رویکردهای ایجاد و حفظ ارزشها رفتارها و دیدگاههای حرفه ای

● مقدمه
در سپتامبر۲۰۰۶، پیشنویس بیانیه بین­المللی­آموزش شمارهIEPSXX) XX)، با عنوان «رویکردهای ایجاد و حفظ ارزشها و دیدگاه­های حرفه­ای»، از سوی هیئت استانداردهای بین­المللی آموزش حسابداری (IAESB) وابسته به فدراسیون بین المللی حسابداران (IFAC) برای نظرخواهی منتشر، و زمان ارائه نظرها و پیشنهادها تا ۱۵ دسامبر ۲۰۰۶ تعیین شده است. با توجه به اهمیت موضوع آموزش حسابداری و به­ویژه آموزش رفتار حرفه­ای، نگاهی به این پیشنویس خواهیم افکند.
● پیش­زمینه
در سال ۲۰۰۴، هیئت، مسئولیت پروژه پژوهشی مهمی را در زمینه آموزش رفتار حرفه­ای به عهده گرفت. هدف پروژه، بررسی حدود و دامنه رویکردهای ایجاد ارزشها، رفتار حرفه‌ای و برنامه‌های آموزشی مربوط برای حسابداران تعیین شد.
هدف بیانیه­های بین­المللی آموزش، یاری رساندن به تشکلهای عضو فدراسیون بین‌المللی حسابداران ، در اجرای مناسب برنامه­های آموزشی و رشد حسابداران حرفه‌ای از طریق ارائه پیشنهادها یا رهنمودهایی درباره چگونگی دستیابی به شکل مناسب آموزش و ارتقای آن است.
برپایه استاندارد بین­المللی آموزش شماره ۴ (IES۴)، با عنوان «ارزشها، رفتارها و دیدگاههای حرفه­ای»، تشکلهای عضو فدراسیون باید برنامه­های آموزشی حسابداران در مورد ایجاد ارزشها، رفتارها و دیدگاههای حرفهای را به عنوان بخشی از شرایط پذیرش خود قرار دهند. این بیانیه، راهنماییهایی را در رعایت استاندارد پیشگفته ارائه میکند.
این بیانیه، همچنین راهنمایی­هایی را به تشکلهای عضو ارائه میکند که اعضای آن تشکلها بتوانند ارزشها، رفتارها و دیدگاههای حرفهای خود را گسترش دهند و از طریق برنامه «رشد مستمر حرفه­ای» (CPD)، در حین فعالیتهای حرفه­ای خود، به­رفتار حرفهای پایبندی مستمری داشته باشند.
نکات عمده مندرج در پیشنویس بیانیه در ادامه ارائه شده است:
▪ چارچوب آموزش رفتار حرفه­ای
در این بیانیه، چارچوب آموزش رفتار حرفه­ای پیشنهاد شده که مبتنی بر انعطاف‌پذیری و شایستگی (صلا‌حیت) است.
چارچوب پیشگفته، ۴ مرحله در یک زنجیره یادگیری را معرفی می‌کند که خود مبتنی بر۴ هدف آموزش رفتار حرفه‌ای است:
ـ دانش،
ـ حساسیت،
ـ قضاوت و رفتار؛
ـ که هر هدف، نشاندهنده سطح مشخصی از پیشرفت در ایجاد ارزشها، رفتارها و دیدگاههای حرفه­ای است.
این چارچوب براین نکته تاکید دارد که آموزش رفتار حرفه­ای، تعهدی برای همه عمر است که از برنامه‌های پیش از احراز صلا‌حیت حسابداران حرفه­ای آغاز می‌شود و در طول فعالیت حرفهای آنان ادامه می‌یابد. از این روست که زنجیره یادگیری ۴ مرحله‌ای را همانطور که در جدول۱ملا‌حظه می‌شود، همراه با نتایج یادگیری و تشریح صلا‌حیت مورد نیاز برای هر مرحله برقرار کرده است.
▪ مرحله ۱: افزایش دانش رفتار حرفه­ای
مرحله اول چارچوب، وظیفه آموزش دانش پایه درباره مسائل مربوط به ارزشها، رفتارها و دیدگاههای حرفه­ای را برعهده دارد. دانشجویان حسابداری صلا‌حیت خود را در این زمینه، از طریق آشنایی با مفاهیم و نظریه‌های رفتار حرفه‌ای سنتی و دیگر موارد مرتبط با کار حسابداران حرفه‌ای نشان خواهند داد.
