نخستین یار پیامبر(ص) کیست؟

در این نوشتار به فهرستی از معتقدان و روایات اهل سنّت كه «نخستین مسلمان بودن» علی علیه‏السلام را نشان می‏دهد، اشاره می‏كنیم.
مُسلمِ اوّل، شه مردان علی علیه‏السلام عشق را سرمایه ایمان علی علیه‏السلام ۱
«در آن روزگار، زمینیان، ملت‏های پراكنده‏ای بودند با گرایش‏های ناهمسو و روش‏های گوناگون در سویی، كسانی می‏زیستند كه برای شناخت خدا به قیاس آویخته بودند و در دیگر سو، قومی زندگی می‏كردند كه در نام خدا به دام الحاد فرو افتاده و گروهی نیز بت پرستی را پیشه خود ساخته بودند...».۲
آری خداوند، پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را در چنین شرایطی برانگیخت؛ اما هدایت مردمانی كه عمری را در كفر و زبونی سپری كرده بودند، كاری بس دشوار بود. پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم با اراده‏ای پولادین از جانب حق آمده بود و می‏خواست این مردمان را از گمراهی به راه هدایت سوق دهد؛ پس زمزمه حق را بر جزیرهٔ‏العرب جاری ساخت. اما در آن اوضاع كه شعله‏های فساد زبانه می‏كشید، كسی آمادگی پذیرش چنین دعوتی را نداشت، مگر كسی كه دل و جانی صاف و بی‏آلایش داشته باشد و در این میان نخستین كسی كه دارای چنین اوصافی بود، كسی جز علی علیه‏السلام نبود.
آری علی علیه‏السلام زمزمه حق را شنید و با دل و جان به ندای پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم خدا لبیك گفت و چنین افتخاری را در طول تاریخ برای خویش ثبت كرد... و خود را با نام زیبای «نخستین یار» آراست.
در این نوشتار به فهرستی از معتقدان و روایات اهل سنّت كه «نخستین مسلمان بودن» علی علیه‏السلام را نشان می‏دهد، اشاره می‏كنیم.
●پیشگامی علی علیه‏السلام از نگاه صحابه و تابعان
بزرگان صحابه و تابعان و بسیاری از محدّثان و مورّخان اهل سنّت بر این باورند كه علی بن ابیطالب علیه‏السلام نخستین مسلمان است.
پیامبراكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و خودِ علی علیه‏السلام نخستین مسلمان را حضرت علی می‏دانند.
زید بن ارقم، عبداللّه بن عباس، انس بن مالك، سلمان فارسی، ابوایّوب انصاری، ابوذرغفاری، ابوسعید خُدری، عفیف كِندی، خلیل بن احمد فراهیدی، ابی‏لیلی، ابواسحاق، عمر بن خطّاب، سعد بن ابی‏وقّاص، عبدالرّحمن بن عوف، ابوموسی اشعری، حسن بصری و... از جمله صحابه و تابعانی هستند كه بر تقدّم اسلام علی علیه‏السلام تصریح كرده‏اند.
● محدّثان و مورّخان اهل سنّت
ابن اسحاق می‏گوید:
نخستین كسی كه از پیامبر پیروی كرد و به او ایمان آورد، علی بن ابیطالب و بعد از او زید بن حارثه است.۳
خطیب بغدادی:
علی علیه‏السلام اوّل كسی است كه پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را تصدیق كرده است.۴
ابن حجر عسقلانی:
علی بن ابیطالب علیه‏السلام پسر عموی پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و داماد ایشان است... و بهتر این است كه ایشان اول مسلمان باشد.۵
و در جای دیگر می‏گوید:
طبق قول اكثر اهل علم، ایشان اوّل كسی است كه اسلام آورده است.۶
ابن عبدالبرّ قرطبی می‏گوید:
علی بن ابیطالب علیه‏السلام ، اوّلین مرد و خدیجه، نخستین زنی است كه به خدا و رسول او ایمان آوردند.۷
ابن اثیر:
تقدّم در اسلام، با امام علی علیه‏السلام است.۸
● ابن جوزی:
پیشگامان در اسلام، حضرت خدیجه علیهاالسلام و حضرت علی علیه‏السلام هستند.۹
ابن ابی‏الحدید نیز قائل به تقدّم اسلام امام علی علیه‏السلام است و بحث مفصلی در این رابطه دارد.۱۰
ابن حبّان نیز قائل به تقدّم اسلام امام علی علیه‏السلام است.۱۱
صفدی می‏گوید:
سلمان، ابوذر، مقداد، خبّاب و زید بن اسلم روایت كرده‏اند كه امام علی علیه‏السلام نخستین مسلمان بوده و بر همگان برتری دارد.۱۲
دِمْیَری بر این باور است كه حضرت علی علیه‏السلام نخستین مسلمان و نمازگزار است.۱۳
بیهقی نیز علی را نخستین مسلمان می‏داند.۱۴
مسعودی می‏گوید:
طبق قول اهل بیت و پیروان آنان، علی نخستین مسلمان و نمازگزار است.۱۵
سبط بن جوزی نیز نخستین مسلمان و نمازگزار را علی علیه‏السلام می‏داند.۱۶
گروهی از متأخّرین نیز قائل به تقدّم اسلامِ حضرت علی علیه‏السلام بر همگان هستند.۱۷
● آمار احادیث
شمارش و دسته بندی روایاتی كه نص بر تقدّم اسلام امیرمؤمنان هستند، براساس ترتیبی است كه ابن عساكر۱۸ در تاریخ دمشق جمع آوری كرده؛ زیرا اكثر روایات و نصوص كه تصریح بر تقدّم ایمان و اسلام امام علی علیه‏السلام دارد، در این كتاب جمع آوری شده است.۱۹
● روایات پیامبراكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم
ابن عساكر چهارده حدیث از پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم ، كه تصریح برتقدّم اسلام امام علی علیه‏السلام دارد، نقل می‏كند كه پنج تای آن را به خاطر شیعی بودن راویانش، مردود می‏شمارد و بقیه را قبول می‏كند.۲۰
● روایات امام علی علیه‏السلام
ابن عساكر پانزده حدیث از امام علی علیه‏السلام نقل می‏كند كه در آنها خود حضرت در مقاطع گوناگون، اوّل مسلمان بودن خویش را اعلام داشته است. وی یك روایت را باطل و بقیه را صحیح می‏داند.۲۱
همچنین ابن عساكر در تأیید تقدّم اسلامِ علی علیه‏السلام بر سایرین، روایاتی نقل نموده كه همه آنها را پذیرفته است. اكنون نام راویان و تعداد روایتشان را می‏آوریم:
. ابوایّوب انصاری، ۲ روایت.۲۲
. سلمان فارسی، ۴ روایت.۲۳
. ابن عباس، ۹ روایت.۲۴
. زید بن ارقم، ۱۱ روایت.۲۵
. حسن بصری، ۴ روایت.۲۶
. ابورافع، ۲ روایت.۲۷
۷. عمر بن خطّاب، ۲ روایت.۲۸
. مجاهد، ۱ روایت.۲۹
. مالك بن حویرث، ۱ روایت.۳۰
۰. عبدالرّحمن بن عوف، ۱ روایت.۳۱
۱. انس بن مالك، ۸ روایت.۳۲
۲. ابن عساكر از ابوذرغفاری نیز ۴ روایت نقل كرده كه سه تای آنها را پذیرفته است.۳۳
● نقل روایات، توسّط اهل سنّت
در اینجا چكیده روایات كسانی كه تقدّم اسلام امام علی علیه‏السلام را روایت كرده‏اند، ذكر می‏گردد و به دنبال هر روایت، توثیق و تأیید آن ـ كه توسّط عالمان اهل سنّت انجام گرفته‏ـ آورده می‏شود.
ابن عباس:
قال رسول الله صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم : «علیّ اول من آمن بی و صدّقنی».
