پتانسیل بالای طب سنتی ایران برای ادغام در سیستم بهداشت و درمان

● چگونه با طب سنتی ایران آشنا شدید؟
▪ آشنایی بنده با طب سنتی ایران به اوایل انقلاب برمی‌گردد. در سال‌ ۱۳۵۸ در دبیرستان كمال دانش‌آموز ممتاز رشته ریاضی بودم. دانشگاه علم و صنعت هم نزدیك خانه ما بود. خیلی از دوستان می‌‌گفتند مدرسه كه تمام شد، همین جا می‌روی دانشگاه. دو ماه به كنكور مانده بود، انقلاب فرهنگی شد و بعد هم دانشگاه‌ها تعطیل شد. دیدم فرصت خیلی خوبی است كه دنبال صرف و نحو و مطالعه علوم اسلامی بروم. اوایل انقلاب بود و جوان‌ها انگیزه خیلی قوی داشتند كه بیشتر راجع به حدیث و قرآن و … اطلاعات داشته باشند. به طور جدی مطالعه كتاب‌های اصیل اسلامی را شروع كردم و مدتی هم نزد مرحوم محمدعلی عامدی و اساتید دیگر تلمذ كردم. بعد برای ادامه تحصیل علوم اسلامی به قم رفتم. ولی متاسفانه در آن‌جا به التهاب روده بزرگ مبتلا شدم. با مصرف كمی آب خنك یا هندوانه دچار دل‌درد می‌شدم و هر چه دوا درمان می‌كردم، جواب نمی‌گرفتم. این دردها باعث شد كه به تهران برگردم. بیماری‌ام ادامه داشت، ضمن آن‌كه درس و بحث را در تهران ادامه دادم.
همواره فكر می‌كردم در حالی كه خداوند حكیم هیچ مشكلی را فروگذار نكرده؛ این كه من درمان نمی‌شوم به این دلیل است كه یا پزشكان مشكل دارند یا داروها مشكل دارند یا من مشكل دارم. درمان یكی از نیازهای اساسی بشر است و خداوند حكیم در این باره راه‌های ساده‌ای قرار داده است. منتهی چون كارم در این زمینه نبود نمی‌دانستم چه باید كرد.
روزی از خیابان انقلاب تقاطع لاله‌زار رد می‌شدم، دستفروشی بساط كتابهایش را پهن كرده بود، جلو رفتم و در بین كتاب‌ها، كتابی كه جلدش كمی پاره شده بود و ضمنا روی آن لكه‌های چای بود نظرم را جلب كرد. اسم كتاب «لزوم نهضت پزشكی» یا «لزوم تجدید نظر در اصول و مبانی طب امروز» بود و نویسنده‌اش استاد دكتر سید جلال‌الدین مصطفوی كاشانی. گمشده خودم را پیدا كرده بودم. این كتاب می‌گفت مبانی پزشكی دچار مشكل است. خوب، من پزشكی بلد نبودم. كتاب هم در حوزه پزشكی و پر از اصطلاحات و مفاهیم پزشكی بود كه آن‌ها را به درستی درك نمی‌كردم ولی چارچوب كتاب را به خوبی درك می‌كردم. محقق به آسم اشاره كرده بود و سیر تاریخی و روش درمان این بیماری را بررسی كرده و نشان داده بود كه روش كنونی طب برای درمان بیماری‌ها دچار نقص است. دكتر مصطفوی اشاره كرده بود كه در طب جدید مدت‌ها در درمان آسم به استناد همه متون معتبر پزشكی از تریاك و مشتقات آن استفاده می‌شده‌ است و دانشمندان پس از چندین سال متوجه شدند كه مصرف این دارو موجب افزایش مرگ و میر می‌شود.
