آرام دل

یکی از شاخصه های مشترک ادیان آسمانی و حتی زمینی، تجلی و تعمیق دعا و راز و نیاز انفرادی و یا اجتماعی است. حال در خانه، مسجد، کلیسا و یا هر جایی که دل آرام گیرد باشد، تفاوتی ندارد. ما اگرچه در عصر اطلاعات و فناوری زندگی می کنیم اما همچنان فرایند ایمان و اعتقادات قلبی نقش مهم و جدی در جامعه بشری دارد، به طوری که در بسیاری از محافل علمی و مذهبی، مسأله ایمان مذهبی و نتایج گوناگون آن در تندرستی و بهداشت روحی و فیزیکی افراد، دقت نظر اندیشمندان فراوانی را به خود جلب کرده است. امروزه گرایش به راز و نیازهای معنوی و توسل به دعا، حتی در سطح توسعه یافته ترین جوامع صنعتی به صورت یک اقبال روبه افزایش درآمده است. چنان که ایمان در فرهنگ مذهبی مردم ما هم تضمین کننده سلامت و بهداشت روان و جسم آنان بیان شده است. موضوع ایمان مذهبی و توجه به نتایج بهداشتی و روانپزشکی آن در ده های اخیر هم به کانون توجه، حتی در سطح کشورهایی تبدیل شده است که سال ها تلاش داشته اند تصویری منفی از گرایش دینی مردم به خود ارائه کنند. در این مقاله سعی شده است نقش مثبت و مفید ارتباط با دعا و خداوند خالق و یکتا مورد کند وکاو قرار گیرد، تا راهی باشد برای کسانی که در این دوران دچار مادی گرایی صرف و انواع فشارهای روانی و جسمانی شده اند.
● خلقت انسان به عنوان اشرف مخلوقات
به راستی هدف از خلقت انسان چیست؟ به فرموده قرآن کریم: «لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم، ثم رددناه اسفل سافلین» (۱) یعنی: انسان را به گونه ای آفریدیم که می تواند به بالاترین کمال هستی برسد، اما اگر در مسیر کجی قرار گرفت، از هر پستی، پست تر می شود. آفریدگار توانا می توانست انسان را به گونه ای بیافریند که فقط راه خوبی را در پیش داشته باشد، اما امتیاز آدمی این است که با آگاهی راه خود را انتخاب کند انسان بر دو راهی قرار دارد، یکی راه کمال و بالارفتن تا خدا و دیگر گمراهی و سقوط. و به فرموده قرآن: «بل الانسان علی نفسه بصیره» (۲) یعنی: انسان بر نفس خود آگاه است، اگرچه گاهی عذر می آورد. انسان به شکل مرموز دارای قدرت خودآگاهی و انتخاب است و می تواند بر جان خود، احاطه پیدا کند و از آن آگاه شود. این آگاهی را علم حضور می گویند. اما شگفت تر این که برخی از انسان ها خودشان را فریب می دهند و قرآن کریم به این پدیده نادر و پیچیده اشاره دارد که هنوز برای محققان روانشناسی کاملاً شناخته شده نیست. و به فرموده قرآن کریم: «هدف از خلقت و دین سعادت برای انسان است». «ما جن و انس را نیافریدیم، مگر برای آن که مرا اطاعت و عبادت کنند.»(۳) هدف از بعثت انبیا، فرستادن کتاب آسمانی، امامت ائمه، احادیث پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) و ادعیه است. تمام این ها خوشبختی، سعادت و کمال انسان را دربرمی گیرد، زیرا، ای مردم شما نیازمند و محتاج خداوند هستید و او بی نیاز است.(۴)
نه عبادت بندگان نفعی برای خداوند دارد و نه گناه آنها برای خداوند ضرری دارد و نیز اگر همه مردم، قوم لوط و نوح و عاد و ثمود شوند، این ضرری برای خداوند متعال نخواهد داشت، همچنین اگر همه مردم هم مانند انبیا و ائمه، اصحاب صفه و یا ... ابوذر زمان شوند نیز باز نفعی برای خداوند نیست و ندارد. خداوند می فرماید: «مرا عبادت کنید که عبادت من، راه مستقیم است». (۵) آیه بعدی می فرماید: «اهداناالصراط المستقیم، صراط الذین انعمت علیهم» یعنی راه مستقیم راهی است که انسان را به نعمات و خوشبختی می رساند. پس خداوند، جن و انس را نیافریده مگر برای این که از الذین انعمت علیهم بشود یعنی به کمال و آرامش روحی و روانی و خوشبختی برسد. خداوند بی نیاز مطلق است، هدف خداوند از خلقت تمام موجودات نفع رساندن به خویش نیست بلکه تنها سعادت و کمال و آرامش و خوشبختی همه مخلوقات بویژه انسان مد نظر او است.