و نیز می‏گوید:
قال رسول اللّه صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم :«صلّت الملائكهٔ علیّ و علی بن ابی‏طالب سبع سنین»، قالوا: و لم ذلك یا رسول الله؟ قال: «لم یكن معی من الرجال غیره.»۳۴
ابو ایّوب انصاری:
قال رسول اللّه صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم : «صلّت الملائكهٔ علیّ و علی (بن ابی‏طالب) بسبع سنین لاِءنّا نصلّی لیس معنا احد یصلّی غیرنا».۳۵
ابن عساكر این سه روایت را قبول می‏كند.
از دو روایت اخیر به دست می‏آید كه از ابتدای اسلامِ علی علیه‏السلام ـ كه وی در سنّ هفت یا هشت سالگی بوده ـ تا زمانی كه بر او «رَجُل» اطلاق شده ـ یعنی پانزده سالگی ـ احدی غیر از او مسلمان نشده است.
● سلمان:
قال رسول اللّه صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم : «اوّلكم وروداً علیّ الحوض اوّلكم اسلاماً علیّ بن ابی‏طالب».۳۶
و نیز می‏گوید:
قال رسول اللّه صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم : «اوّلكم وارداً علیّ الحوض و اوّلكم اسلاماً علیّ بن ابی‏طالب».۳۷
ابن عساكر، حاكم نیشابوری و ذهبی، این دو روایت را صحیح می‏دانند؛ همچنین ذهبی برای تأیید این روایت، طریق دیگری نیز ذكر می‏كند.۳۸
● عایشه:
قال النبی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم : «یا عایشهٔ دعی لی اخی فانّه اوّل النّاس اسلاماً و آخر النّاس بی عهداً و اوّل النّاس لی لقیاً یوم القیامهٔ».۳۹
● ابی‏لیلی:
قال رسول اللّه صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم : «الصدّیقون ثلاثهٔ: حبیب النّجار، مؤمن آل یاسین الذی قال «یا قوم اتّبعوا المرسلین» و حزقیل مؤمن آل فرعون الذی قال: «اتقتلون رجلاً یقول ربّی اللّه» و علی بن ابی‏طالب و هو افضلكم».۴۰
● ابوذر:
سمعت النبیّ صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم یقول لعلیّ بن ابی‏طالب: «انت اوّل من آمن بی و انت اوّل من یصافحنی یوم القیامهٔ و انت الصّدّیق الاكبر و انت الفاروق الذی یفرق بین الحقّ و الباطل و انت یعسوب المؤمنین و المال یعسوب الكفّار».۴۱
ابن جوزی این حدیث را به دلیل اینكه در سند آن «عبّاد بن یعقوب»۴۲ است ـ و او از شیعیان است ـ تضعیف می‏كند.۴۳ اما سخن عالمان اهل سنّت درباره عبّاد بن یعقوب چیز دیگر است. آنان او را در حالی كه شیعه است معتبر می‏دانند، به گونه‏ای كه بزرگانی چون: بخاری، ترمذی، ابوداود، ابن خزیمه و ابن ماجه در كتاب‏هایشان با احادیث وی احتجاج كرده‏اند.۴۴ و این، نشانه وثاقت و اعتبار «عبّاد بن یعقوب» است.
ابن حجر عسقلانی می‏گوید:
عبّاد، راستگوست.۴۵
دارقطنی نیز می‏گوید:
عبّاد بن یعقوب، شیعه است؛ اما راستگوست.۴۶
ابوحاتم می‏گوید:
عبّاد، نسبتاً مورد اعتماد است.۴۷
ابن خزیمه وقتی از عبّاد بن یعقوب روایت نقل می‏كرد، چنین می‏گفت:
«حدثنا الثقهٔ».۴۸
هیثمی نیز وی را از ثقات می‏داند.۴۹
ذهبی می‏گوید:
عبّاد از افراطی‏های شیعه است؛ اما در حدیث راستگوست.۵۰
در جای دیگر می‏گوید:
عبّاد، عالم راستگو و روایتگر شیعه است.۵۱
بدین ترتیب، «روایت» عبّاد تقویت شده و دیگر اعتباری برای گفتار ابن جوزی باقی نمی‏ماند.
● ابی‏سعید خدری:
قال رسول اللّه صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم لعلیّ... فضرب بین كتفیه: «یا علی لك سبع خصال لایحاجّك فیهنّ احد یوم القیامهٔ: انت اوّل المؤمنین باللّه ایماناً و اوفاههم بعهداللّه و اقومهم بأمراللّه و ارأفهم بالرعیهٔ و اقسمهم بالسّویهٔ و اعملهم بالقضیه واعظمهم مزیهٔ یوم القیامهٔ».۵۲
● قال النبی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم : «لقد زوجتكِ و انّه لاوّل اصحابی سلما و اكثرهم عِلماً و اعظمهم حِلماً».۵۳
این گفتار، خطاب پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم به فاطمه زهرا علیهاالسلام هنگام ازدواج با امام علی علیه‏السلام است.
هیثمی ذیل این روایت می‏گوید: اسناد این حدیث، صحیح است.۵۴
انس بن مالك:
انّ النبی قال لابنته فاطمه: «قد زوجتكِ اعظمهم حلماً و اقدمهم سلماً و اكثرهم علماً».۵۵
ذهبی برای این حدیث، سه طریق از انس بن مالك، معقل بن یسار و جابر بن یزید جُعفی نقل كرده و دو طریق آن را تقویت می‏كند.۵۶
معقل بن یسار:
... دخلنا علی فاطمهٔ فقال النبی لها: «اما ترضین انّی زوّجتك اقدم امتی سلماً و اكثرهم علماً و اعظمهم حلماً».۵۷
هیثمی این حدیث را توثیق می‏كند.۵۸
● ابن عباس:
«انّ النبیقال: الصدّیقون ثلاثهٔ: حزقیل مؤمن آل فرعون، و حبیب النّجار صاحب یس و علی بن ابیطالب».۵۹
و نیز می‏گوید:
«قال رسول اللّه: السُّبَّق ثلاثهٔ: السابق الی موسی، یوشع بن نون و السابق الی عیسی، صاحب یس و السابق الی محمد، علی بن ابیطالب».۶۰
هیثمی این حدیث را تقویت می‏كند.۶۱
البانی نیز این حدیث را از احادیث صحیح می‏داند.۶۲
● عایشه:
«قال النبی: السُّبَّق ثلاثهٔ: السابق الی موسی، یوشع بن نون و السابق الی عیسی، صاحب یس و السابق الی محمد، علی بن ابیطالب».۶۳
عبدالرّحمن بن عوف:
«لمّا حضر النبی الوفاهٔ قالوا: یارسول اللّه اوصینا، قال: اوصیكم بالسابقین الاوّلین و بأبنائهم من بعدهم، و بأبنائهم من بعدهم، و بأبنائهم من بعدهم، الاّ تفعلوا لا یقبل منكم صرف و لا عدل».۶۴
هیثمی در توثیق این حدیث، چنین می‏گوید:
«رجاله ثقات».۶۵
علی علیه‏السلام :
«بُعِثَ رسول اللّه یوم الاثنین و اسلمتُ یوم‏الثلاثاء».۶۶
حبّهٔ:
«قا علی علیه‏السلام : اللّهمّ لا اعترف عبداً من هذه الامهٔ عبدك قبلی غیر نبیك (ثلاث مرّات) لقد صلّیتُ قبل ان یصلّی النّاس سبعاً».۶۷
هیثمی این حدیث را تقویت كرده و می‏گوید:
«سناده حسنٌ».۶۸
بّهٔ بن جوین:
«قال علی علیه‏السلام : عبدتُ اللّه مع رسول اللّه سبع سنین، قبل ان یعبده احد من هذه الامهٔ».۶۹
علی علیه‏السلام :
«اناعبداللّه و اخو رسوله و انا الصدّیق الاكبر لایقولها بعدی الاّ كاذب مفترٍ صلّیتُ مع رسول اللّه قبل النّاس بسبع سنین».۷۰
حاكم نیشابوری می‏گوید:
«هذا الحدیث صحیح الاسناد».۷۱
ابن كثیر در تأیید روایت یاد شده، می‏گوید:
«نسائی در كتاب خصائص امام علی علیه‏السلام (از احمد بن سلیمان) و ابن ماجه در سنن، این حدیث را نقل می‏كند.»۷۲
بوصیری نیز می‏گوید:
«هذا اسنادٌ صحیح».۷۳هیثمی نیز در تأیید این روایت، می‏گوید:
«سند حدیث، صحیح است و راویان آن موثّق هستند.»۷۴
حبَّهٔ:
«سمعتُ علیّاً یقول: انا اوّل من اسلم و صلّی معرسول اللّه».۷۵
خطیب بغدادی، سند روایت را صحیح می‏داند.۷۶
هیثمی نیز دو طریق برای روایت مذكور بیان می‏كند و یك طریق آن را تقویت می‏كند.۷۷
معاذهٔ العدویهٔ:
«سمعتُ علیّاً علی منبر البصرهٔ یقول: انا الصدّیق الاكبر آمنتُ قبل اَنْ یؤمن ابوبكر و اسلمتُ قبل اَنْ یسلم ابوبكر.»۷۸
عُقَیلی ه از متعصّبان اهل سنّت و دشمن امام علی علیه‏السلام و یاران اوست، حدیث مذكور را تأیید می‏كند.۷۹
ابن عباس:
«اوّل من اسلم علی بن ابی‏طالب».۸۰
ذهبی در تأیید این حدیث، می‏گوید:
«این حدیث از ابن عباس ثابت است.»۸۱
سعید بن جبیر:
«اوّل من صلّی مع رسول اللّه علیّ و فیه نزلت الایهٔ «السّابقون السّابقون»».۸۲
ابن عباس:
«وكان (علی بن ابی‏طالب) اوّل من اسلم بعد خدیجهٔ من النّاس».۸۳
حاكم نیشابوری سلسله سند این حدیث را صحیح می‏داند.۸۴
هیثمی در تأیید روایت، می‏گوید:
«راویانی كه احمد بن حنبل این روایت را از آنها نقل كرده است، مورد اعتماد هستند.»۸۵
سیوطی نیز می‏گوید:
«طبرانی این حدیث را به سند صحیح نقل كرده است».۸۶
قرطبی می‏گوید:
«در اسناد این روایت هیچ شك و شبهه‏ای نیست، به خاطر اینكه سند، صحیح و موثّق است».۸۷
در تعلیقه كتاب «معجم الكبیر» در ذیل این روایت، آمده است:
«این روایت را نسائی در خصائص امام علی علیه‏السلام ، صفحه ۶۱ و ۶۴ آورده و حاكم نیشابوری نیز آن را ذكر كرده و گفته اسنادش صحیح است. ذهبی نیز قول حاكم را پذیرفته است».۸۸
سلمان:
«اوّل هذه الامهٔ وروداً علی نبیّها اوّلها اسلاماً علی بن ابی‏طالب».۸۹
سیوطی در تأیید روایت، می‏گوید:
«این روایت از لحاظ سند، قوی و مؤیّد خوبی برای روایات دیگر است».۹۰
هیثمی نیز می‏گوید:
«راویان این حدیث، موثّق هستند.»۹۱
عمر بن خطّاب:
«لن تنالوا علیّاً فأنی سمعتُ رسول اللّه یقول ثلاثهٔ لأن یكون لی واحدهٔ منهنّ احبّ الیّ ممّا طلعت علیه الشّمس كنتُ عند النبی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و عنده ابوبكر و ابوعبیدهٔ ابن الجرّاح و جماعهٔ من اصحاب النّبی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم فضرب بیده علی مِنكَبِ علیٍّ فقال: انت اوّل النّاس اسلاماً و اوّل النّاس ایماناً و انت منّی بمنزلهٔ هارون من موسی».۹۲
این روایت را ابن عساكر قبول می‏كند.
سعد بن ابی‏وقّاص:
«قال قیس كُنتُ بالمدینهٔ فبینا انا اطوف فی‏السّوق اذ بلغت احجار الزّیت، فرأیتُ قوماً مجتمعین علی فارسٍ قد ركب دابّهٔ و هو یشتم علیّ بن ابی‏طالب والنّاس وقوفٌ حوالیه اذ اقبل سعد بن ابی‏وقّاص فوقف علیهم فقال: ما هذا؟ فقالوا: رجلٌ یشتم علیّ بن ابی‏طالب فتقدم سعد فأرجفوا له حتی وقف علیه فقال: یا هذا علی یشتم علی ما تشتم علیّ بن ابی‏طالب الم یكن اوّل من اسلم، الم یكن اوّل من صلّی مع رسول اللّه...».۹۳
حاكم نیشابوری این حدیث را صحیح می‏داند.۹۴
زید بن ارقم:
«اوّل مَن اسلم مع رسول اللّه علی بن ابی‏طالب».۹۵
حاكم نیشابوری و ذهبی این حدیث را صحیح می‏دانند و ذهبی برای تأیید، طریق دیگری نیز ذكر می‏كند.۹۶
ابن كثیر نیز در تأیید این روایت، می‏گوید:
«این حدیث را ترمذی و نسائی روایت كرده‏اند و ترمذی در ذیل روایت ،گفته: «حسنٌ صحیحٌ».۹۷
انس بن مالك:
«استنبی‏ء النّبی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم یوم الإثنین و اسلم علیٌّ یوم الثلاثاء».۹۸
سیوطی می‏گوید:
«حاكم یشابوری بعد از ذكر این مطلب، ادّعا می‏كند كه اجماع اهل تاریخ بر این روایت است و مورد قبول همگان است.»۹۹
ابن عساكر۱۰۰ و خطیب بغدادی۱۰۱ نیز این روایت را تقویت می‏كنند.
قال عبدالرحمن بن عوف فی تفسیر الآیهٔ الشریفهٔ «والسّابقون الاوّلون»: «هم عشرهٔ من قریش كان اوّلهم اسلاماً علیّ بن ابی‏طالب.»۱۰۲
ابن عساكر این حدیث را قبول می‏كند.
ابوموسی اشعری:
«انّ علیّاً اوّل من اسلم مع رسول اللّه».۱۰۳
حاكم نیشابوری می‏گوید:
«اسناد این روایت، صحیح است.»۱۰۴
عفیف كندی در حقّ امیرمؤمنان علیه‏السلام می‏گوید:
«و اسلم بعد ذلك فحسن اسلامه لوكان اللّه عزّوجلّ رزقنی الاسلام یومئذ فأكون ثانیاً مع علیّ بن ابیطالب».۱۰۵
حاكم نیشابوری حدیث را تقویت می‏كند و می‏گوید: «سندش صحیح است.» همچنین از احمد بن حنبل قل می‏كند كه، سند این روایت، صحیح است.۱۰۶
هیثمی نیز رجال احمد بن حنبل را ثقات می‏داند و روایت را از طریق احمد بن حنبل تقویت می‏كند.۱۰۷
عُقَیلی نزد این روایت را قبول می‏كند.۱۰۸
ابو رافع:
«اوّل من اسلم من الرّجال علیّ و اوّل من اسلم من النّساء خدیجهٔ».۱۰۹
هیثمی در مورد این حدیث، می‏گوید: «رجاله رجال الصحیح».۱۱۰
مالك بن حویرث:
«اوّل من اسلم من الرّجال علیّ و من النّساء خدیجهٔ».۱۱۱
هیثمی می‏گوید:
«در سلسله سند این حدیث، ضعف‏هایی وجود دارد؛ ولی ابن حبّان آنها را تقویت كرده است.»۱۱۲ابی‏سخیلهٔ:
«حججتُ انا و سلمان فنزلنا بأبی ذر... فقال: انّه ستكون فتنهٔ فان ادركتموها فعلیكم بكتاب اللّه و علیّ بن ابی‏طالب علیه‏السلام فأنّی سمعتُ رسول اللّه یقول: «علیٌّ اوّل مَنْ آمن بی و اوّل مَن یصافحنی یوم القیامهٔ و هو یعسوب المؤمنین».۱۱۳
ابن عساكر چهار روایت به همین مضمون نقل كرده و دو روایت آن را قبول می‏كند.۱۱۴
حسن بصری:
«فكان اوّل من آمن، علی بن ابی‏طالب».۱۱۵
هیثمی می‏گوید:
«سند این حدیث، صحیح است.»۱۱۶
قال ابی‏اسحاق:
«سألتُ قثم بن عباس، كیف ورّث علیّ رسول اللّه دونكم؟ قال: لأنّه كان اوّلنا به لحوقاً و اشدّنا به لزوقاً».۱۱۷
حاكم نیشابوری این حدیث را صحیح دانسته و ذهبی نیز آن را تأیید می‏كند.
خلیل بن احمد الفراهیدی:
«انّعلیاً تقدّمهم اسلاماً و فاقَهُم علماً و بذهم شرفاً و رجحهم زهداً و طالهم جهاداً...».۱۱۸
این، گوشه‏ای از احادیث و روایاتی است كه دلالت آشكار بر تقدّم اسلامِ امام علی علیه‏السلام دارد.
در پایان، جهت تكمیل بحث، به سه روایت كه بسیاری از پرسش‏ها را پاسخ می‏دهد، اشاره می‏شود.
در روایتی، سالم بن ابی‏الجعد از محمد بن حنفیه درباره تقدّم اسلامِ ابوبكر سؤال می‏كند كه وی در پاسخ می‏گوید: «خیر، وی نخستین مسلمان نیست.»۱۱۹
طبق نصوص تاریخی و حدیثی، تنها اختلافی كه مطرح است، این است كه آیا ابوبكر بعد از پنج نفر به اسلام گرویده یا بعد از پنجاه نفر؟
ابن كثیر در تاریخ خود می‏نویسد:
«محمد بن سعد بن ابی‏وقّاص می‏گوید: از پدرم درباره تقدّم اسلامِ ابوبكر پرسیدم، پدرم در پاسخ گفت: خیر، چرا كه قبل از اسلام وی بیش از پنج نفر به اسلام گرویده بودند».۱۲۰
سیوطی روایت یاد شده را تقویت كرده و می‏گوید:
«ابن عساكر این روایت را با سلسله سندِ نیكو نقل كرده است.»۱۲۱
طبری در تاریخ خود می‏نویسد:
«حدّثنا ابن حمید قال حدّثنا كنانهٔ بن جبلهٔ عن ابراهیم بن طهمان عن الحجاج بن الحجاج عن قتادهٔ بن دعامهٔ عن سالم بن ابی‏الجعد عن محمد بن سعد قال: قلت لابی: أكان ابوبكر اوّلكم اسلاماً؟ فقال: لا ولقد اسلم قبله اكثر من خمسین و لكن كان افضلنا اسلاماً؛۱۲۲... محمد بن سعد می‏گوید: از پدرم در مورد تقدّم اسلامِ ابوبكر پرسیدم، در پاسخ به من گفت: خیر، بیش از پنجاه نفر قبل از ابوبكر به اسلام روی آورده‏اند؛ ولی اسلام وی برترین اسلام است!»
ابن كثیر دمشقی از این حدیث این گونه تعبیر می‏كند: «فانّه حدیث منكر اسناداً و متناً»،۱۲۳ در حالی كه علاّمه امینی این حدیث را صحیحه می‏داند و از آن این گونه تعبیر می‏كند: «نقل الطبری باسنادٍ صحیح رجاله ثقات».۱۲۴
قبل از قضاوت میان این دو گفتار، سند حدیث یاد شده را از دیدگاه اهل سنّت بررسی می‏نماییم:
. محمد بن حمید بن حیان، (ابوعبّداللّه رازی) از شخصیت‏هایی است كه نزد عالمان اهل سنّت، از جایگاه بسیار رفیعی برخوردار است؛ به گونه‏ای كه ذهبی درباره وی می‏گوید:
«العلامهٔ، الحافظ، الكبیر... حدث عنه: ابوداود، ترمذی، قزوینی، احمد بن حنبل، ابوزرعه، ابوبكر بن ابی‏الدنیا، صالح بن محمد جزره، حسن بن علی معمری، عبداللّه بن احمد بن حنبل، محمد جریر طبری، ابوالقاسم بغوی... و خلق كثیر».۱۲۵
با اینكه برخی وی را به خاطر تركیب اسانید در متون حدیث، تضعیف كرده‏اند؛۱۲۶ ولی ذهبی در دفاع از وی می‏گوید:
«با اینكه ابن حمید در اسانید تصرّف می‏كرده؛ ولی حدیث جعل نمی‏كرده است.»۱۲۷
ابوزرعه درباره وی می‏گوید:
«هركس محمد بن حمید را كنار گذارد، بیش از ده هزار حدیث را از دست می‏دهد».۱۲۸
ابو قریش می‏گوید:
«نظر محمد بن یحیی را پیرامون ابن حمید جویا شدم، وی در پاسخ گفت: مگر نمی‏بینی از وی حدیث نقل می‏كنم!»
عبداللّه بن احمد به نقل از پدرش می‏گوید:
«مادامی كه محمد بن حمید در (شهر) ری وجود دارد، علم نیز وجود دارد».۱۲۹
ابوحاتم از یحیی بن معین نقل می‏كند كه ابن حمید، فردی مطمئن و ثقه است.۱۳۰
در جای دیگر، ابن ابی‏خیثمه از یحیی بن معین درباره محمد بن حمید سؤال می‏كند و وی در پاسخ می‏گوید:
«هیچ اشكالی بر وی وارد نیست».۱۳۱
جعفر بن ابی‏عثمان طیالسی نیز وی را توثیق می‏كند.۱۳۲
خلیلی درباره وی می‏گوید:
«كان حافظاً عالماً بهذا الشّأن رضیه احمد و یحیی».۱۳۳
حدیث مورد بحث را طبری از محمد بن حمید نقل كرده است، ذهبی در توثیق احادیث طبری از ابن حمید، چنین می‏گوید: «قد اكثر عنه ابن جریر فی كتبه و وقع لنا حدیثه عالیا».۱۳۴
در جای دیگر می‏گوید:
«فقد قال محمد بن جریر الطبری فی ما صحّ له عنه».۱۳۵
. كنانهٔ بن جبله، نیز نزد اهل سنّت معتبر است؛ چنان كه ابوحاتم درباره وی می‏گوید: «محلّه الصدق».۱۳۶
. ابراهیم بن طهمان هم نزد اهل سنّت از جایگاه بلندی برخوردار است؛ بخاری در مورد وی می‏گوید:
«صحیح العلم والحدیث».۱۳۷
اسحاق بن راهویه می‏گوید:
«كان صحیح الحدیث كثیرالسّماع ما كان بخراسان اكثر حدیثاً منه و هو ثقهٔ.»
یحیی بن اكثم می‏گوید:
«كان ابراهیم من انبل الناس بخراسان و العراق و الحجاز و اوثقهم و اوسعهم علماً».۱۳۸
دارقطنی، احمد بن حنبل، ابوداود، صالح بن محمد جزره، ابن مبارك، ابوحاتم، یحیی بن معین، جوزجانی، خطیب بغدادی، عثمان بن سعید، یوسف بن خراش، ابن حبان، ابن شاهین، ابن ندیم، ابن حجر عسقلانی، ذهبی و صفدی، وی را فردی صدوق و مطمئن دانسته و به احادیث وی استناد كرده‏اند.۱۳۹حجاج بن حجاج باهلی بصری، نیز مورد وثوق و تأیید اهل سنّت است. ابوحاتم رازی، وی را توثیق كرده است.۱۴۰ احمد بن حنبل، یحیی بن معین، ابوبكر بن خزیمه، ابوداود، ابن حبان، ابن حجر عسقلانی و ذهبی وی را توثیق كرده و مورد اطمینان و راستگو می‏دانند.۱۴۱
. قتاده بن دعامهٔ، نیز نزد اهل سنّت از جایگاه بسیار بلندی برخوردار است؛ به گونه‏ای كه ذهبی از وی چنین یاد می‏كند: «حافظ العصر، قدوهٔ المفسّرین و المحدّثین»۱۴۲، «كان من اوعیهٔ العلم و ممّن یضرب به المثل فی قوّهٔ الحفظ»۱۴۳، «هو حجّهٔ بالاجماع».۱۴۴
سایر علما از جمله: ابن سعد، یحیی بن معین، ابن خلكان، ابوحاتم رازی، احمد بن حنبل، ابن سیرین، ابو زرعه، ابن حبان، ابن شاهین، یحیی بن معین، ذهبی و ابن حجر عسقلانی، از وی به بزرگی یاد كرده و او را فردی مطمئن می‏دانند.۱۴۵
لازم به ذكر است كه وی یكی از دشمنان سرسخت حضرت علی علیه‏السلام بود.۱۴۶
. سالم بن ابی‏الجعد، ذهبی در مورد جایگاه وی نزد اهل سنّت، می‏گوید:
«احد الثقات و كان من نبلاء الموالی و علمائهم»،۱۴۷ «من ثقات التابعین».۱۴۸
ابراهیم حربی در مورد وی آورده است: «مجمع علی ثقته».۱۴۹
بزرگان اهل سنّت از جمله: ابن سعد، ابونعیم اصفهانی، یحیی بن معین، ابو زرعه، نسائی، ابن حبان، عجلی، ابن قتیبه، صفدی، ذهبی و ابن حجر عسقلانی وی را از برترین و موثق‏ترین تابعین بر م‏شمارند.۱۵۰
۷. محمد بن سعد بن ابی‏وقّاص نیز نزد اهل سنّت معتبر بوده و جای هیچ بحثی در آن نیست.
. سعد بن ابی‏وقّاص از بزرگان صحابه نزد اهل سنّت است.
با بیانات یاد شده، واهی بودن ادّعای ابن‏كثیر، نمایان می‏شود.
نكته قابل تأمّل، جمله ابن كثیر است كه اساس و بنیان گفتار كسانی را كه در تقدّم اسلام امام علی علیه‏السلام بر دیگران، تشكیك می‏كنند، سست و متزلزل می‏كند.
سیوطی به نقل از وی می‏گوید:
«ظاهر این است كه اهل‏بیت پیامبر قبل از همگان به پیامبر ایمان آورده‏اند: خدیجه همسر پیامبر، علی پسر عموی پیامبر، زید بن حارثه غلام پیامبر، امّ‏ایمن و ورقهٔ بن نوفل».۱۵۱
●● سخن پایانی
اگر ما قبول كنیم كه ابوبكر نخستین مسلمان بوده است، از لحاظ عقلی «نخستین مسلمان بودن وی» محال است؛ چرا كه به اجماع اهل تاریخ و حدیث، ابوبكر قبل از بعثت پیغمبر، عمرش را در بت پرستی، نوشیدن شراب و... سپری كرده و در اوائل بعثت نیز ادامه داشته است.۱۵۲
این دسته افراد اگرچه به خاطر نوشیدن شراب و بت پرستی در دوران جاهلیت در قیامت عذاب نشوند؛ ولی به هر حال، این اعمال و رفتار بر عقل و فطرت آنها اثر وضعی خود را می‏گذارد و همین، مانع از شناخت اسلام و قبول آن می‏شود.
اما امام علی علیه‏السلام كه رشد و نموّ ایشان در دوران جاهلیت در دامان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم بوده و در بستری كاملاً آراسته و پیراسته از گناه، رشد كرده، پس اقتضای نخستین مسلمان بودن در ایشان وجود داشته است.
همچنین برخی جمع بین احادیث كرده و از این رهگذر، ابوبكر را نخستین مرد مسلمان معرّفی كرده‏اند؛ كه با بررسی اسناد این احادیث و ضعیف بودن آنها، نوبت به این جمع نمی‏رسد.۱۵۳

پی‏نوشت‏ها:
. دیوان اقبال لاهوری، ص ۱۱۴.
. فرهنگ آفتاب، ج ۲، ص ۷۷۶.
. المعارف، ص ۱۶۸.
. تاریخ بغداد، ج ۱، ص ۱۳۳.
. تقریب التهذیب، ج ۲، ص ۳۹. جالب این است كه در چاپ جدید تقریب التهذیب، كلام ابن حجر عسقلانی را تحریف كرده‏اند و این گونه نوشته‏اند: «جمعی می‏گویند: اولین نفر كه به اسلام گروید، علی بن ابیطالب(ع) است». (تحریر تقریب التهذیب، ج ۳، ص ۲۳۱).
. الاصابهٔ، ج ۲، ص ۵۰۶.
۷. الاستیعاب، ج ۳، ص ۱۹۷.
. الكامل فی‏التاریخ، ج ۱، ص ۴۸۴ و ۴۸۵.
. الوفاء باحوال المصطفی، ص ۱۶۳ و ۱۶۴.
۰.. شرح نهج البلاغه، ج ۱، ص ۳۲، ج ۴، ص ۳۱۹ و ج ۱۳، ص ۱۴۸.
۱. السیرهٔ النبویهٔ و اخبار الخلفاء، ج ۱، ص ۶۷ و ۶۸؛ كتاب الثقات، ج ۱، ص ۵۲.
۲. الوافی بالوفیات، ج ۲۱، ص ۲۶۹ و ۲۷۰.
۳. حیاهٔ الحیوان الكبری، ج ۱، ص ۷۹.
۴. السنن الكبری، نسائی، ج ۹، ص ۹۴ و ۹۵؛ السنن الصغری، ج ۱، ص ۵۷۰؛ ج ۲، ص ۳۶۵.
۵.التنبیه و الاشراف، ص ۱۹۸.
۶.تذكرهٔ الخواص، ص ۲۶.
۷.موسوعهٔ الفقه الاسلام، ج ۱، ص ۲۶۹؛ شباب حول الرسول، ص ۲۱.
۸. ذهبی درباره وی می‏گوید: «الامام العلاّمهٔ الحافظ، الكبیر، المجوّد محدّث الشام ثقهٔ الدین»؛ سیراعلام النبلاء، ج ۲۰، ص ۵۵۴.
۹. علامه امینی تمامی روایاتی را كه از منابع اهل سنّت است، به تفصیل نقل می‏كند. ر.ك: الغدیر، ج ۳، ص ۲۲۰، چ قدیم و ج ۳، ص ۳۱۰، چ جدید.
۰. تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۳۹ـ۴۴.
۱. همان، ص ۳۰ و ۳۴.
۲. همان، ص ۳۹ و ۴۰.
۳. همان، ص ۴۰ و ۴۱.
۴. همان، ص ۲۷، ۳۵، ۳۶ و ۴۲.
۵. همان، ص ۳۶ و ۳۸.
۶. همان، ص ۲۷.
۷. همان، ص ۲۷ و ۲۸.
۸. همان، ص ۵۸ و ۵۹؛ كنزالعمال، ج ۱۳، ص ۱۲۴.
۹. تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۶۰.
۰. همان، ص ۳۷، ۴۳ و ۴۴.
۱. همان.
۲. همان، ص ۲۸، ۲۹ و ۳۹.
۳. همان، ص ۴۱ و ۴۳.
۴. همان، ص ۳۶.
۵. همان، ص ۴۳ و ۴۴؛ كنز العمال، ج ۱۱، ص ۶۱۶، ح ۳۲۹۸۹.
۶. تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۴۰. لازم به ذكر است كه ابن عدی، سند این حدیث را تضعیف كرده (الكامل فی ضعفاء الرجال، ج ۴، ص ۲۹۱ و ۲۹۲)، اما ابن عساكر از طریق دیگر این حدیث را تقویت می‏كند؛ (المطالب العالیهٔ بزوائد المسانید الثمانیهٔ، ابن حجر عسقلانی، ج ۴، ص ۵۷.)
۷. مستدرك، حاكم نیشابوری، ج ۳، ص ۱۳۶؛ تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۴۰؛ جامع الاحادیث سیوطی، ج ۳، ص ۳۱۲، ح ۸۸۴۱؛ كنزالعمال، ج ۱۱، ص ۶۱۶، ح ۳۲۹۹۱.
۸. مستدرك، حاكم، ج ۳، ص ۱۳۶.
۹. الاصابهٔ، ج ۸، ص ۱۸۳.
۰. تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۴۳؛ كنزالعمال، ج ۱۱، ص ۶۰۸؛ الصواعق المحرقهٔ، ج ۲، ص ۳۶۵؛ مختصر المنهاج، شمس الدین ذهبی، ص ۳۰۹.
۱. تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۴۳ و ۴۴؛ انساب الاشراف، ج ۲، ص ۳۷۹؛ مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۰۲
۲. در وثاقت عبّاد هیچ شكی نیست، اما در مذهب ایشان اختلاف است. شیخ طوسی در الفهرست، ص ۱۱۹، ایشان را عامی المذهب می‏داند و برخی از متأخرین نیز ایشان را سنّی می‏دانند. ر.ك: جامع الرواهٔ، ج ۱، ص ۴۳؛ نقدالرجال، ج ۳، ص ۱۸. اما ابوعلی حائری، آیهٔ‏الله خویی، محقق تستری، علامه نمازی و علامه مامقانی قائل به تشیّع وی هستند و دلیل بر تشیّع وی را دو چیز می‏دانند:
. روایاتی كه عبّاد در رابطه با اهل بیت(ع) نقل كرده است.
. گواهی اهل سنّت در تشیّع عبّاد.
ر.ك: منتهی المقال، ج ۴، ص ۶۲؛ معجم الرجال الحدیث، ج ۹، ص ۲۱۹؛ قاموس الرجال، ج ۵، ص ۶۶۱؛ مستدركات علم الرجال، ج ۴، ص ۳۳۸. قابل ذكر است كه عبّاد حدیث پیامبر در ذمّ معاویه «قال النبی(ص): اذا رأیتم معاویهٔ علی منبری فَقتلوه» را نیز روایت كرده است. (تنقیح المقال، ج ۲، ص ۱۲۳).
۳. الموضوعات، ج ۱، ص ۳۴۴. جالب این است كه عالمان اهل سنت این كتاب را تضعیف می‏كنند و درباره آن چنین گفته‏اند: «غالب ما فی كتاب ابن الجوزی موضوعٌ»؛ تدریب الراوی، ص ۱۸۳.
۴. رجال الشیعهٔ فی اسانید السنهٔ، محمد جعفر طبسی، ص ۲۱۸؛ رجال صحیح البخاری، ج ۲، ص ۸۶۳؛ میزان الاعتدال، ج ۲، ص ۳۷۹؛ المراجعات، ص ۹۷.
۵. تقریب التهذیب، ج ۱، ص ۳۹۴ و ۳۹۵.
۶. میزان الاعتدال، ج ۲، ص ۳۷۹ و ۳۸۰.
۷. رجال الشیعهٔ فی اسانید السنهٔ، ص ۲۱۵؛ به نقل از الجرح و التعدیل، ج ۶، ص ۸۰، شماره ۴۴۷ (شیخ ثقه).
۸. میزان الاعتدال، ج ۲، ص ۳۴۰ و ۳۷۹.
۹. مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۸۱.
۰. میزان الاعتدال، ج ۲، ص ۳۷۹.
۱. رجال الشیعهٔ فی اسانید السنهٔ، ص ۲۱۵ به نقل از سیر اعلام النبلاء، ج ۱۱، ص ۵۳۶.
۲. حلیهٔ الاولیاء، ابونعیم اصفهانی، ج ۱، ص ۶۶. روایت مذكور را از طریق معاذ بن جبل نیز نقل كره است؛ حلیهٔ الاولیاء، ج ۱، ص ۶۵ و ۶۶؛ كنز العمال، ج ۱۱، ص ۶۱۷.
۳.جامع الاحادیث الكبیر، سیوطی، ج ۵، ص ۶۳، ح ۱۷۲۰۹؛ المصنف، ابن ابی‏شیبه، ج ۶، ص ۳۷۶، ح ۳۲۱۳۱؛ مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۰۲.
۴. مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۰۲.
۵. سیرالخلفاء الراشدین، ص ۲۳۰؛ المصنف، عبدالرّزاق، ج ۵، ص ۴۹۰.
۶. سیرالخلفاء الرّاشدین، ص ۲۳۰.
۷. مسند، احمد بن حنبل، ج ۵، ص ۲۶.
۸. مجم الزوائد، ج ۹، ص ۱۲۳، ر.ك: سیرالخلفاء الراشدین، ص ۲۳۰.
۹. تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص ۳۰۶؛ كنزالعمال، ج ۱۱، ص ۶۰۱؛ الصواعق المحرقهٔ، ج ۲، ص ۳۵۱.
۰. كنزالعمال، ج ۱۱، ص ۶۰۱؛ المعجم الكبیر، ج ۱۱، ص ۷۷؛ الصواعق المحرقهٔ، ج ۲، ص ۳۶۴؛ مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۰۲.
۱. مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۰۲.
۲. سلسلهٔ‏الاحادیث الصحیحهٔ، ج ۱، ص ۳۶۱.
۳. الصواعق المحرقهٔ، ج ۲، ص ۳۶۴.
۴. معجم الاوسط، ج ۸۷۸؛ مختصرالزوائد، (مسند البزاز)، ج ۲، ص ۳۵۰.
۵. مجمع الزوائد، ج ۱۰، ص ۱۷.
۶. مسند ابویعلی، ج ۱، ص ۴۶۶؛ مختصر اتحاف السادهٔ، ج ۵، ص ۱۹۰؛ الصواعق المحرقهٔ، ج ۲، ص ۳۵۱؛ مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۰۳.
۷. اتحاف المهرهٔ باطراف العشرهٔ، ج ۱۱، ص ۵۴۰؛ معجم الاوسط، طبرانی، ج ۸، ص ۲۰۶؛ كنزالعمال، ج ۱۳، ص ۱۲۲؛ مختصراتحاف السادهٔ، ج ۵، ص ۱۹۰؛ حیاهٔ‏الصحابهٔ، ج ۱، ص ۴۸.
۸. مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۰۲.
۹. سنن الكبری، ج ۵، ص ۱۰۶؛ كنزالعمال، ج ۱۳، ص ۱۲۲؛ الریاض النضرهٔ، ج ۲، ص ۱۱۱.
۷۰. جامع المسانید و السنن، ج ۳۰، ص ۵۷۳، ح ۱۱۶۵؛ مصنّف ابن ابی‏شیبه، ج ۷، ص ۴۹۸؛ سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۴۴؛ فضائل الصحابهٔ، احمد بن حنبل، ج ۲، ص ۵۸۶ و ۵۸۷؛ اتحاف المهرهٔ باطراف العشرهٔ، ابن حجر عسقلانی، ج ۱۱، ص ۴۶۵. ابن حجر عسقلانی بعد از نقل این حدیث، تأیید حاكم نیشابوری را نیز نقل می‏كند؛ الریاض النضرهٔ، ج ۲، ص ۱۰۲؛ سنن الكبری، نسائی، ج ۵، ص ۱۰۶؛ خصائص امیرالمؤمنین علی(ع)، نسائی، ص ۲۴ و ۲۵؛ الاوائل، عسكری، ج ۱، ص ۲۰۳؛ تاریخ الامم و الملوك، ج ۲، ص ۳۱۰.
۷۱. المستدرك علی الصحیحین، ج ۳، ص ۱۵۱.
۷۲. جامع المسانید و السنن، ج ۳۰، ص ۵۷۳.
۷۳. زوائد سنن ابن ماجه، ص ۴۶.
۷۴. مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۰۲. لازم به ذكر است كه ذهبی درباره روایت مذكور، می‏گوید: «هذا كذب علی علیّ» (میزان الاعتدال، ج ۲، ص ۳۶۸)؛ ابن كثیر نیز همانند ذهبی در جای دیگر عصبیّت و بغض خود را نسبت به امام علی علیه‏السلام ابراز داشته و می‏گوید: «هذا الحدیث منكَر بكل حال و لایقوله علیّ و كیف یمكن ان یصلی قبل الناس بسبع سنین هذا الامر لایتصوّر اصلاً» (البدایهٔ و النهایهٔ، ج ۳، ص ۲۵ و ۲۶)؛ همچنین برخی از متأخرین این حدیث را باطل می‏دانند (الالبانی، ضعیف سنن ابن ماجه، ص ۱۴)، این همه اقوال و تضعیف به خاطر عبّاد بن عبداللّه الاسدی است كه چون شیعه است، مورد تهاجم قرار گرفته؛ اما با این حال، بزرگان اهل سنت همانند ابن حبّان ایشان را در زمره ثقات و معتمدین برشمرده، می‏گوید: «عبّاد من اهل الكوفهٔ یروی عن علی(ع)» (كتاب الثقات، ج ۵، ص ۱۴۱، چ قدیم).
۷۵. فضائل الصحابه، ج ۲، ص ۵۹۰؛ مسند احمد بن حنبل، ج ۱، ص ۱۴۱؛ تاریخ دمشق، ج ۱، ص ۵۷ (چاپ محمودی)، جامع المسانید و السنن، ج ۱۹، ص ۵۰، ح ۱۱۶؛ تاریخ بغداد، ج ۴، ص ۲۳۳؛ مناقب ابن مغازلی، ص ۱۵؛ فضایل الخمسهٔ، ج ۱، ص ۱۸۰، به نقل از مسند ابوحنیفه، ص ۲۴۷.
۷۶. تاریخ بغداد، ج ۴، ص ۳۳۳، ش ۱۹۴۷.
۷۷. مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۰۳.
۷۸. انساب الاشراف، ج ۲، ص ۳۷۹؛ المعارف، ص ۱۶۹؛ كنز العمال، ج ۱۳، ص ۱۶۴؛ تاریخ دمشق، ج ۱، ص ۶۱ (چاپ محمودی).
۷۹. الضعفاء الكبیر، ج ۲، ص ۱۳۱.
۰. الطبقات الكبری، ج ۳، ص ۲۱.
۱. سیرالخلفاء الراشدین، ص ۲۲۷.
۲. تذكرهٔ‏الخواص، ص ۲۶.
۳. مسند احمد بن حنبل، ج ۱، ص ۳۳۱ و ۳۷۳؛ فضائل الصحابه، ج ۲، ص ۵۸۹؛ الجامع فی‏العلل و معرفهٔ الرجال، ج ۳، ص ۴۲۵؛ معجم الكبیر، ج ۱۲، ص ۷۷، ح ۱۲۵۹۳؛ السنن الكبری، نسائی، ج ۵، ص ۴۳.
۴. المستدرك علی الصحیحین، ج ۳، ص ۴۶۵.
۵. مجمع الزوائد، ج ۱، ص ۱۰۲.
۶. تدریب الراوی، ص ۳۸۶.
۷. الاستیعاب، ج ۳، ص ۱۹۸؛ تهذیب الكمال، ج ۱۳، ص ۲۹۹.
۸. معجم الكبیر، ج ۱۲، ص ۷۷.
۹. همان، ج ۶، ص ۲۶۵، ح ۶۱۷؛ مناقب ابن مغازلی، ص ۱۵، ح ۲۰ و ۲۱؛ اسدالغابهٔ، ج ۴، ص ۱۰۳؛ الوافی بالوفیات، ج ۲۱، ص ۲۷۰؛ المطالب العالیهٔ بالزوائد المسانید الثمانیهٔ، ج ۴، ص ۵۷؛ الصواعق المحرقهٔ، ج ۲، ص ۳۵۱؛ المصنف، ابن ابی‏شیبه، ج ۶، ص ۳۷۱، ح ۳۲۱۱۲.
۰. اللئالی المصنوعهٔ، ج ۱، ص ۲۹۹ و ۳۰۰.
۱. مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۰۲ و ۱۲۴.
۲. تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۵۹ و ۵۸؛ كنزالعمال، ج ۱۳، ص ۱۲۴، ح ۳۶۳۹۵.
۳. المستدرك علی الصحیحین، ج ۳، ص ۴۹۹؛ تفسیر الحبری، ص ۳۹۵ و ۴۰۷.
۴. المستدرك علی الصحیحین، ج ۳، ص ۴۹۹.
۵. انساب الاشراف، ج ۱، ص ۱۲۵؛ مسند احمد بن حنبل، ج ۴، ص ۳۶۸؛ مناقب ابن مغازلی، ص۱۴، ۱۸؛ تاریخ الامم والملوك، ج ۱، ص ۵۳۸؛ الصواعق المحرقهٔ، ج ۲، ص ۳۵۱.
۶. مستدرك، حاكم نیشابوری، ج ۳، ص ۱۳۶.
۷. جامع المسانید والسنن، ج ۱۴، ص ۱۵، ح ۲۷۷۱.
۸. المنتظم، ج ۳، ص ۳۱۹؛ الصواعق المحرقهٔ، ج ۲، ص ۳۵۱؛ تاریخ بغداد، ج ۱، ص ۱۳۴؛ الاستیعاب، ج ۳، ص ۲۰۰؛ جامع الاصول فی احادیث الرسول، ابن اثیر، ج ۸، ص ۶۴۱، ح ۶۴۸۴.
۹. تدریب الراوی، ص ۳۸۶.
۰۰. تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۲۸ و ۲۹.
۰۱. تاریخ بغداد، ج ۱، ص ۱۳۴.
۰۲. تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۴۳ و ۴۴.
۰۳. فضائل الخمسهٔ، ج ۱، ص ۱۷۸؛ به نقل از مستدرك حاكم نیشابوری، ج ۳، ص ۴۶۵.
۰۴. همان.
۰۵. تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۳۴ و ۳۵؛ معجم الكبیر، ج ۱۸، ص ۱۰۰، ح ۱۸۱؛ الاستیعاب، ج ۳، ص ۲۰۱؛ البدایهٔ و النهایهٔ، ج ۳، ص ۲۴ و ۲۵؛ دلایل النبوهٔ، ج ۱، ص ۱۶۵؛ مختصر اتحاف السادهٔ، ج ۵، ص ۱۹۱ و ۲۲۷؛ السنن الكبری، نسایی، ج ۵، ص ۱۰۵.
۰۶. مستدرك حاكم، ج ۳، ص ۱۸۳؛ معجم الكبیر، ج ۱۸، ص ۱۰۰.
۰۷. مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۰۳.
۰۸. الضعفاء الكبیر، ج ۱، ص ۲۸ و ۸۰.
۰۹. مختصر الزوائد، (مسند البزاز)، ج ۲، ص ۳۵۰.
۱۰. مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۲۲۰.
۱۱. معجم الكبیر، ج ۱۹، ص ۲۹۱.
۱۲. مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۲۲۰.
۱۳. تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۴۱؛ انساب الاشراف، ج ۲، ص ۳۶۱ و ۳۶۲؛ الاستیعاب، ج ۴، ص ۳۰۷؛ فرائدالسمطین، حموینی، ج ۱، ص ۳۹؛ میزان الاعتدال، ج ۱، ص ۱۸۸؛ مستدركات علم الرجال، ج ۸، ص ۴۴۵؛ الارشاد، ج ۱، ص ۳۱ و ۳۲.
۱۴. تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۴۱.
۱۵. مصنف عبدالرزاق، ج ۱۱، ص ۲۲۶، ح ۲۰۳۹۱ و ج ۵، ص ۳۲۵، ح ۹۷۱۸؛ معجم الكبیر، ج ۱، ص ۹۵؛ الجامع فی‏العلل و معرفهٔ الرجال، احمد بن حنبل، ج ۲، ص ۷۰ و ج ۳، ص ۴۲۵؛ سنن الكبری، بیهقی، ج ۹، ص ۲۳۶ و ۲۳۵.
۱۶. مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۰۲.
۱۷. المستدرك علی الصحیحین، ج ۳، ص ۱۲۵.
۱۸. منتهی المقال، ابوعلی حائری، ج ۳، ص ۱۸۵.
۱۹. المصنف، ابن ابی شیبه، ج ۷، ص ۲۷۲.
۲۰. البدایهٔ و النهایهٔ، ج ۳، ص ۲۷.
۲۱. «اخرجه ابن عساكر بسندٍ جیّد»؛ تاریخ الخلفاء، ص ۴۷.
۲۲. تاریخ الامم و الملوك، ج ۱، ص ۵۴۰.
۲۳. البدایهٔ والنهایهٔ، ج ۳، ص ۲۸.
۲۴. الغدیر، ج ۳، ص ۲۴۰.
۲۵. سیر اعلام النبلاء، ج ۱۱، ص ۵۰۳.
۲۶. میزان الاعتدال، ج ۳، ص ۵۳۱؛ الكاشف، ج ۳، ص ۲۱؛ تاریخ الكبیر، ج ۱، ص ۶۹؛ الضعفاء الكبیر، ج ۴، ص ۶۱.
۲۷. سیر اعلام النبلاء، ج ۱۱، ص ۵۰۵.
۲۸. میزان الاعتدال، ج ۳، ص ۵۳۱.
۲۹. همان.
۳۰. الجرح و التعدیل، ج ۷، ص ۲۳۲؛ تهذیب الكمال، ج ۱۶، ص ۲۲۲.
۳۱. تاریخ بغداد، ج ۲، ص ۲۶۰؛ تهذیب التهذیب، ج ۹، ص ۱۱۲؛ تهذیب الكمال، ج ۱۶، ص ۲۲۲.
۳۲. تاریخ بغداد، ج ۲، ص ۲۶۰؛ تهذیب الكمال، ج ۱۶، ص ۲۲۳؛ تهذیب التهذیب، ج ۹، ص ۱۱۲.
۳۳. تهذیب التهذیب، ج ۹، ص ۱۱۵.
۳۴. سیراعلام النبلاء، ج ۱۱، ص ۵۰۵.
۳۵. میزان الاعتدال، ج ۳، ص ۵۳۰.
۳۶. الجرح والتعدیل، ج ۷، ص ۱۶۹؛ میزان الاعتدال، ج ۳، ص ۴۱۵.
۳۷. تاریخ الكبیر، ج ۱، ص ۱۹۴؛ تهذیب التهذیب، ج ۱، ص ۱۱۳.
۳۸. تاریخ بغداد، ج ۶، ص ۱۰۶؛ تهذیب التهذیب، ج ۱، ص ۱۱۳؛ تهذیب الكمال، ج ۱، ص ۳۶۷؛ سیراعلام النبلاء، ج ۷، ص ۳۸۰.
۳۹. رجال صحیح بخاری، ج ۱، ص ۵۳؛ رجال صحیح مسلم، ج ۱، ص ۴۰؛ سیراعلام النبلاء، ج ۷، ص ۳۸۳؛ تاریخ بغداد، ج ۶، ص ۱۰۸؛ تهذیب الكمال، ج ۱، ص ۳۶۶؛ الفهرست، ابن ندیم، ص ۳۱۹؛ تهذیب التهذیب، ج ۱، ص ۱۱۳؛ كتاب الثقات، ج ۶، ص ۲۷؛ تاریخ اسماءالثقات، ابن شاهین، ص ۵۸؛ الجامع فی العلل و معرفهٔ الرجال، ج ۲، ص ۴۸؛ الوافی بالوفیات، ج ۶، ص ۳۴؛ الجرح والتعدیل، ج ۳، ص ۱۵۸؛ تقریب التهذیب، ج ۱، ص ۳۶؛ العبر، ج ۱، ص ۱۸۵؛ الكاشف، ج ۱، ص ۴۰؛ تذكرهٔ‏الحفاظ، ج ۱، ص ۲۱۳؛ المغنی فی الضعفاء، ج ۱، ص ۱۷؛ تحریر تقریب التهذیب، ج ۱، ص ۸
۴۰. الجرح و التعدیل، ج ۳، ص ۱۵۸؛ تاریخ الاسلام (حوادث ۱۲۱)، ص ۳۹۵؛ سیر اعلام النبلاء، ج ۶، ص ۱۵۲؛ تهذیب التهذیب، ج ۲، ص ۱۷۶.
۴۱. سیر اعلام النبلاء، ج ۶، ص ۱۵۲؛ میزان الاعتدال، ج ۱، ص ۴۶۱؛ كتاب الثقات، ج ۶، ص ۲۰۱؛ تهذیب التهذیب، ج ۲، ص ۱۷۶؛ تقریب التهذیب، ج ۱، ص ۱۵۲؛ الكاشف، ج ۱، ص ۱۶۱؛ تهذیب الكما، ج ۴، ص ۱۵۳؛ الجامع فی العلل و معرفهٔ الرجال، ج ۱، ص ۲۰۲.
۴۲. سیر اعلام النبلاء، ج ۵، ص ۲۶۹.
۴۳. المعارف، ص ۴۶۲؛ سیراعلام النبلاء، ج ۵، ص ۲۷۰؛ تاریخ الاسلام (حوادث ۱۰۱ تا ۱۲۰)، ص ۴۵۴.
۴۴. سیر اعلام النبلاء، ج ۵، ص ۲۷۱.
۴۵. طبقات الكبری، ج ۷، ص ۲۲۹؛ الجرح و التعدیل، ج ۷، ص ۱۳۵؛ وفیات الاعیان، ج ۴، ص ۸۵؛ كتاب الثقات، ج ۵، ص ۳۲۳؛ تاریخ اسماء الثقات، ص ۲۶۵؛ میزان الاعتدال، ج ۳، ص ۳۸۵؛ الكاشف، ج ۲، ص ۳۸۲؛ تاریخ الاسلام (حوادث ۱۰۱ تا ۱۲۰)، ص ۴۵۵؛ رجال صحیح مسلم، ج ۲، ص ۱۵۰؛ تهذیب التهذیب، ج ۸، ص ۳۱۸؛ تقریب التهذیب، ج ۲، ص ۱۲۳؛ مقدمه فتح الباری، ص ۴۵۸؛ العبر، ج ۱، ص ۱۱۲؛ تهذیب الكمال، ج ۱۵، ص ۲۳۲؛ سیراعلام النبلاء، ج ۵، ص ۲۷۱؛ المغنی، ج ۲، ص ۵۲۲؛ تذكرهٔ الحفاظ، ج ۱، ص ۱۰.
۴۶. سیر اعلام النبلاء، ج ۵، ص ۲۷۲.
۴۷. همان، ج ۵، ص ۱۰۹؛ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۲۸۲، ۲۹۲ و ۳۰۹.
۴۸. میزان الاعتدال، ص ۱۰۹.
۴۹. تهذیب التهذیب، ج ۳، ص ۳۷۴.
۵۰. طبقات الكبری، ج ۶، ص ۲۹۱؛ حلیهٔ‏الاولیاء، ج ۷، ص ۱۵۰؛ تهذیب التهذیب، ج ۳، ص ۳۷۴؛ الجرح و التعدیل، ج ۴، ص ۱۸۱؛ تهذیب الكمال، ج ۷، ص ۷؛ كتاب الثقات، ž

منبع : سایت پیامبر اعظم