ایشان نشان داده بودند كه یك روش درمانی غلط سال‌ها در جهان پزشكی و در سراسر دنیا روش رایج بوده، و چقدر مرگ و میر داده است. بعد دكتر مصطفوی نقل كرده بودند كه هزار سال پیش ابن‌سینا فرموده در درمان بیماران آسمی تركیبات تریاك مصرف نكنید. چگونه است كه یك دانشمند جهان اسلام هزار سال پیش فهمیده كه نباید این دسته از داروها را مصرف كرد و پزشكی امروز علی‌رغم وجود چنین امكانات گسترده‌ای دچار چنین خطایی می‌شود. این نشان می‌دهد كه اگر بشر به تاریخش توجه می‌كرد، دچار چنین خطای بزرگی نمی‌شد. به‌هر حال این كتاب به نظرم جالب آمد و تصمیم گرفتم نویسنده‌اش را پیدا كنم. بالاخره بعد از مدتی تلاش شماره تلفن منزل ایشان را پیدا كردم. زنگ زدم و گفتم كتابتان را خوانده‌ام و علاقمندم كه شما را ببینم و ایشان هم با خوشرویی به من وقت ملاقاتی دادند. اتاقی كه من برای اولین بار در آن استاد دكتر مصطفوی را ملاقات كردم، دورتادورش قفسه‌های كتاب بود و وسط اتاق هم میزی پر از كتاب قرار داشت. بین میز و كتابخانه‌ها راه باریكی بود. به هر حال ایشان با بزرگواری مرا پذیرفتند و مدتی خدمت ایشان در رفت و آمد بودم. بعد از چند جلسه مشكلم را با ایشان در میان گذاشتم و ایشان كاغذی برداشتند و با خط زیبایی نام چند گیاه دارویی را نوشتند و من هم مصرف كردم و بیماری‌ام بهبود پیدا كرد. بعد از آن بود كه من تصمیم گرفتم پزشكی بخوانم و این نقطه عطفی در زندگی بنده شد.
به هر حال اولین سرنخ‌های آشنایی من با طب سنتی این كتاب و استاد دكتر مصطفوی و برخورد صحیح ایشان با یك جوان بود. و من فكر می‌كنم بنده احیا شده اخلاق و رفتار یك دانشمند بزرگ هستم. استادی كه سال‌ها استاد اخلاق پزشكی بودند و به موضوع اخلاق در روابط انسانی توجه كامل داشتند.
در سال ۶۵ كه وارد دانشكده پزشكی شدم، از دیدگاه خاصی به موضوع طب نگاه می‌كردم. مطالعاتم را ادامه دادم و با اساتیدی كه مستعد بودند بحث می‌كردم. افرادی بنده را تشویق می‌كردند از جمله دكتر روشن‌ضمیر، دكتر پورغلامی اساتید فارماكولوژی دانشگاه شهید بهشتی كه در مجله رازی هم رفت و آمد داشتند. روزی به من گفتند مطالبت را بنویس تا در مجله چاپ كنیم و این برای من تجربه تازه‌ای بود. شروع كردم و اولین كاری كه نوشتم با نام «نظام احسن و تحقیق» چاپ شد. و مبنای مقاله این بود كه اگر ما معتقد باشیم جهان آفرینش دارای نظم و ترتیب است، در این صورت تحقیق هم الفبایی پیدا می‌كند. در این حالت تحقیق یك موضوع اتفاقی نیست بلكه كاری هدفدار است و در واقع محقق باید بتواند رموز جهان آفرینش را كه به دست حكیمی توانا نوشته شده، كشف كند و بخواند. در این صورت است كه تحقیق شیرین می‌شود، یعنی راهی می‌شود در جهت دست یافتن به اسرار الهی، نه این كه تحقیق وسیله‌ای باشد در دست سرمایه‌داری جهت كسب درآمد بیشتر. در واقع آن مقاله با دیدگاه حكمتی و قرآنی نوشته شده و هدف آن این بود ‌كه اگر ما عقلانیت جهان آفرینش را قبول كنیم تحقیق خیلی ساده‌تر می‌شود تا این كه فرض كنیم همه پدیده‌های جهان اتفاقی است و به تبع آن تحقیق هم كلافی سردرگم و امری اتفاقی است.
در واقع دانشمندان بزرگ ما، موحدهای بزرگی هم بودند یعنی اسرار الهی را می‌كاویدند. نمونه‌اش ابن‌سینا، ضمن آن‌كه فیلسوف است، دانشمندی است كه می‌گوید هر جا در لطایف علوم درمی‌ماندم به مسجد جامع می‌رفتم و نماز می‌گزاردم و هیچ مشكلی نبود كه بر من گشوده نشود.
به هرحال دوران دانشجویی برای من دوران خیلی جالبی بود و مدام دغدغه‌ام این بود كه در كجای طب می‌توان این مسایل را گنجاند و از چه دیدگاهی بحث كرد.
بعد هم در رشته فارماكولوژی ادامه تحصیل دادم و خوشبختانه با اساتید دیگری از جمله استاد محمد عبادیانی و استاد خسروی همدانی آشنا شدم و به وضوح درك كردم كه طب سنتی ایران توانایی حل بعضی معضلات پزشكی را دارد. مثلا برای رینیت آلرژیك، سینوزیت مزمن، ریفلاكس معده به مری، دردهای عضلانی و استخوانی، میگرن و سردردهای مزمن؛ درمان‌های جالبی در طب سنتی ایران وجود دارد. این نكات بنده را مصمم و مصمم‌تر می‌‌كرد كه باید در این حیطه كار كرد و در كنار روش‌های درمانی طب جدید، از روش‌های طب سنتی هم بهره برد. و تعصبی هم از این بابت نداشت. در طب سنتی نیز برخی بیماری‌ها را صعب‌‌العلاج یا لاعلاج ذكر كرده‌اند، ولی خوشبختانه برای تعدادی از مشكلات طب جدید، طب سنتی ایران، درمان‌های ساده و كم‌هزینه‌ای وجود دارد و این است كه طب سنتی ایران را پراهمیت می‌كند. و چنانچه این روش‌ها بتواند در كنار روش‌های درمانی دیگر به مردم كشورمان و مردم جهان خدمت‌رسانی كند،‌ در توسعه علمی و فرهنگی كشور بسیار حایز اهمیت است.● نقش دولت در توسعه طب سنتی در نظام بهداشت و درمان چگونه است؟
▪ دولت‌ها به عنوان حافظان منافع ملی لازم است كه به منافع اصلی و درازمدت مردمشان توجه داشته باشند و سیاست‌ها و راهكارهای مناسب را به كار گیرند. قطعا حركت‌های بدون كمك دولت، راه به جایی نبرده و حكومت‌ها باید همراه باشند برای این كه نظام كلی بهداشتی درمانی كشور را بهبود دهند. ما كم نداشتیم امثال دكتر احمدیه، دكتر نجم‌آبادی، دكتر مصطفوی و بزرگان دیگری كه در قید حیاتند یا فوت شدند. این‌ها تك ستاره‌هایی بودند كه بدون كمك دولت، فقط شعله‌ و پرچمی بودند كه البته راه ما را روشن كرده‌اند و می‌كنند ولی قطعا حكومت‌ها باید آگاه شوند، اطلاعات كافی بگیرند، اطلاعات را تحلیل و بررسی كنند و وقتی می‌بینند منافع ملی را در پی دارد، وارد صحنه شوند و توسعه پایدار طب سنتی ایران را رقم بزنند. دولت و به‌خصوص وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكی پس از شناخت كافی در رابطه با طب سنتی ایران لازم است در چند محور حركت نماید كه به اختصار عبارتند از:
ـ اول:
توسعه آموزش دانشگاهی و رسمی رشته‌های وابسته به طب سنتی ایران از جمله پزشكی، داروسازی، پرستاری و … طی دوره‌های مختلف آموزشی تا حد تخصص‌های بالینی و دوره‌های Ph.D . خوشبختانه معاونت آموزشی وزارت بهداشت و دبیرخانه شواری آموزش و پژوهش طب سنتی و مكمل اخیرا برنامه دوره كارشناسی ارشد بالینی طب سنتی ایران را تصویب نموده‌اند و ان‌شاءاله از سال آینده اولین دوره برای پزشكان عمومی در سه دانشگاه علوم پزشكی ایران، تهران و دانشگاه شاهد برگزار خواهد شد.
همین جا لازم است متذكر شوم كه مهم‌ترین راه در توسعه صنعت طب سنتی ایران،‌ راه‌اندازی دوره تخصصی بالینی طب سنتی ایران است. این متخصصین می‌توانند همراه دیگر تخصص‌های موجود پزشكی نقاط قوت طب سنتی ایران را كاربردی و در سطح ایران و جهان، فراگیر سازند. همان‌طور كه می‌دانید داروسازان كشور قدم‌های بزرگی را در راه توسعه فرآورده‌های طبیعی و سنتی در سطح معاونت داور و غذای وزارتخانه رقم زده‌اند كه جزو افتخارات این گروه محسوب می‌شود و توانایی ارایه خدمات بالاتر را نیز دارند. ولی متاسفانه به علت این كه نوشتن نسخه به عهده پزشك است و پزشكان نیز آشنایی كافی با مطالب مربوطه ندارند، این صنعت از پویایی و توسعه كافی برخوردار نمی‌شود.
ـ دوم:
توسعه پژوهش، پس از شروع تربیت و آموزش نیروهای بالینی در طب سنتی ایران، بلافاصله لازم است سازوكار تحقیقاتی و ایجاد همكاری گسترده بین اندیشمندان پزشكی و داروسازی كشور در زمینه تحقیقات پایه و كاربردی طب سنتی ایران صورت گیرد تا انشاءاله طی یك دوره پنج ساله اولیه نتایج آن چاپ و نشر شود و راه آینده را روشن‌تر سازد.
ـ سوم:
توسعه داروسازی؛ با تربیت نیروهای بالینی بازار داروسازی فرآورده‌های طبیعی و سنتی طی یك دوره پنج ساله احتمالا از رقم حدود ۲۰ میلیارد تومان در سال ۱۳۸۵ به ۵۰ میلیارد تومان در سال ۱۳۸۸ و ۱۰۰ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۰ بالغ خواهد شد. لازمه پاسخگویی به این مطلب توسعه آموزش و تحقیقات در سطح دانشگاه‌ها، همچنین در سطح شركت‌های تولید‌كننده این فرآورده‌ها خواهد بود. عدم توجه دولت به این نكته موجبات بروز كمبود دارو و یا انحصار را فراهم خواهد آورد.
ـ چهارم:
توسعه منابع گیاهی، حیوانی و معدنی، داروهای مورد مصرف در طب سنتی ایران از سه منبع گیاهی، حیوانی و معدنی تهیه می‌شوند. رشد روزافزون بازار جهانی فرآورده‌های طبیعی در ایران و جهان از یك طرف و محدودیت منابع طبیعی،‌ لزوم برنامه‌ریزی گسترده جهت حفظ منابع در معرض خطر را ناگزیر می‌سازد. لازم است از همین امروز و نه فردا هماهنگی لازم بین وزارت بهداشت و درمان و وزارت جهاد كشاورزی صورت پذیرد.
● وظیفه افراد در این رابطه چیست؟
▪ ببیند ما احتیاج به پرورش نیرو و استعداد داریم. افرادی كه عاشق كارند باید جمع شوند و كار كنند و میدان را از دست كاسبان خارج نمایند. مهم‌ترین وظیفه حركت‌های مردمی، توسعه دانش است. خیلی از این حركت‌های مردمی منجر به سودجویی شده و حركتی كه بایستی در راستای كمال و توسعه طب سنتی شود به انحراف كشیده می‌شود و ابزار كسب درآمد افراد می‌شود. وظیفه علاقمندان به طب سنتی ایران از هر صنف این است كه عمق مطالعات خود را افزایش دهند و با علاقه و عشق فراوان در راه توسعه دانش و فرهنگ صحیح و به دور از جاذبه‌های بازار بكوشند و شواهد عقلانی و كافی جهت سیاست‌گزاران و حكومت‌ها فراهم آورند. از آن به بعد، حركت اصلی با دولت‌ها خواهد بود ولی همچنان عاشقان باید عامل و ناظر باشند و گواه باقی بمانند و راه مستقیم را با عشق و صبرشان روشن نمایند.
● جنابعالی برای احیا و توسعه طب سنتی ایران چه كردید و چه فعالیت‌هایی داشته‌اید؟
▪ از حدود ۶ سال پیش فعالیت‌های مستمری در جهت آموزش طب سنتی ایران برای علاقمندان به صورت آزاد و فوق ‌برنامه با همكاری اساتید و دانشگاه‌های مختلف آغاز شد و اكنون دهمین دوره آموزش طب سنتی ایران در حال برگزاری است. ابتدا آقای دكتر رستگارپناه در این راستا پایه‌گذار و یار و یاور بودند ولی بعدا متاسفانه با رفتن ایشان به كانادا همكاری ایشان مقدور نبود و دوره‌های اخیر اساتیدی مانند آقای دكتر محمد مهدی اصفهانی، دكتر ابوالقاسم سلطانی، استاد محمد عبادیانی، حاج آقا قوچانی، دكتر شمس اردكانی و دكتر امین همكاری‌های شایسته‌ای را انجام دادند.
از بركات این دوره‌های آموزشی می‌توان از شكل‌گیری گروه تحقیقات دانشجویی طب سنتی ایران در دانشگاه تهران نام برد كه حدودا صد نفر از دانشجویان علاقمند دانشگاه‌های مختلف تهران در آن عضو هستند. و در دوره‌های اخیر آموزشی آقایان دكتر كریمی، دكتر میرغضنفری، دكتر علیزاده، دكتر رضایی‌زاده و دكتر شیرزاد كمك‌های شایانی را عرضه داشته‌اند.
راه‌اندازی درمانگاه طب سنتی ایران در بیمارستان شهید مصطفی خمینی به عنوان اولین مركز دانشگاهی در این زمینه با شجاعت اولیه آقای دكتر سید مرتاض ریاست وقت دانشكده پزشكی شاهد و همچنین همكاری‌های ارزشمند دیگر مسئولان دانشكده پزشكی و دانشگاه شاهد ایجاد گردید. این مركز در الگوسازی و فرهنگ‌سازی جهت توسعه طب سنتی ایران نقش عمده‌ای دارد. راه‌اندازی موزه مفردات طب سنتی ایران و راه‌اندازی اولین كارگاه ساخت داروهای تركیبی در دانشكده پزشكی شاهد از دیگر فعالیت‌های انجام شده می‌باشد. همچنین اولین داروخانه طب سنتی ایران در داروخانه بیمارستان شهید مصطفی خمینی در سال ۱۳۸۱ راه‌اندازی گردید و از آبان ۱۳۸۵ دانشگاه تهران مسئولیت هدایت داروخانه طب سنتی ایران در كلینیك سلامت خانواده را به صورت مستقل و با همكاری دانشكده پزشكی شاهد بر عهده گرفت.
● توجه به طب سنتی ایران را چگونه می‌بیند.
ابتدا توجه به این موضوع خیلی كم بود و افراد علاقمند كمتر. ولی به مرور زمان به علت توجه مسئولین محترم نظام و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی و همخوانی فرهنگی و اجتماعی جامعه با طب سنتی ایران و جو جهانی كه نسبت به طب سنتی و مكمل ایجاد شده، افراد هر روز با طب سنتی و مزایای آن بیشتر آشنا می‌شوند و گرایش بیشتری به این موضوع دارند و این نكته اهمیت دارد كه به طب سنتی بدون تعصب نگاه كنیم و در كنار سایر روش‌های درمانی از آن بهره ببریم. این از عقلانیت به دور نیست كه هر پزشكی كه به درمان بیمارش علاقمند است از بهره‌گیری از روش‌های درمانی ساده، كم‌هزینه، بی‌عارضه و دارای هم‌خوانی فرهنگی استقبال كند. همخوانی فرهنگی روش‌های درمانی، بحث گسترده‌ای است كه مسئولان، پزشكان و … باید بیشتر به آن توجه كنند. طب سنتی ایران همخوانی فرهنگی بالایی را برای ادغام در سیستم بهداشتی و درمانی كشور دارا می‌باشد.

نویسنده :
دكتر محسن ناصری استادیار فارماكولوژی دانشگاه علوم پزشكی شاهد است. وی از سال ۱۳۷۶ تا كنون در مراكز مختلفی از جمله شورای تدوین و بررسی فرآورده‌های طبیعی معاونت دارو و غذا در وزارت بهداشت، شبكه تعیین استراتژی گیاهان دارویی معاونت پژوهشی وزارت بهداشت؛ شورای آموزش پزشكی سنتی و مكمل، شاخه طب سنتی و اسلامی فرهنگستان علوم پزشكی؛ شورایعالی مركز تحقیقات و مطالعات پزشكی، طب اسلامی و مكمل دانشگاه علوم پزشكی ایران و … عضویت دارد.
از ایشان مقالات متعددی در مجامع علمی ارایه شده یا در نشریات متعبر داخلی و خارجی به چاپ رسیده است. همچنین كتاب‌های دهكده سلامتی یا روش زندگی و تغذیه در طب سنتی ایران، دستنامه آموزش مقدماتی طب سنتی ایران و درمان بیماری‌های پریودنتال (مشاركت در تدوین) از ایشان به چاپ رسیده است.
دكتر محسن ناصری به خصوص در دهه اخیر نقش فعالی در احیا و توسعه طب سنتی ایران داشته‌اند. با ایشان درباره طب سنتی ایران به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی درمانگر