▪ مرحله ۲: ایجاد حساسیت نسبت به رفتار حرفه­ای
مرحله دوم به اصول اساسی آیین‌رفتار حرفه‌ای مربوط به وظایف حسابداری می‌پردازد. در این مرحله پیشنهاد شده است که برنامه­های آموزشی آیینرفتار حرفهای باید بر ایجاد حس مسئولیت حرفهای تاکید و همراه با حساسیت نسبت به رفتار حرفه­ای، حسابداران را از موضوعها و تهدیدات مربوط به رفتار حرفه‌ای شناسایی شده در کارکرد انضباطی حسابداری آگاه کند.
▪ مرحله ۳: بهبود قضاوت در امور رفتار حرفه­ای
شالوده قضاوت حرفهای بر ارزشهای رفتاری بنا نهاده شده است. تصمیمگیری هماهنگ با اصول بیانیه مندرج در آیین‌رفتار حرفه‌ای، برخورداری از دانش رفتار حرفه‌ای و حساسیت نسبت به آن را ایجاب می‌کند. این مرحله، مرحله‌ای کاربردی است که طی آن دانشجویان حسابداری و حسابداران حرفه‌ای، با یکپارچگی کاربرد دانش رفتار حرفه‌ای و حساسیت نسبت به آن، به منظور توانایی برتصمیمگیریهای منطقی و آگاهانه، آشنا میشوند. آنان صلا‌حیت خود را در این زمینه از طریق توانایی به­کارگیری قضاوتهایی در امور رفتار حرفه‌ای و تصمیمگیریهای مبتنی بر شناخت و کاربرد رئوس حرفه‌ای و حساسیت نسبت به آن اثبات خواهند کرد.
▪ مرحله ۴: حفظ و استمرار پایبندی به رفتار حرفه­ای
در مرحله چهارم، برنامه­های آموزش رفتار حرفهای به ایجاد و تقویت پایبندی به رفتار حرفهای در محیط و طول مدت فعالیتهای حرفه­ای از طریق برنامه «رشد مستمر حرفه­ای» تاکید می‌شود.
● رویکرد اجرایی «چارچوب آموزش رفتار حرفه­ای»
دو رویکرد اجرایی درباره «چارچوب آموزش رفتار حرفهای» در بیانیه پیشنهاد می‌شود: رویکرد موضوعی و رویکرد گام به گام. تشکلهای عضو فدراسیون می‌توانند یکی از دو رویکرد یا ترکیبی از آنها را برحسب شرایط ملی و منطقه‌ای خود انتخاب کنند.
هر دو رویکرد براهمیت یکپارچگی آموزش رفتار حرفه­ای در برنامه­های آموزشی پیش از احراز صلا‌حیت عضویت و نیز اهمیت بازنگری و تقویت دانش و تواناییهای کسب شده، از طریق برنامه رشد مستمر حرفهای تاکید می‌کند. هر دو رویکرد، همچنین بر نقش آموزش حین کار و ارزیابی مستمر ایجاد ارزشها، رفتارها و دیدگاههای حرفهای پافشاری می‌کند.
● رویکرد موضوعی
استاندارد شماره ۴، تعدادی از عنوانهای رفتار حرفهای را که باید در برنامه­های آموزشی پیش از احراز صلا‌حیت گنجانده شود، تشریح می‌کند. این عنوانها باید با ۸ عنوان اصلی مندرج در چارچوب آموزش رفتار همراه شود. این رویکرد ۳ مرحله اول چارچوب را عنوان به عنوان، در قسمتهای مربوط به برنامه آموزش پیش از احراز صلا‌حیت، و مرحله ۴ در برنامه‌های آموزشی پس از احراز صلا‌حیت به­عنوان بخشی از برنامه «رشد مستمر حرفه­ای» را دربرمی‌گیرد.
● رویکرد گام به گام
رویکرد گام به گام دربرگیرنده ۳ مرحله اول چارچوب در برنامه‌های آموزشی پیش از احراز صلا‌حیت و مرحله چهارم در هر دو گروه برنامه‌های آموزشی پیش و پس از احراز صلا‌حیت است. این رویکرد، آموزش رفتار حرفهای را از ابتدای برنامه‌های پیش از احراز صلا‌حیت آغاز میکند، آن را با آموزش رفتار حرفهای که همراه با برنامه­ها و دوره­های آموزشی حسابداری موجود است، دنبال می‌کند، و در برنامه­ها و دوره­های نهایی به اوج می‌رساند. از آن پس نیز، آموزش، از طریق برنامه «رشد مستمر حرفه‌ای» ادامه می‌یابد.
● تحویل و ارزیابی آموزش رفتار حرفه­ای
آخرین بخش بیانیه پیشنهادی، شیوه­های عملی مناسب و ارزیابی آموزش رفتار حرفه­ای، اهمیت آموزش حین کار و ارزیابی آن در افزایش توان قضاوت و تصمیمگیری در امور حرفه‌ای را برجسته می‌کند. در این زمینه، نیاز به رهبری رفتار حرفهای و الگوهای مناسب ایفای نقش (برای مثال: تاکید مدیریت)، به طور مشخص مورد تاکید قرار می‌گیرد، زیرا دوره­ای که دانشجویان حسابداری، تحت نظارت و آموزش عملی قرار دارند، به­ویژه، با توجه به بازخورد رفتاری و قضاوتهای مربوط به رفتار حرفه­ای که در فرایند بررسی عملکرد تاثیر دارد، از اهمیت خاصی برخوردار است. بیانیه، تعدادی از روشهای آموزش اثر بخش را مورد تاکید قرار داده که جزئیات بیشتر آن در ادامه ارائه شده است. به­منظور استقرار روشهای ارزیابی آموزش رفتار حرفه­ای، دربرگیرنده آموزشهای رسمی، حین کار و خودآموزی، راهنماییهایی نیز به تشکلهای عضو فدراسیون ارائه شده است.
● راهنمای ارائه پیشنهادها
هیئت علا‌قه‌مند است در تمامی زمینه‌های مندرج در بیانیه، نظرات و پیشنهادهایی، دربرگیرنده دلا‌یل پیشنهاد و در صورت امکان ارائه پیشنهاد مشخص برای جایگزینی و نیز عطف به بندهای مشخص، دریافت کند. هیئت به ویژه علا‌قه­مند است در زمینه‌های زیر، از نظرات پیشنهاد دهندگان استفاده کند:
۱) بخش دوم بیانیه پیشنهادی، دو رویکرد را برای اجرای چارچوب آموزش رفتار حرفه‌ای توصیه کرده و از تشکلهای عضو خواسته است تایکی از دو رویکرد یا ترکیبی از عوامل آن دو را انتخاب کنند. آیا هر دوی این رویکردها به یک اندازه در برنامه‌های آموزش رفتار حرفه‌ای سودمند است؟ آیا شما پیشنهاد خاصی (مثبت یا منفی) در مورد یک یا هر دوی این رویکردها ندارید؟
۲) در رویکرد گام به گام پیشنهاد شده است که دوره نهایی ارزشیابی شده جداگانه‌ای در آموزش رفتار حرفهای (در مرحله سوم) معرفی شود. آیا با این پیشنهاد موافقید؟ لطفاً توضیح دهید.
۳) بخش سوم بیانیه پیشنهادی بر اهمیت آموزشهای حین کار، در ایجاد ارزشها، رفتارها و دیدگاههای حرفه‌ای هم در برنامههای آموزشی پیش از احراز صلا‌حیت و هم در برنامه­های آموزشی پس از آن تاکید میکند. به نظر شما برجسته کردن نقش آموزشهای حین کار در این بیانیه سودمند است؟ اگر چنین است آیا نمونه­های دیگری از آموزشهای حین کار را می­توان به بیانیه اضافه کرد؟
● روشهای آموزش
تعدادی از روشهای آموزش در متون آموزش رفتار حرفهای مورد تاکید قرار گرفته است که به شرح زیر برای راهنمایی تشکلهای حرفه‌ای عضو ارائه می‌شود.
سخنرانی
۱) روش مرسوم سخنرانی، رویکرد آموزشی دیرپایی است که نقش بااهمیتی در انتقال دانش ایفا می‌کند. روش سخنرانی برای شناسایی و تشریح نظریه‌ها و مفاهیم پایه رفتار حرفه‌ای مناسب است.
جلسات بحث
۲) دانشجویان و حسابداران حرفه­ای، اغلب به قضاوتهای رفتار حرفه­ای از طریق ارائه نظر و شرکت در جلسات بحث و تبادل نظر پیرامون رفتار حرفهای با دیگران، به­ویژه آنان که از دیدگاههای متفاوتی برخوردارند، علا‌قه­مندند.
این امر به افراد کمک می‌کند تا:
الف) با مفاهیم عمده آشنا شوند،
ب) در به­کارگیری واژگان رفتار حرفه‌ای تجربه بیندوزند، و
پ) حساسیت و توانایی قضاوت در رفتار حرفهای را در آنان ایجاد شود.
● تشکیل گروههای کوچک آموزشی و یادگیری مشارکتی
۳) گروههای کوچک آموزشی که نقش مهمی در ایجاد مهارتهای رهبری، تصمیمگیری، اعتمادسازی، ارتباطات، و مدیریت تضاد منافع ایفا میکند، روش اثر بخشی برای ارائه نمونه تهدیدهای رفتار حرفه­ای به دانشجویان است.همکنشی یا (تعامل) با سایر دانشجویان و حسابداران حرفه­ای، در بحثهای گروهی رفتار حرفه‌ای، یادگیری را نسبت به فراگیری انفرادی افزایش می‌دهد.
● بررسیهای موردی و نمونه تهدیدهای رفتار حرفه‌ای
۴) بررسی موردی، آگاهی و مهارت تجزیه و تحلیل در رفتار حرفه‌ای را به گونه‌ای اثربخش افزایش می‌دهد.
مزایای بررسی موردی:
۱) افزایش مهارتهای اندیشیدن انتقادی و یادگیری شرطی۱۰،
۲) یکپارچگی دانش و مهارتهای فنی با چارچوب تصمیمگیری در مورد آیین‌رفتار حرفهای را دربر میگیرد.
بررسی موردی، دانشجویان و حسابداران حرفهای را با رویدادهای واقعی زندگی درگیر می‌کند و بینش آنان را در رویارویایی با چنین مشکلات تجربی ارتقا میبخشد. با بررسی رویدادهای گذشته، افراد می‌توانند با اوضاع مساعدی که حسابداران حرفه­ای پیشتر با آن روبه‌رو بودند آشنا شوند و راههای برطرف کردن آن را یاد بگیرند.
۵) از طریق آموزش تجزیه و تحلیل بررسیهای موردی و نمونه تهدیدهای رفتار حرفه­ای، افراد در مییابند که اگرچه مشکلا‌ت و پیچیدگیهای رفتار حرفه‌ای راه‌حلهای مخصوص به خود را دارد. اما در موقعیتهای پیچیده رفتار حرفهای، الزاماً تنها یک پاسخ صحیح وجود ندارد. در حالی که تجزیه و تحلیلها، احتمالا‌ً پاسخ صحیح منحصر به فردی ارائه نمی­کند، اما می­تواند به یک یا چند پاسخ که هماهنگ با اصول بنیادی است رهنمون شود.
● ایفای نقش
۶) ایفای نقش، موضوعها را وارد زندگی می­کند و دانشجویان و حسابداران حرفه­ای را به یادگیری می‌گمارد. ایفای نقش ممکن است به منظور در قالب زندگی واقعی بردن یادگیرندگان، با بهکارگیری بررسیهای موردی و پیچیدگیهای رفتار حرفهای ترکیب شود. روشهایی که یادگیرندگان به­تمامی بهکار می‌گیرند، به احتمال زیاد، در جلب حساسیت، به­کارگیری قضاوت و رفتار حرفه‌ای موثرتر است.
● سخنران مهمان و همکاری شاغلا‌ن حرفه­ای
۷) دعوت از افراد حرفه­ای ارشد به کلا‌س به منظور ارائه تجربیات مشخص­آنان، روش با ارزشی در انتقال موارد مربوط به حساسیت، به­کارگیری قضاوت و رفتار حرفه­ای در حسابداری و ارائه رهبری در رفتار حرفهای است.
● آموزش اینترنتی
۸) آموزش اینترنتی، فناوری رایانه‌ای و نرم افزارهای ارتباطی را در دوره‌های آموزشی ترکیب می‌کند. بستههای آموزش اینترنتی ممکن است شامل تمام یا تعدادی از روشهای اشاره شده در بالا‌ بوده و مزایا و معایب یکسانی داشته باشد. آموزش اینترنتی به ویژه، سازوکاری برای افرادی است که به دلیل موقعیت محلی، دسترسی به آموزشهای لازم را ندارند و بدین ترتیب می­توانند از تمامی روشهای آموزش رفتار حرفه‌ای برخوردار شوند.

محمدجواد صفار

منبع : نشریه تحلیلی پژوهشی سازمان حسابرسی