● جایگاه نماز و قرآن کریم در خوشبختی انسان
متأسفانه برخی از نمازهایی را که می خوانیم و چیزی از آن نمی فهمیم و یا متوجه معنای آن نمی شویم، برای ما خواندن دشوار می شود و از شیرینی و حلاوت آن کاسته می شود. متأسفانه این عیب فرهنگی جامعه ما است.
اما اگر نماز یاد خدا باشد و نمازگزار بفهمد چه می خواند، همان الله اکبر نماز را که می گوید، برای او آرامش به همراه می آورد. همین که می گوید: «بسم الله الرحمن الرحیم» خدایا قدرت مطلق عالم هستی، پس من تنها از تو کمک می جویم و غیر از تو کسی در زندگی من اثر ندارد، اگر جن و انس جمع شوند، اگر تو نخواهی، کاری نمی توانند از پیش ببرند.
از آنجا که خداوند حکیم است و نظام عالم هستی بر طبق حکمت الهی استوار است، انسان می فهمد که باید به دنبال نیازهای مادی خودش هم برود و به دنبال کسب روزی حلال باشد. بنابراین، توکل به خداوند، منافاتی با تلاش های دنیوی او ندارد.
اگر انسان معنا و اسرار نماز را بفهمد و در هر نوبت نمازی که می خواند، متناسب با احوال مادی و معنوی آن را در زندگی خویش پیاده کند، آن نماز برای او شیرین می شود. در روز تاسوعا، امام حسین (ع) می گفت که من نماز را دوست دارم، من دعا و قرآن کریم را دوست دارم، پس، آن کسی که معارف این ها را بفهمد، دعا و نیایش و راز و نیاز با خداوند برای او شیرین می شود.
از این رو، در روایت هم داریم که نماز هر کسی به اندازه ای قبول می شود که آن را بفهمد و هر قدر خشوع و توجه انسان در نماز بیشتر باشد ثواب آن نماز بیشتر است. انسان باید در نماز با خدا صحبت کند، اگر چنین بود نمازش شیرین می شود، به آرامش دست پیدا می کند و خواندن قرآن کریم و دعا هم برای او شیرین می شود.
