیت های این طرح در اجرا با مشکلاتی رو به رو شد.
یکی از محدودیت هایی که این طرح برای دانشجویان ایجاد می کند، شرایط اعزام دانشجویان به کشورهای انگلستان، کانادا و آمریکا بود که از سوی وزارت علوم ممنوع اعلام شده است و از طرفی با توجه به وجود دانشگاه های معتبر نفتی در این کشورها بیشتر دانشجویان بورسیه ما به تحصیل در این دانشگاه ها علاقه مندند، ولی به دلیل محدودیتی که برای اعزام دانشجویان به این سه کشور وجود دارد، اغلب خود این افراد شخصا اقدام به ادامه تحصیل در این دانشگاه ها می کنند که این امر موجب هدررفت بخش عظیمی از سرمایه انسانی می شود.
محدودیت دیگر، وثیقه سنگین برای دانشجویان دوره های کارشناسی ارشد برای اعزام به این دوره ها ست که سبب می شود دانشجویان موفق و ممتاز دانشگاه های کشور بدون دادن تعهدهای سنگین به وزارت علوم در دانشگاه های مورد علاقه خود و در کشورهایی که دانش مورد نیاز در زمینه های نفتی را دارند، تحصیل کنند.
در این زمینه وزارت نفت باید به قدری در رشته های مهندسی نفت و گرایش های وابسته به دانشگاه ها کمک کند که نه تنها نیازهای این مراکز تامین شود، بلکه اگر تعدادی از این دانشجویان برای ادامه تحصیل به این کشورها رفتند، بتواند از آنها خود به عنوان سفیران علمی استفاده کند.
▪ به نظر شما وضعیت ورود نیروی انسانی متخصص به صنعت نفت جوابگوی نیاز این صنعت است؟
ـ با توجه به گران شدن قیمت نفت، کار در زمینه مهندسی نفت در دنیا رونق خاصی گرفته است. به ویژه در کشورهای حاشیه خلیج فارس و کشورهای غربی که در دوران های گذشته به دلیل پایین بودن قیمت نفت استخراخ این محصول اقتصادی نبوده است، ولی هم اکنون حتی استخراج از منابع سخت نفتی در دنیا اقتصادی شده است و نیروی انسانی در زمینه نفت با بازار خوبی برای استخدام رو به رو شده است و این ضرورتی را برای صنعت کشور ایجاد می کند که بتوانیم همزمان با تربیت نیروی انسانی در دانشگاه ها فضای مناسبی را برای جذب تربیت شدگان فراهم کنیم؛ در غیر این صورت حتی همین تعداد فارغ التحصیلان محدود ما هم جذب دانشگاه های خارج از کشور می شوند و این آفت بزرگی برای صنعت نفت کشور است.
در حال حاضر در زمینه تامین نیروی انسانی مورد نیاز در بخش بالادستی نفت با کمبود نیرو رو به رو هستیم. صنعت نفت باید در این زمینه حمایت لازم را از دانشگاه های کشور به عمل آورد تا برای آینده نزدیک این مشکل به صورت ضربتی حل شود. در دوره های قبل در وزارت نفت بارها از سوی مسئولان این وزارتخانه تاکیداتی مبنی بر عدم نیاز صنعت نفت به نیروهای فارغ التحصیل نفتی در مقطع دکترا شده بود و سعی بر این بود که فقط در سطح اپراتور و تکنیسین این نیروها را استخدام کند، ولی اخیرا با توجه به توصیه وزیر محترم نفت مبنی بر لزوم تربیت ۱۲۰۰ نفر از نیروی متخصص نفتی در مقطع دکترا اهتمام ویژه ای در صنعت نفت نسبت به این مسئله شده است که اگر این دیدگاه در رده های دیگر مدیریتی صنعت نفت تسری یابد و با جدیت پیگیری شود نقشه راه همکاری وزارت نفت با سایر دانشگاه های کشور ترسیم می شود و مشکل کمبود نیرو در این بخش از صنعت نفت تا حدود زیادی حل خواهد شد.
▪ چه برنامه هایی در دانشکده نفت دانشگاه صنعتی شریف برای ارتقای سطح علمی این دانشکده در آینده دارید؟
ـ دانشگاه صنعتی شریف هم اکنون زیرساخت های لازم را از نظر تجهیزاتی برای رشد و ارتقای رشته های موجود خود دارد. در زمینه جذب نیروی انسانی متخصص و هیئت علمی با توجه به کمبودهایی که در این زمینه داریم، در حال افزایش نیرو در این بخش هستیم. امیدواریم با بازگشت تعدادی از اعزام شدگان ما به دانشگاه های خارج از کشور این مشکل تا حدودی رفع شود و بتوانیم با استفاده از توان علمی این گروه این پتانسیل را در اختیار صنعت نفت کشور قرار دهیم.
هم اکنون با توجه به پتانسیل هایی که در دانشگاه صنعتی شریف برای رفع نیازهای صنعت وجود دارد باید بتوانیم در زمینه همکاری با این صنعت برنامه های آینده کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت خود را هماهنگ با نیازهای صنعت نفت کشور ترسیم کنیم. برنامه های دیگری هم در زمینه افزایش رشته های موجود در دانشکده داریم که در مراحل بعدی ارائه می شود.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا