جیرفت مسیر باستان شناسی را عوض می کند

در ماه اوت سال ۲۰۰۳ و همزمان با برگزاری «نخستین مجمع بین المللی پیوندهای فرهنگی كهن در ایران و غرب و آسیا» كه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران مجری آن بود، اشیا مشكوفه از جیرفت و بحث های مرتبط با آن موضوع مهمی بود كه مورد توجه بسیاری از ایران شناسان قرار گفت. مجله «Dossiers Archedogie» به عنوان مجله ای تخصصی مقالات بسیاری را در شماره اكتبر ۲۰۰۳ به چاپ رسانده است كه حاوی واكنش های اولیه بسیاری از متخصصان ایران باستان می باشد. در نوشته زیر پروفسور كارل لامبرگ، استاد دانشگاه هاروارد Carl Lambery نكته نظرات خود را بیان كرده است. ۲۵ سال پیش من برنامه حفاری های باستان شناسی تپه یحیی را به اتمام رسانیدم. از آن زمان هیچ تحقیق و كاوش باستان شناسی در جنوب شرق ایران صورت نگرفته است. كشف اخیر اشیا جیرفت كه متاسفانه از قاچاقچیان به دست آمده است، نه تنها درك ما از تاریخ منطقه را متحول ساخته است، بلكه مفاهیم بنیادی پیشین در خصوص سر منشا تمدن آسیای میانه را با چالش جدی رو به رو می سازد. آنچه كه مایه شگفتی باستان شناسان شده است، گسترش و انتشار وسیع اشیا مشابه مكشوفات جیرفت در منطقه می باشد. برخی از این سفال ها در محوطه های باستانی امارات نیز شناسایی شده اند و نمونه هایی از سنگ وزنه های دسته دار از جنس كلوریت حتی در ازبكستان پیدا شده است. گلدان هایی كه با تصاویر مختلف انسانی و حیوانی، نقوش معمایی و گیاهی نظیر درخت خرما تزیی شده اند، در هزاره سوم در بسیاری از محوطه های باستانی بین النهرین پدیدار شدند.تصویرشناسی نقوش، صحنه هایی از نبرد مارها، شیرها و گاوهای وحشی و نقوش معماری را در برابر چشمان ما نشان می دهد كه از مدت های طولانی برای ساكنان منطقه شناخته شده بود. امروزه همگان نیك می دانیم كه آنچه را كه روزی «سبك بین فرهنگی» می نامیدیم، دارای سرزمینی است كه در آن نسج گرفته است و آن جیرفت می باشد. در جریان حفاری های تپه یحیی كارگاه های ساخت گلدان های كلوریتی با نقوش مشابه نقوش اشیا جیرفت را شناسایی كردیم.همچنین در سال ۱۹۷۳ فیلیپ كوهل توانست در حوالی تپه یحیی معادن متعددی از سنگ كلوریت را شناسایی كند كه مورد استفاده قرار می گرفت. در آن زمان دانش ما به حدی بود كه فقط می دانستیم منطقه تپه یحیی یكی از مراكز تولید و ساخت گلدان های كلوریتی بود اما كسی تصور نمی كرد كه ما در قالب سرزمینی قرار گرفته ایم كه سرمنشا آنها می باشد. مجموعه گلدان های مكشوفه در جیرفت، اشكال جدیدی از ظروف را در فلات قاره ایران مطرح ساخته اند نظیر ساغرهایی كه شكل آنها پیشتر در بلخ و شرق ایران شناخته شده بود. همچنین موضوع برخی از نقوش ظروف در زمینه تصویرشناسی بسیار جدید می نمایند. به عنوان مثال می توان به نقشی اشاره كرد كه در آن مردی به حالت ایستاده بر فراز كوه نشان داده می شود كه به نظر می رسد آسمان را نگه داشته است. معنی و كاربرد این نقش چه می تواند باشد؟‌ جهت دادن به مسیر رودخانه؟‌
بدیهی است كه در برابر این اشیا ما با حجم انبوهی از اطلاعات و داده ها رو به رو هستیم كه كوچك ترین آن، عمر تولید این گلدان هاست. این گلدان ها از گورها به دست آمده اند و هیچ گونه اطلاعاتی در مورد فرد متوفی ارایه نمی دهند. مكشوفات جیرفت، و پذیرش حضور جمعیتی انبوه در سواحل هلیل رود با محوطه های بزرگ و یا كوچك و غنای آثار به جای مانده شواهدی بر وجود تمدنی پیچیده در این منطقه هستند. اشیا جیرفت را می توان با اشیا طبقه IV (۴) تپه یحیی و محوطه شهداد مقایسه كرد اما تفاوت هایی نیز بین آنها به چشم می خورد. همچنین می توان آن را در یك سیر زمانی بررسی كرد كه به دلیل روش های متنوع محلی به كار گرفته از یكدیگر متمایز شده اند. باید این نكته را نیز یادآوری كرد كه بر خلاف اشیا شهداد، در جیرفت خبری از مهرهای استوانه ای نیست اما سوالی كه مطرح می شود این است كه آیا محل این اشیا گورها هستند؟‌
به این ترتیب عضو جدیدی به عرصه باستان شناسی فلات قاره ایران پای گذاشته است. و پیشاپیش باید بگویم كه تاثیر و نفوذ آن فراتر از مرزهای جغرافیایی آن خواهد رفت.

منبع : خبرگزاری میراث فرهنگی