● یاد خداوند راه کمال و خوشبختی انسان
به راستی که یاد خداوند، حقیقت پرستش، اصل نیایش و مسیر کمال و روند هر چیزی است. یاد خدا، ورد موجودات هستی و حقیقت خود هستی است. ما، چه همگام و هم صدا با متون منتسب به آفریدگار هستی، در پی کشف حقیقت درون خویش و هدف های آفرینش آن و راه های رسیدنش به کمال برآییم و چه با ژرف اندیشی در تأملات ذاتی خویش، به دنبال تجلی نشانه های خویشتن و دریافت حضوری و شهودی جوانب مختلف آن باشیم و بخواهیم از نزدیک نیروها، گرایش ها، اراده و عرصه های فطری آن را بازیابیم، در هر دوی این حالت ها، نتیجه یکسان است گو این که ممکن است تفاوت هایی در جزئیات مربوط به این یا آن شیوه مطرح باشد ولی آیا نمی توان این هر دو روش را با هم به کار بریم؟
در متون اسلامی، ما را به دریافت خود حقیقی خویش، فرامی خوانند، به طوری که این جمله معروف کاملاً شهرت یافته است: «من عرف نفسه فقد عرف ربه» (هر کس خود را شناخت، پروردگارش را شناخته است) چرا که نفس (خود خویش) از هر حقیقتی به انسان نزدیکتر است، با آن زندگی می کند و با یادآوری آیه: (سوره الذاریات ـ ۲۱) (و در خود شما، پس مگر نمی بینید؟) تعمق در وجود خود آن را بازمی یابد و با (سوره فصلت ـ ۵۳) (و بزودی نشانه های خود را در افق های گوناگون و در دلهایشان بدیشان خواهیم نمود تا برایشان روشن گردد که او خود حق است) به انتظار آیات مژده بخش الهی باقی می ماند. انسان بیم دارد که با خود حقیقی خود، بیگانه شود، زیرا این بیگانگی به معنای نابودی و تباهی او است. (سوره حشر ـ ۱۹)، (و چون کسانی مباش (مباشید) که خدا را فراموش کردند و او نیزآنان را دچار خود فراموشی کرد.) «بل یرید الانسان لینجرامامه»(۶) یعنی: انسان می خواهد آزاد باشد و با رهایی از اندیشه قیامت مرتکب گناه می شود و این نکته جالبی است که برخی از انسان ها، دیگران را فریب می دهند، اما برخی خود را دچار فریب و فراموشی می کنند، کسی که در مسیر انحراف گام برمی دارد، خود را دچار فریب و گمراهی ساخته است. و در جایی دیگر در قرآن کریم اشاره شد: «ایحسب الانسان این یترک سدی»(۷) یعنی: آیا انسان گمان می کند بی هدف رها می شود؟ بدون شک آفرینش انسان، اهداف بلندی را دنبال می کند باید آنها را بیابیم و خود را در مسیر شکوفایی قرار دهیم.
خلقت انسان و هدف غایی پروردگار از خلقت او آنقدر مهم است که او را اشرف مخلوقات در زمین گمارده است:
«و اذقلنا للملائکه اسجدوا، لادم فسجدوا ...»(۸) یعنی: به فرشتگان گفتیم: «در برابر انسان سجده کنید» و البته همگی سجده کردند جز شیطان که تکبر و گردنکشی کرد و از بهشت خداوند رانده شد. انسان می تواند به آن حد از کمال برسد که فرشتگان به دستور خداوند، او را سجده کنند. فرشتگان در برابرانسان کامل سجده می کنند و به حضور مؤمنان با استقامت می رسند و به آنان مژده می دهند. (۹)
به راستی چه چیزی موجب می شود که بین مؤمن وکافر فاصله افتد؟
دو ویژگی برای مؤمنان است:
۱) یاد خدا و معاد است که خود مؤمن در زندگانی همیشه آرامش دارد. در سخت ترین شرایط آرامش او محفوظ است و از زندگی خود لذت می برد.
۲) خدمتگزار جامعه است. (که بحثی جداگانه می خواهد).
و خداوند تبارک و تعالی چون می داند که یادش در زندگی ما چقدر مؤثر است ۵ بار ذکر مخصوص برای ما در شبانه روز مقرر نموده است و دعا کردن نیز یکی از ابزارهای آرامش انسان و تقرب به درگاه او است. امام موسی کاظم (ع) دعایی را به یارانشان یاد دادند که هنگام گرفتاری و حاجتمندی به دادشان برسد و کلید صندوقچه حاجاتشان باشد. این دعا به «دعای صریح الاجابه» شهرت دارد. و ترجمه بخشی از آن دعا: خدایا! مطمئن ترین ریسمان رسیدن به تو را که همان توحید است، چنگ زده ام و اعتراف می کنم که فقط تو لایق و سزاوار پرستشی. از هر چه توجه به غیرتوست دست کشیده ام و به هر وسوسه و انگیزه کفر آمیز شیطان پشت کرده ام.
پروردگارا من در مسیری قرار گرفته ام که ابتدای آن باعشق و اعتقاد به یگانگی تو شروع شده و انتهایش به گریز از هر چه غیر از توست منتهی می شود. پروردگارا در گرفتاری ها به دادم برس و گره مشکلم را خودت بازکن. از راه هایی که به فکرم نمی رسد مرا به حاجتم برسان و یا مسیری را که برای اجابت خواسته ام در نظر دارم، هموار کن و مرا به آرامش واقعی برسان. یاد و ذکر خداوند متعال به معنای حاصل شدن ذات محدود آدمی به حقیقت مطلق و از آنجا،گسترش گنجایش آن و پذیرش آن چیزهایی است که معنای محبوب در آن است.
دنیا محل آزمایش است و انسان در بوته امتحان:« انا جعلناماعلی الارض زینه لما لنبلوهم ایهم احسن (۱۰) عملاً . یعنی :
آنچه روی زمین است ، زینت برای آن قرار دادیم تا انسان را بیازماییم که چه کسانی اعمال نیکو تری انجام می دهند.
در زندگی دنیا، در حال آزمایش هستیم و معلوم خواهد شد چه کسی زیبایی کوتاه و ظاهری را انتخاب می کند و چه کسی زیبایی ماندگار و واقعی را. پرستش انسانی خداوند متعال را از کمال انسان و در دیدگاه اسلامی ، پس از آن که نقطه کمال خداوندمتعال ، بی نهایت اعلام شد(می شود) هرچه میزان بندگی بالاتر و بیشتر باشد، به همان اندازه نیز ، سنجه کمال انسان بالاتر و بیشتر است.
همان طور که می دانیم در دین مبین اسلام هدایت دو نوع است، عقلی و تشریعی. هدایت عقلی، به منظور چیره شدن بر غرایز خویش و کنترل تأثیر و نیز ساماندهی انسانی آنهاست و درعین حال ، می کوشد که به کمک آن انسان را از زندان چارچوب های مادی رها کرده و به معنویت و واقعیت زندگی آشنا سازد.
و هدایت تشریعی که در واقع آموزه های وحی الهی است ، راه بصیرت و دانایی و بینایی را بر انسان می گشاید و به نوبه خود به رشد و تقویت عقل کمک می کند و راههایی را که عقل در عرصه های مختلف باید طی کند را مشخص می کند.
ایمان به خدا و باور به جهان دیگر باعث می شود که تمام نابسامانی ها در زندگی بشر امروز از بین برود. زیرا تمام آلودگی های انسان و نادانی او از بی ایمانی به خدا صورت می گیرد. « یا ایها الانسان انک کادح الهی ربک که حافملافیه (۱۱) » یعنی : ای انسان حقا که تو به سوی پروردگار خودبه سختی در تلاشی و او را نیز حتماً ملاقات خواهی کرد. پس نتیجه می گیریم که ایمان و ذکر و یاد خدا انسان را به کمال و آرامش و سعادت دو دنیا می رساند و انسان امروز را از چنگال بدی ها و زشتی ها نجات می دهد.
«امروزه بیشتر دانشکده های پزشکی ایالات متحده تصمیم گرفته اند در باره رابطه معنویت و سلامت مطالعه کنند، چرا که بیماران چنین نیازی را به آنها القا کرده اند. برابر آمارها ۷۲ درصد مردم آمریکا مصمم هستند تا با پزشکان معالج خود در باره تأثیر رابطه بین ایمان و سلامت گفت وگو داشته باشند . نظرسنجی های شبکه اینترنتی BEL EFNETکه یک سایت اعتقادی است ، نشان می دهد که بسیاری از مردم معتقدند با دعا و نیایش با خدا حتی برای کسی که پزشکان نسبت به معالجه او امید ندارند می توان بیماری ها را درمان کرد. دراین سایت بیش از ۳۵ هزار نفر از افراد مذهبی عضو آن هستند و با این ارتباط الکترونیکی به یکدیگر امید به بازگشت مجدد به زندگی می دهند. افرادی که دراین شبکه عضو هستند، با دیگر بیماران پیوندعمیق معنوی ایجادکرده اند و نسبت به یکدیگر ابراز محبت و علاقه می کنند و با فرستادن دعای خیر و آرزوی سلامت از درگاه خدا به یکدیگر امیدواری و شوق به زندگی می دهند. اعتقادات بیش از نیمی از مردم آمریکا سبب شده پزشکان در مورد درستی تأثیر ایمان در درمان بیماری ها تحقیق کنند. چیزی که پیش از این به آن اعتقادی نداشتند و پیشرفت های دارویی را تنها رمز سلامت می دانستند!
و بسیاری از انجمن های پزشکی و دانشمندان علوم پزشکی در نقاط مختلف دنیا در جست وجو و بررسی راه های مؤثر متافیزیک برای درمان بیماری ها هستند، مثلاً برای پیوند و ترکیب دادن بیماران با اعتقادات مذهبی و معنوی با روش های پیشرفته، جان تمپلسون یکی از سرمایه داران معروف وبا سابقه ای که سالیانه ۳۰میلیون دلار برای طرح های علمی سرمایه گذاری می کند. مؤسسه ملی سلامت آمریکا هم برنامه ای را برای اختصاص دادن ۳‎/۵ میلیون دلار در سال های آینده برای تحقیق پیرامون این شیوه درمان ترتیب داده است.
در تلاش به منظور تفاوت های سطح تندرستی میان افراد مذهبی و غیرمذهبی ، دانشمندان شروع به تحلیل شخصیت افراد مختلف کردند، مطالعات نشان داد که ایمان به خدا و صبر و تحمل موجب کاهش ضربان قلب و فشار خون می شود. همچنین امیدواری و داشتن دید مثبت به زندگی استرس و هیجان افراد راکاهش می دهد و از دیدگاه روان شناسی، حیات زیستی آنهایی که اهل گذشت و بخشش هستند و پیوسته احساس خشنودی و سلامتی دارند، دچار اضطراب کمتری نسبت به آنهایی می شوند که حاضر به فداکاری و احساس گذشت در زندگی نیستند. (۱۲)
آری ، یاد خدا جانی است که به کالبد ایمان می دمد و اطمینان و آرامش، حرکت خردمندانه و متعادل، فداکاری و ایثار، فراموشی حقارت های فردی و چشم گشایی به خویشتن را به دنبال دارد.
کامل ترین نکته ای که در نظام عبادات خیلی تأثیرگذار است ذکر و یاد خداوند متعال است با این مفهوم راه حل اصیل و نیکوترین و همه جانبه ترین پاسخ به این غریزه ها است . یاد خدا حیات واقعی است چرا که پیامبر اکرم(ص) می فرماید: « مثال کسی که یاد خدا کند و کسی که یاد خدا نکند، مثال انسان زنده و انسان مرده است.» و جالب است که بدانیم تأثیر حرکات نماز در سلامت جسمی افراد نیز بی تأثیر نیست. نتایج اولیه تحقیقات گروه مهندسی بیوپزشکی دانشگاه مالایا نشان می دهد شیوه نماز خواندن مسلمانان برای قلب و ستون فقرات مفید است و ظرفیت حافظه و قدرت تمرکز را افزایش می دهد. (۱۳)
ایمان به خداوند متعال ، از طریق یاد او، در وجود انسان رشد می یابد و کاملتر می شود و معقول مطلق را به محسوس مطلقی تبدیل می کند که وجود آدمی را لبریز از شور و شوق و محبت می کند و این موجود کوچک را به جهان بسیار بزرگ پیوند می دهد و حتی چنان او را از خود بی خود می کند که به مرحله ای می رسد که هستی محدود خود را فراموش می کند و با خویشتنی زندگی می کند که گنجایش همه هستی را پیدا کرده و غرایز و خواسته هایش به طور کل با آنچه پروردگارش از او خواسته هماهنگ می شود. انسان مؤمن با خدا و یاد او زنده است و زندگی می کند و خدا نیز همواره او را همراهی می کند. پیامبر اکرم (ص) در حدیث قدسی می فرماید: «اگر بنده ام مرا پیش خود یاد کند، من نیز او را پیش خود یاد خواهم کرد.» (۱۴) قرآن کریم نیز به مؤمنان می فرماید: « همواره با یاد و ذکر خداوند زندگی کنید» (۱۵) (پروردگارت را بسیار یاد کن) و در هر حال ، نشسته، خوابیده و ... همواره بهترین توشه برای شما است. (سوره اعراف ۲۰۵‎/) یاد خداوند آرامش کامل و احساس تمام و کمال امنیت است و انسان هرگز با یاد خداوند دچار بیم و هراس در زندگی نمی شود. حضرت محمد (ص) همواره یاران خود را به تقوی الهی راهنمایی می کردند. حضرت از یارانش می خواهد که از خداوند مدد و یاری بجویند تا آنان در نیایش کردن راحت تر با خدای خود راز و نیاز کنند. از امام جعفر صادق(ع) روایت شده است که پدر بزرگوارشان امام محمدباقر (ع) همواره بسیار ذکر خدا می گفتند و هر وقت همراه پدرشان قدم می زدند و یا غذا می خوردند خدا را زیاد یاد می کردند و زمانی که با مردم سخن می گفتند نیز از ذکر و یاد خداوند غافل نمی شدند و ذکر «لااله الاالله» را همیشه تکرار می کردند و به ما سفارش می کردند که قرآن کریم را زیاد بخوانیم و از کسانی هم که قرآن خواندن بلد نبودند می خواست که ذکر خداوند را زیاد گویند.(۱۶) حضرت رسول اکرم (ص) همیشه و همواره جز با ذکر خدا دست به هیچ کاری نمی زدند، آنچنان غرق در دعا و راز و نیاز با خدا می شدند که گاه ردای او از بر می افتاد و آنچنان زار گریه می کردند که جای نماز ایشان خیس می شد. به حضرت می فرمودند : مگر خداوند همه گناهان گذشته و آینده ترا نیامرزیده است (۱۷ ) به حضرت فرمودند: « مگر من نباید بنده سپاسگزار خداوند باشم؟» (۱۸) آن حضرت (ص )، مسلمانان را به حضور در مجالس ذاکرین فرا می خواندند و می فرمودند: «چنانچه گذرتان بر باغهای بهشت افتاد، دمی بیاسایید» ، گفتند: باغهای بهشت کدام است؟ حضرت فرمودند: آنجا که سرشار از یاد و ذکر خداوند باشد . (۱۹)
● نتیجه
زندگی مشکلات و گرفتاریها و سختی ها و شیرینی ها و خوشی های زیادی دارد. انسان هرقد قوی باشد، نمی توانددر برابر سختی های زندگی به تنهایی ایستادگی کند. با یاد خدا تمام گرفتاریها و مشکلات زندگی در نظر انسان ساده و کوچک می شود و تمام غم و غصه ها به اتمام می رسد و جای آن را آرامش و اطمینان می گیرد. قرآن کریم در برخی از آیات می فرماید: که یاد خدا آرامش دلهاست و عواملی که موجب فراموشی از یاد خدا می شوند نام می برد. مثل کسب ، تجارت ، ثروت ، اموال ، فرزندان، قدرت ، ریاست ، ولی یاد می آورد که افراد بزرگ هیچ وقت از یاد خداوند غافل نمی شوند.
فراموشی یاد خدا زیان های زیادی برای مردم و جامعه دارد. قرآن کریم می فرماید: هرکه از من (خدا) غافل شود به زندگانی سختی دچار می شود. یا در آیه ای دیگر می فرماید: «هرکس از یاد خدای رحمان غافل شود، شیطانی را بر او مسلط می کنیم.» دوری از یاد خدا از سنگ دلی، بی انصافی و سختی قلب ناشی می شود.
بنابراین اگر یاد خدا از قلبی بیرون رفت ، شیطان در آن قلب جای می گیرد: ذکر خدا ، یعنی خدا را در همه جا و در هر زمان حاضر و شاهد بر رفتار و زندگی خود دانستن و همیشه به یاد او بودن و انجام دادن کاری که رضایت خدا در آن باشد.
آری، با یاد خدا دلها آرام می گیرد. پیامبر اسلام (ص) می فرمایند: «دعا اسلحه مؤمن است». همان طور که اسلحه از انسان در برابر دشمن و حیوانات درنده نگهداری می کند، دعا هم از انسان بلا را دور می کند و به او اطمینان خاطر می دهد . انسان با دعاکردن از درگاه خداوند می خواهد مشکلات را از سر راه او بردارد و در انجام کارهای خوب او را یاری و از کارهای گناه آلود دور کند.
در مطالعه ای که در دانشکده آمریکایی کاردیولوژی انجام شده است، محققی به نام دکتر راکوف در آزمایشی که از ۷۵۰ بیمار قلبی گرفت به این نتیجه رسید که در آن گروه از بیمارانی که با برنامه های موسیقی و یا دعا تقویت و درمان شده بودند، آمار مرگ ۳۰درصد کمتر از بیماران دیگر بود. آری قرآن کریم به ما می آموزد که چگونه دعاکنیم و چه چیزهایی را از خداوند بخواهیم. رستگاری، هدایت به راه راست، آمرزش گناهان و ... عاقبت به خیری در دو دنیا، همه از مصادیق بارز دعا کردن است. دعا به انسان می آموزد که تمام خواسته ها و آرزوها و رفتارها با خواست خدا قبول و انجام می شود و راه رسیدن به سعادت واقعی ، تلاش و کوشش برای به دست آوردن رضایت خداوند است.
خداوند همگان را توفیق عنایت بخشد تا حق او را به جا آوریم واز بخشش ها و عطایش برخوردار گردیم و کتابش را تلاوت کنیم و به آموزه های آن عمل نماییم و از حلاوت یادش بهره مند شویم تا دلهایمان روشنایی و جانهایمان طراوت گیرد.
«آمین یا رب العالمین»

پاورقی:

۱ ـ قرآن کریم، سوره تین ، آیات ۴ و ۵
۲ ـ قیامه ۱۴‎/
۳ ـ الذاریات ۵۶‎/
۴ ـ فاطر ۱۵‎/ ۵ـ یس ۶۱‎/
۶ ـ قیامه ۵‎/
۷ ـ قیامه ۳۶‎/
۸ ـ بقره ۳۴‎/
۹ ـ فصلت ۳۰‎/
۱۰ ـ کهف ۷‎/
۱۱ـ اسراء ۶‎/
۱۲ـ «جام جم »، درمانگاه خدا کجاست؟ پنج شنبه ۶ آذر، ،۱۳۸۲ ص ۱۲
۱۳ـ «ایران»، علم و زندگی ۲۴ ذیقعده ۱۴۲۷
۱۴ـ «مصباح المتعجد ، شیخ طوسی ، ص ۵۸۲
۱۵ـ آل عمران ۴۱‎/
۱۶ـ «اصول کافی ، شیخ کلینی » ج ،۲ ص ۴۹۹
۱۷ـ اشاره به سوره مبارک فتح، آیات ۱ و۲
۱۸ ـ «بخاری، مسلم ترمذی
۱۹ـ «مصابیح السنه» ، بغوی ، ج،۱ ص ۱۴۹

منبع : نورپرتال